Akustyka w pobliżu linii kolejowej

Każdy z nas bez trudu wymieni uciążliwości związane z mieszkaniem w sąsiedztwie linii kolejowej lub tramwajowej. Poruszające się pociągi powodują hałas oraz drgania, które w negatywny sposób oddziałują na ludzki organizm. Liczne zapisy legislacyjne regulujące kwestie związane z ochroną ludzi przed hałasem i drganiami implikują – zabarwione pejoratywnie – konstatacje na temat wpływu transportu kolejowego na sąsiadujące z nimi nieruchomości.

Czy takie postrzeganie problemu nie jest jednak zbyt jednostronne? Aby odpowiedzieć na to pytanie, musimy przeanalizować zarówno wszelkie niedogodności z tytułu posiadania prawa do nieruchomości znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie terenów kolejowych, jak również sposoby ograniczania hałasu kolejowego.

Straty z tytułu sąsiadowania nieruchomości z linią kolejową

W transporcie kolejowym można zależnie od źródła wyróżnić hałas: aerodynamiczny, silnika, toczenia [2, 3]. Źródłem emisji hałasu aerodynamicznego jest zaburzony oraz nieregularny opływ powietrza w czasie przemieszczania się taboru kolejowego [7]. Hałas silnika w głównej mierze powstaje na skutek rozpędzania się pojazdów szynowych [7]. Następstwem drgań powstających na styku kół z szynami jest hałas toczenia [7]. Największe natężenie hałasu aerodynamicznego osiągane jest przy prędkościach przekraczających 200 km/h, w przypadku hałasu toczenia najwyższy jego poziom osiągany jest przy prędkościach powyżej 30 km/h, a hałas silnika jest najbardziej uciążliwy przy niewielkich prędkościach (tzn. do około 30 km/h) [3].

Fot. stock.adobe / comdizfoto1973

Dla naszego dobrego samopoczucia uciążliwe jest przebywanie w permanentnym hałasie. Dźwięki odbierane przez ludzi jako uciążliwe przyczyniają się m.in. do eskalacji agresywnych zachowań, ciągłego odczuwania zmęczenia czy trudności w skupieniu się na wykonywanych czynnościach. Nie są to jednak jedyne negatywne skutki oddziaływania hałasu na ludzki organizm. Lekarze alarmują, że ludzie narażeni na ponadnormatywne, powtarzające się dźwięki mogą się borykać z chorobami sercowo-naczyniowymi, problemami ze snem, uszkodzeniami aparatu słuchowego. Hałas negatywnie wpływa na prawidłowy przebieg ciąży u kobiet. Robert Koch już ponad 100 lat temu głosił, że następne pokolenia będą zmuszone do walki z hałasem tak jak przodkowie z powszechnym problemem zachorowań na cholerę lub dżumę. Metaforycznym „lekarstwem” współczesnych ludzi na szkodliwe dźwięki wydają się więc oprócz zaawansowanych metod leczenia obowiązujące przepisy legislacyjne. Do najważniejszych – w kontekście ochrony społeczeństwa przed hałasem – polskich aktów prawnych należy zaliczyć: ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane [11], rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [10], oraz ustawę z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym [12]. Podane akty prawne zawierają m.in. wytyczne dotyczące projektowania budynków, sposobu prowadzenia robót budowlanych oraz usytuowania obiektów budowlanych względem linii kolejowych. Zapisy Prawa budowlanego obligują zarówno projektantów, jak i wykonawców robót budowlanych do przeciwdziałania szkodliwemu wpływowi hałasu na otoczenie. Artykuł 5 ust. 1 [11] stanowi:

Obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając: 1) spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych (…) dotyczących: (…) e) ochrony przed hałasem.

Zobacz: Przepusty dla zwierząt przy liniach kolejowych. Ciekawostki

Problemowi ochrony przed drganiami oraz szkodliwymi dźwiękami w rozporządzeniu [10] został poświęcony dział IX.

Do najistotniejszych dokumentów normatywnych, regulujących kwestie szkodliwego oddziaływania hałasu, zaliczyć należy natomiast:

• PN-B-02170:2016-12 Ocena szkodliwości drgań przekazywanych przez podłoże na budynki [4];
• PN-B-02151-3:2015-10 Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Część 3: Wymagania dotyczące izolacyjności akustycznej przegród w budynkach i elementów budowlanych [5];
• PN-B-02171:2017-06 Ocena wpływu drgań na ludzi w budynkach [6].

Co ważne, wymienione przepisy narzucają pewne ograniczenia, np. w prawie własności. W myśl art. 140 kodeksu cywilnego [13] należy pamiętać, że W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Właściciele nieruchomości sąsiadujących z linią kolejową muszą respektować następujące zapisy legislacyjne ustawy o transporcie kolejowym:

Art. 53. 1. Usytuowanie budowli, budynków, drzew i krzewów oraz wykonywanie robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowych, bocznic kolejowych i przejazdów kolejowych może mieć miejsce w odległości niezakłócającej ich eksploatacji, działania urządzeń związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego, a także niepowodującej zagrożenia bezpieczeństwa ruchu kolejowego.

