Firmy, specjalizujące się w chemii budowlanej, opracowują coraz lepsze preparaty zarówno zabezpieczające przed graffiti, jak też skuteczne środki do ich usuwania.
Można polemizować, czy graffiti to sztuka czy wandalizm, ale pomalowane mury jeszcze niewykończonych obiektów, pobrudzone elewacje zabytkowych czy nowo wybudowanych gmachów budzą grozę w przechodniach i bunt właścicieli.
Czy grafficiarze są wandalami czy osobnikami pozbawionymi odrobiny empatii? Są to grupy osób, które pojawiają się nagle, szkicują w pośpiechu i po chwili znikają jak kamfora. Głównie pozostawiają napisy w ściśle określonym stylu, związane z kulturą miejską, i rysunki, które trudno skopiować. Graffiti to komunikaty adresowane nie tylko do lokalnego społeczeństwa, ale przede wszystkim do innych rywalizujących grup grafitujących. Jest to gra prowadzona w ściśle określonym środowisku z lokalnymi służbami porządkowymi. Świadomość, że za użycie spreju można wylądować za kratkami, oraz wydzielana wówczas adrenalina stają się motorem działania najczęściej jeszcze bardzo młodych ludzi. Może jeszcze nie są świadomi, że nie zawsze to, co kolorowe i „ładne”, jest wartościowe pod względem estetycznym i artystycznym. Czasem graffiti jest mylone ze street art, gdzie komercyjna sztuka uliczna nie jest kojarzona z dewastowaniem mienia publicznego, ale w Polsce taki nurt jest jeszcze nieobecny. Socjologowie uważają, że jest to bardzo ciekawy przejaw kultury, którą należy ujarzmić i stworzyć ramy legalizacji. Niektóre miasta w Polsce, m.in. Warszawa, Poznań, wydzielają miejsca, gdzie można graffiti malować legalnie. Grafficiarze, którym zależy na opinii innych, może takie „warsztaty” malowania zaakceptowaliby, ale bardzo młodzi, którzy robią to dla czystej frajdy, niekoniecznie.
Fot. 1 Akcesoria grafficiarzy
© FunkyKoval – Fotolia.com
Obecny stan jest bardzo nieprzyjemny. Na obiektach powstają nowe rysunki, wykonywane coraz trwalszymi farbami. Pocieszające jest to, że firmy, specjalizujące się w chemii budowlanej, opracowują coraz lepsze preparaty zarówno zabezpieczające przed graffiti, jak też skuteczne środki do ich usuwania. Na Politechnice Lubelskiej na Wydziale Budownictwa i Architektury wykonano prace badawcze w celu określenia skuteczności zabezpieczania elewacji budynków dostępnymi na rynku preparatami antygraffiti oraz sposobów usuwania farb stosowanych przez grafficiarzy.
Preparaty zabezpieczające przed graffiti powinno cechować:
– odpowiednie właściwości adhezyjne, aby zabezpieczyć podłoża o różnej chłonności,
– zmniejszenie wchłaniania wody w powierzchnie materiału,
– brak odbarwień podłoża,
– ochrona biocydowa,
– dobre właściwości paroprzepuszczalne podłoża.
Przetestowano systemy antygraffiti dwóch znanych firm (w niniejszym opracowaniu oznaczone cyfrą 1 i 2) dostępne na rynku polskim, które składają się z systemów: A – składniki zabezpieczające (preparaty A1 i A2), i B – składniki usuwające graffiti (preparaty B1 i B2).
Fot. 2 Graffiti w Muszynie (źródło: T. Szymura)
Zbadano i oceniono skuteczność usuwania farb powszechnie używanych przez grafficiarzy za pomocą środków B1 i B2 z powierzchni elewacyjnych materiałów budowlanych, zarówno zabezpieczonych preparatami A1 i A2, jak też dla porównania bez żadnych zabezpieczeń. Dodatkowo sprawdzono skuteczność usuwania farb graffiti przy zastosowaniu innych sposobów.
Badania przeprowadzono na materiałach cementowych, opoki wapiennej, dodatkowo sprawdzono skuteczność systemu A1B1 na materiałach ceramicznych: cegle silikatowej, ceramicznej i klinkierowej.