Art. 53. 2. Budowle i budynki mogą być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 10 m od granicy obszaru kolejowego, z tym że odległość ta od osi skrajnego toru nie może być mniejsza niż 20 m, z zastrzeżeniem ust. 4.

Art. 53. 3. Odległości, o których mowa w ust. 2, dla budynków mieszkalnych, szpitali, domów opieki społecznej, obiektów rekreacyjno-sportowych, budynków związanych z wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży powinny być zwiększone, w zależności od przeznaczenia budynku, w celu zachowania norm dopuszczalnego hałasu w środowisku, określonych w odrębnych przepisach.

Ponadto muszą respektować przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzania…

§ 1. Na gruntach położonych w sąsiedztwie linii kolejowej drzewa i krzewy mogą być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 15 m od osi skrajnego toru kolejowego.

§ 4. 1. Roboty ziemne mogą być wykonywane w odległości nie mniejszej niż 4 m od granicy obszaru kolejowego, z zastrzeżeniem ust. 2.

§ 4. 2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do robót ziemnych związanych z budową, utrzymaniem, remontem i modernizacją linii kolejowej.

§ 4. 3. Wykonywanie robót ziemnych w odległości od 4 do 20 m od granicy obszaru kolejowego powinno być każdorazowo uzgadniane z zarządcą infrastruktury.

Powyższe fragmenty aktów prawnych potwierdzają szkodliwość nadmiernego hałasu. Zbyt wysoki jego poziom jest bowiem regulowany przez państwo przez odpowiednie przepisy prawne. Zdarzają się jednak sytuacje, w których przyjęty system prawny nie spełnił swojej funkcji, czego potwierdzeniem są przypadki chorób wynikających z powodu nadmiernego hałasu.

Nie dziwi zatem fakt, że sporo osób uważa, że sąsiedztwo linii kolejowych – zwłaszcza w aspekcie emisji uciążliwych dźwięków i drgań – wpływa negatywnie na wartość nieruchomości graniczących z torowiskiem. Potwierdzeniem takiego sposobu myślenia może być chociażby artykuł [3]. Autorki przedstawiają tezę, że Wibracje i hałas przynoszą też ujemne skutki gospodarcze w postaci kosztów leczenia oraz wypłacania rent inwalidzkich; szybszego zużywania się środków produkcji i transportu; pogorszenia jakości i przydatności terenów zagrożonych nadmiernym hałasem oraz zmniejszenie wartości obiektów tam położonych.

Polecamy:

• Linie tramwajowe – przepisy, projektowanie
• Kolej w Polsce – aktualna sytuacja i plany inwestycyjne. RAPORT

W publikacji [2] wyodrębniono wśród sposobów minimalizacji hałasu kolejowego sposoby pasywne (odpowiada za nie zarządca infrastruktury kolejowej) oraz sposoby aktywne (odpowiadają za nie przewoźnicy i obejmują one m.in. gładkie i nominalne powierzchnie obręczy kół, nowoczesne systemy hamulcowe, nowoczesny tabor).

W literaturze przedmiotu można odnaleźć również koncepcję podziału działań w zakresie ochrony przed hałasem kolejowym w zależności od trzech stref:

► Strefa I – metody marginalizowania natężenia hałasu w miejscu jego powstawania, tzn. działania u źródła związane z: pojazdem szynowym (jego konstrukcją, stanem technicznym taboru kolejowego), linią kolejową (stanem technicznym torowiska, konstrukcją torowiska, rozwiązaniami sytuacyjnymi i wysokościowymi względem otoczenia), organizacją ruchu (ograniczeniami czasowymi, sterowaniem ruchem, ograniczeniem prędkości pociągów, koncentracją ruchu na określonych odcinkach liniach kolejowych, ograniczeniem sygnałów dźwiękowych).

► Strefa II – metody zmniejszania hałasu kolejowego „na drodze propagacji od źródła do odbiornika” opierające się na zabezpieczeniach akustycznych, takich jak: pasy zieleni, kombinacje wału ziemnego oraz ekranu akustycznego, wały ziemne oraz ekrany akustyczne.

► Strefa III – działania organizacyjne sprowadzające się do różnych form działalności jednostek samorządu terytorialnego, takich jak: ingerencja w kształt krajobrazu poprzez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, projektowanie obiektów budowlanych z uwzględnieniem pomieszczeń charakteryzujących się „mniejszymi wymaganiami co do komfortu akustycznego od strony źródła hałasu”, ekrany akustyczne zamontowane na elewacji, stosowanie specjalistycznej izolacji akustycznej w przypadku przegród pionowych (ścian) budynków, zmiana funkcji budynków [15].