Tab. Zastosowane sposoby usuwania graffiti przyjęte w badaniu i odpowiadające im poziomy skuteczności
|
Sposób usuwania farby
|
Poziom skuteczności usuwania farby wg metodyki własnej |
Poziom skuteczności usuwania farby wg ASTM D 6578-00 |
|
I szczotka z tworzywa sztucznego + woda
|
0–100%
|
I
|
|
II płyn do mycia naczyń + szczotka
|
0–100%
|
II
|
|
III mleczko do czyszczenia + szczotka
|
0–100%
|
III
|
|
IV alkohol metylowy + szczotka
|
0–100%
|
IV
|
|
V trójchloroetylen + szczotka
|
0–100%
|
V
|
|
VI (1) preparat B1 (rozpuszczalniki organiczne)
|
0–100%
|
VI (1)
|
|
VI (2) preparat B2 (biodegradowalny)
|
0–100%
|
VI (2)
|
Charakterystyka preparatów
Preparat A1,stosowany w celach prewencyjnych. Według zaleceń producenta można stosować na nowo wybudowanych lub istniejących budynkach, na wszystkich rodzajach tynków (cementowo-wapiennych, akrylowych, silikatowych, silikonowych), płytkach ceramicznych, kamieniu naturalnym i sztucznym, powierzchniach betonowych, także pokrytych elewacjami w różnych systemach.
Przed użyciem preparatu należy odpowiednio przygotować powierzchnię zabezpieczaną: oczyścić z brudu i kurzu, a preparat nakładać na suche podłoże pędzlem, wałkiem lub przez natrysk. Nakładać dwie, trzy warstwy, czas schnięcia każdej z nich zależy od temperatury i wilgotności otoczenia, zwykle od 4 do 8 godzin.
Fot. 3 Usuwanie farby z powierzchni cementowej, zabezpieczonej dwoma warstwami A1 przy użyciu środka organicznego V wg tab. Farba została usunięta, ale podczas szorowania szczotką została przeniesiona poza obszar zabrudzenia (źródło: M. Kozak)
Skład chemiczny środka A1 to wodna dyspersja polifluoroakrylanu, tzn. wielkocząsteczkowych pochodnych kwasu akrylowego
Preparat B1, według tego samego producenta, stosuje się do usuwania rysunków, znaków wykonanych z użyciem farby w spreju lub kolorowych pisaków, z powierzchni gładkich, zabezpieczonych preparatem A1.
Skład chemiczny tego preparatu to mieszanina agresywnych rozpuszczalników organicznych, N-metylo-2–pirolidon (< 80%) i węglan propylenu (> 20%).
Preparat A2, według drugiego producenta, jest wodną emulsją modyfikowanych wosków, służącą do ochrony powierzchni elewacji i ułatwienia zmywania już zabrudzonych graffiti. Preparat ten wnika w pory materiału, wypełnia pory powierzchniowe bez zmiany właściwości dyfuzyjnych podłoża i nie powoduje zmian w jego paroprzepuszczalności. Tworzy barierę, niezwilżaną dla olejów i wody. Takie zabezpieczenie chroni przed penetracją graffiti w głąb powierzchni, a utworzona powłoka nie zmienia wyglądu powierzchni elewacji.
Fot. 4 Powierzchnia kamienia elewacyjnego, zabezpieczonego dwiema warstwami A1, pomalowana farbą MB, usuwana przy użyciu środka B1 (źródło: M. Kozak)
Jest preparatem służącym do ochrony różnorodnych typów powierzchni narażonych na pojawienie się graffiti: marmurowych, granitowych i innych kamiennych, porowatych i nieporowatych okładzin, wszelkich okładzin z kamienia naturalnego, oblicówki ceramicznej i z płytek betonowych, okładzin betonowych, tynków malowanych, odpornych na mycie wodą pod ciśnieniem, malowanego drewna, innych podłoży mineralnych.
Preparat A2 może być nakładany pędzlem, wałkiem lub metodą natrysku. Druga warstwa zalecana jest w przypadku chropowatych i nieregularnych powierzchni. Dla dokładnej impregnacji zaleca się nakładanie A2 w jednej warstwie do nasycenia podłoża. Na podłożu porowatym drugą warstwę można nałożyć po około 20 minutach, przy temperaturze +20oC. Zabrudzenia graffiti, jak sugeruje producent, mogą być łatwo usunięte z powierzchni zabezpieczonej preparatem A2 przy użyciu gorącej wody (80oC) pod ciśnieniem. Pozostałości farb, które głębiej wniknęły w podłoże, można usunąć, stosując środek B2, będący w tym samym systemie antygraffiti A2B2.
Preparat B2jest żelowym detergentem na bazie rozpuszczalników ulegających biodegradacji. Według producenta jest ekologicznym preparatem, zmywalnym wodą, który łatwo usuwa wszelkie typy graffiti bez niszczenia znajdujących się pod nimi powierzchni. Również pozostałości graffiti po czyszczeniu konwencjonalnym, które głębiej wniknęło w podłoże, można usunąć, stosując ten preparat. Działa od 5 do 10 minut, po upływie których może być usunięty wodą. Po zmyciu graffiti należy odnowić powłokę ochronną, nakładając preparat A2.
Fot. 5 Porównanie efektów usuwania farby MG za pomocą preparatu B2 – od lewej cegła ceramiczna, silikatowa i klinkierowa, wszystkie zabezpieczone impregnatem A2 (źródło: T. Szymura)
Badania skuteczności systemów antygraffiti
W badaniach skuteczności działania preparatów antygraffiti zarówno A1, jak i A2 wykorzystano próbki betonowe klasy C25/30, wykonane według receptury normowej, oraz próbki elewacyjnego kamienia naturalnego (opoki wapiennej). Dodatkowo przeprowadzono badania preparatu A1 na materiałach ceramicznych: cegle ceramicznej, silikatowej i klinkierowej.
Rys. 1 Zależność efektów usuwania farb graffiti z zabezpieczonych powierzchni cementowych w zależności od zastosowanych sposobów
Przygotowanie próbek
Próbki oczyszczono z nalotu pylistego, suszono w temperaturze 105oC do stałej masy, następnie po ostygnięciu pokryto środkami zabezpieczającymi zgodnie z zaleceniami producentów. Próbki każdego rodzaju pozostawiono również bez zabezpieczenia w celach porównawczych. Preparaty zabezpieczające nakładano na powierzchnie pędzlem.
Porowate powierzchnie próbek betonowych, kamienia naturalnego oraz z cegły silikatowej i ceramicznej także zabezpieczono dwoma i trzema warstwami preparatu. Próbki z cegły klinkierowej ze względu na gładką i stosunkowo nieporowatą powierzchnię zabezpieczono tylko jedną warstwą preparatu A1.
Skuteczność zapobiegania i likwidacji graffiti sprawdzano, nanosząc na powierzchnie próbek farby akrylowe w spreju.
W tym celu następnego dnia pomalowano wszystkie próbki dwoma rodzajami farby powszechnie używanymi przez grafficiarzy: farbą akrylową oznaczoną w pracy MG (o tradycyjnym składzie i niższym ciśnieniu natrysku) oraz farbą również akrylową, oznaczoną jako MB (o ulepszonym składzie i dużym ciśnieniu natrysku). Po odczekaniu 72 godzin (czas, po którym farba wysycha i wiąże z podłożem) przystąpiono do badań antygraffiti.
Rys. 2 Zależność efektów usuwania farb graffiti z zabezpieczonych powierzchni wapiennego kamienia elewacyjnego w zależności od zastosowanych sposobów
Badania skuteczności usuwania graffiti
Badania skuteczności antygraffiti polegały na tym, że metodą wielokrotnego powtarzania dostępnymi w laboratorium sposobami próbowano usunąć farbę z powierzchni próbek.
Sposoby usuwania graffiti
Farbę starano się usunąć mechanicznie (szczotka) lub też za pomocą np. szczotki i środka do czyszczenia. Wykorzystano następujące sposoby i środki: szczotka z tworzywa sztucznego + ciepła woda, detergenty (płyn i mleczko czyszczące), rozpuszczalniki organiczne: alkohol metylowy, trójchloroetylen, profesjonalne zmywacze antygraffiti (B1 i B2). Efektywność zastosowanych technik badano, sprawdzając skuteczność usuwania farb z powierzchni wszystkich materiałów.
Rys. 3 Zależność efektów usuwania farby MG z zabezpieczonych powierzchni cegły silikatowej w zależności od liczby nałożonych warstw preparatu A1
Metodyka badań skuteczności usuwania graffiti
Zastosowano dwa rodzaje oceny efektywności zastosowanych sposobów czyszczenia (tabela):
1. Własna metodyka
Badanie miało na celu wykazać, która spośród zastosowanych metod usuwania jest najbardziej efektywna w usuwaniu graffiti. Stopień skuteczności oceniano za pomocą skali wyrażonej w punktach od 0 do 5 i przeliczono na procent skuteczności. Im więcej punktów otrzymał dany sposób usuwania, tym skuteczność była większa, a efektywność zastosowanej metody pozbywania się graffiti lepsza.