Autor [2] wymienia sposoby marginalizujące poziom hałasu kolejowego oraz – co ważne – dokonuje porównania przedmiotowych rozwiązań; przedstawia następujące rozwiązania obniżające poziom hałasu kolejowego:

• niskie ekrany akustyczne,
• panele na torowiska,
• nakładki przyszynowe,
• naturalne ekrany akustyczne,
• szlifowanie szyn,
• wysokie ekrany akustyczne.

Analizując rozwiązania obniżające hałas kolejowy, należy się zastanowić, na ile przedmiotowa ochrona jest skuteczna [1], [2]. Według [2] możliwe wartości obniżenia (w dB) poziomu hałasu przedstawiają się następująco w zależności od stosowanych metod:

• 3-15 dB – w przypadku instalowania niskich ekranów akustycznych, uznawanych za rozwiązanie charakteryzujące się stosunkowo wysoką skutecznością;
• 1-15 dB – przy stosowaniu bardzo skutecznych naturalnych ekranów akustycznych możliwych do zastosowania jedynie w miejscach wolnych pasów terenu umiejscowionych wzdłuż linii kolejowych;
• 6-20 dB – w przypadku budowania wysokich ekranów akustycznych, które się odznaczają dość wysoką skutecznością, a także znacznie ingerują w krajobraz;
• 1-8 dB – w odniesieniu do stosowania paneli na torowiska, uznawanych za rozwiązanie uzupełniające niskiej skuteczności;
• 1-5 dB – w przypadku nakładek przy- szynowych stanowiących rozwiązania uzupełniające o niskiej skuteczności;
• 1-9 dB – w przypadku szlifowania szyn charakteryzującego się niewielkim i niepermanentnym działaniem.

Obecne rozwiązania walczące z hałasem kolejowym są kosztowne, trudno je wdrożyć i często powodują degradację krajobrazu [2]. Upatruje się efektywnego sposobu walki z hałasem kolejowym w łączeniu wielu poszczególnych rozwiązań [1], jest to jednak dość kosztowne.

W Polsce niepokoi sytuacja dotycząca czasu przydatności ekranów akustycznych – który (w przeciwieństwie do pozostałych krajów europejskich) szacuje się w naszym kraju na okres krótszy niż 11-12 lat, co dodatkowo zwiększa koszty ochrony przeciwhałasowej [8].

Akustyka w pobliżu linii kolejowej. Podsumowanie

Warto rozgraniczyć kwestię postrzegania hałasu przez osoby permanentnie przebywające w sąsiedztwie linii kolejowych od opinii osób będących incydentalnie w okolicy użytkowanego torowiska. Bezsprzecznie należy uszanować prawo każdego człowieka do zdrowia. Zdaniem autorki przemyślane, nacechowane empatią rozwiązania są zatem swego rodzaju kluczem do wzajemnego zrozumienia właścicieli nieruchomości zarówno przez czerpiących korzyści z użytkowania linii kolejowych, jak i tych znoszących niedogodności z tytułu sąsiedztwa linii kolejowych.

Bibliografia

1. Galińska, J. Kopania, Organizacyjne i techniczne metody redukcji hałasu komunikacyjnego w przestrzeni miejskiej, „Autobusy: technika, eksploatacja, systemy transportowe”, 2017, R. 18, nr 6.
2. Hajduk, Niskie ekrany – skuteczna ochrona przed hałasem w transporcie kolejowym, „Problemy kolejnictwa”, z. 160, 2016.
3. Leśnikowska-Matusiak, A. Wnuk, Wpływ hałasu komunikacyjnego na stan środowiska akustycznego człowieka,„Transport Samochodowy”, z. 3, 2014.
4. PN-B-02170:2016-12 Ocena szkodliwości drgań przekazywanych przez podłoże na budynki, http://wiedza.pkn.pl (dostęp: 5.06.2020)
5. PN-B-02151-3:2015-10 Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem w budynkach. Część 3: Wymagania dotyczące izolacyjności akustycznej przegród w budynkach i elementów budowlanych, http://wiedza.pkn.pl (dostęp: 5.06.2020 r.).
6. PN-B-02171:2017-06 Ocena wpływu drgań na ludzi w budynkach, http://wiedza.pkn.pl (dostęp: 5.06.2020 r.).
7. Polak, Sposoby minimalizacji emisji hałasu kolejowego w aglomeracji miejskiej, „Autobusy: technika, eksploatacja, systemy transportowe”, 2018, R. 19, nr 6.
8. Poliński, Identyfikacja, estymacja i internalizacja kosztów zewnętrznych transportu, „Problemy kolejnictwa”, z. 156, 2012.
9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzania i utrzymywania zasłon odśnieżnych oraz pasów przeciwpożarowych (Dz.U. z 2014 r. poz. 1227 z późn. zm.), http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20081530955 (dostęp: 5.06.2020 r.)
10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r. poz. 1065 z późn. zm.), http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001065 (dostęp: 5.06.2020 r.
11. Ustawa – Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1186 z późn. zm.).
12. Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz.U. z 2019 r. poz. 710 z późn. zm.).
13. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.).

mgr inż. Izabela Szerszeniewska