2. Normowa metodyka
Opierając się na amerykańskiej normie ASTM D 6578-00 [6], efektywność systemu antygraffiti wyrażono w poziomach od I do VI. Sposoby usuwania charakteryzowały się rosnącą agresywnością. Na przykład gdy usunięto graffiti z powierzchni za pomocą szczotki i wody, skuteczność usuwania była na poziomie pierwszym, czyli najłatwiejszym. Gdy przeprowadzono procedurę usuwania graffiti od poziomu pierwszego do ostatniego i dopiero wówczas udało się usunąć graffiti za pomocą preparatu, wtedy efektywność usuwania była na poziomie szóstym, czyli najtrudniejszym.
Rys. 4 Zależność efektów usuwania farby MG z zabezpieczonych powierzchni tradycyjnej cegły czerwonej w zależności od liczby nałożonych warstw preparatu A1
Wyniki badań – omówienie i podsumowanie
Czyszczenie powierzchni szczotką w każdym przypadku trwało około 5 minut. Dłuższe szorowanie nie zmieniało skuteczności usuwania farby, przy czym czas usuwania cieńszych warstw farby był krótszy. Tradycyjne sposoby nie brudziły powierzchni niepomalowanej wokół graffiti, metody z użyciem rozpuszczalników przenosiły farbę na miejsca niepomalowane (fot. 3). Preparat A2 jest dobrym impregnatem powierzchni pokrytych farbami, usuwanymi rozpuszczalnikami organicznymi (V), natomiast gorzej sobie radzi preparat B2 z usuwaniem farby z powierzchni tak zabezpieczonych, zwłaszcza w przypadku farby MB (fot. 4). Metody tradycyjne – mechaniczne – są bardziej skuteczne w usuwaniu farby MB z założenia trwalszej (rys. 1).
Kamień elewacyjny, zgodnie z przewidywaniami, czyści się gorzej, tylko wystające krawędzie czyszczą się skutecznie.
Wyniki badań przedstawiono na rys. 1–5.
Rys. 5 Zależność efektów usuwania farby MG z zabezpieczonych powierzchni cegły klinkierowej w zależności od nałożenia warstwy preparatu A1
Wnioski
– Metodyka własna wprowadza stopniowy sposób oceny, co prowadzi do bardziej szczegółowej analizy stosowanych technik zabezpieczania materiałów i usuwania graffiti (rys. 1–5).
– Według normy [6] stopień skuteczności antygraffiti określa pierwszy środek czyszczący całkowicie usuwający graffiti. W przeprowadzonych badaniach wykonanych na materiałach bardzo porowatych i niejednorodnych powierzchniach żaden z przyjętych sposobów czyszczenia nie zdołał całkowicie usunąć graffiti z zabezpieczonego podłoża, tj. cegły tradycyjnej i silikatowej, zabezpieczonej preparatem A1. Gładka cegła klinkierowa uzyskała poziom II. Kamień wapienny zabezpieczony A2 uzyskał poziom V, a także VI w przypadku graffiti MG, natomiast jest bezsilny w stosunku do farby MB. Skuteczność usuwania farby MG i MB z powierzchni zabezpieczonej A1 i A2 uzyskała V poziom. Natomiast VI poziom, tj. 100% skuteczności usuwania graffiti obu farbami, uzyskały materiały zabezpieczone systemem A1B1.
– Badania udowodniły, że więcej niż dwie warstwy nałożonego preparatu nie wpływają znacząco na skuteczność usuwania graffiti, tylko stan jakościowy powierzchni materiału. Im powierzchnia jest bardziej porowata, tym trudniej usuwa się farbę i czynność usuwania trzeba powtarzać wielokrotnie.
– Metoda IV (tab.) okazałaby się najlepsza, gdyby nie fakt zabrudzeń powierzchni niepomalowanej, sąsiadującej w obszarem czyszczenia (fot. 3).
– W przeprowadzonych badaniach systemowi antygraffiti A1B1 przyznano najwyższą ocenę jako metodzie w usuwaniu farby graffiti z gładszych powierzchni materiałów.
– System A2B2 jest trochę gorszy, zwłaszcza w przypadku usuwania farby MB, jednak należy podkreślić jego wartość proekologiczną. Są to preparaty biodegradowalne, co ma ogromne znaczenie z punktu widzenia zdrowia ludzi i ochrony naturalnego środowiska.
– Najlepszymi preparatami, które po nałożeniu tworzą powłoki ochronne, są preparaty oparte na nanotechnologii. Preparaty te tworzą na powierzchni porowatego materiału cieniutką warstewkę, która wnika w kapilary i w ten sposób chroni materiał przed wchłanianiem zarówno wyrobów lakierowych, jak też wilgoci. Właściwości stosowanych preparatów powodują, że utworzona powłoka wykazuje niską energię powierzchniową, niską absorpcję i wysoką antyadhezję.
– Powierzchnie próbek, które poddano badaniom, były bardzo zróżnicowane jakościowo. Niektóre były lekko porowate, inne bardziej, na jeszcze innych widać było spękania, rysy oraz ubytki w powierzchni. Te wszystkie defekty powierzchni spowodowały, że penetracja środków w pory preparatu była różna, a tym samym skuteczność zabezpieczenia przed farbami była także różna.
– W przypadku cegieł silikatowych i ceramicznych nie udało się uzyskać skuteczności zastosowanej powłoki antygraffiti, ponieważ wraz z obniżeniem jakości podłoża maleje efektywność eliminowania graffiti. Przyjęte sposoby usuwania nie poradziły sobie z oczyszczaniem – całkowicie nie zdołały usunąć farby. W związku z tym, chcąc ocenić skuteczność badanych powłok antygraffiti zgodnie z metodyką opisaną w normie [6], należy wybrać bardziej inwazyjne (może czyszczenie mechaniczne pod wysokim ciśnieniem) i bardziej agresywne sposoby usuwania graffiti, adekwatne do jakości i rodzaju podłoża. 100-procentową skuteczność uzyskano w przypadku kamienia elewacyjnego i materiału cementowego (beton o klasie wytrzymałości C25/30), odpowiednio poziom skuteczności V i/lub VI (rys.1 i 2) oraz dla cegły klinkierowej, zabezpieczonej preparatem A1, poziom skuteczności II, bez żadnego zabezpieczenia – poziom skuteczności III.
dr inż. Teresa Szymura
inż. Mikołaj Kozak
Wydział Budownictwa i Architektury
Politechnika Lubelska
Bibliografia
1. A. Królikowska, J. Wrzesińska, Problem graffiti i walki z nim, „Ochrona przed korozją”, Wydawnictwo SIGMA-NOT nr 1/2005.
2. A. Dworak, K. Mańczyk, B. Trzebicka, Powłoki ochronne antygraffiti, „Polimery” nr 11-12/2008, wyd. Instytut Chemii Przemysłowej, Warszawa.
3. M. Nowicka-Nowak, Lakiery do zabezpieczeń antygraffiti, „Ochrona przed korozją”, Wydawnictwo SIGMA-NOT nr 2/2009.
4. I. Maxová, R. Šlesinger, O. Kubová, Test of some antygraffiti systems for preservation of sandstone monuments (Badania systemów antygraffiti dla ochrony zabytków z piaskowca), materiały z konferencji „Ochrona dziedzictwa kulturowego”, Praga 2006.
5. T. Szymura, D. Bernat-Hunek, Środki przeciw graffiti, „Materiały Budowlane” nr 9/2011.
6. ASTMD 6578-00 Standard Practice for Determination of Graffiti Resistance.
7. www.graphite.pl, Impregnaty do murów, Newsletter GRAPHITE, marzec 2009.
8. www.ags.info.pl, AGS (Anti-Graffiti System), broszura informacyjna.
9. www.coverax.pl, instrukcje techniczne preparatów antygraffiti firmy Coverax.
10. www.ankotech.eu, katalog farb firmy Ankotech, farby w systemie antygraffiti (AG).
11. www.scansol.pl, karta charakterystyki produktu Pegagraf Hydro firmy Scansol.
12. www.zolpan.pl, karty techn. preparatów antygraffiti firmy Zoltan.
13. www.antygraffiti.dzs.pl, karta techn. produktu Delta Graffi-Gard firmy Delta (AG).
14. www.chemmot.com.pl, farby i lakiery w aerozolu Deco Color firmy Chemmot.
15. www.stachema.cz, przewodnik dla programu Antygraffiti firmy Stachema.
16. www.stachema.cz, karta techn. preparatu Barbakan firmy Stachema.
17. www.stachema.cz, karta techn. preparatu Graffiti Stop firmy Stachema.
18. http://www.polskatimes.pl/artykul/1010409.
19. www.cf.pl/materialy budowlane/chemia budowlana/środki czyszczące/środki czyszczące i konserwujące/do elewacji/.
