Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju przygotowało założenia Narodowego Planu Rewitalizacji (NPR). Na ich bazie powstanie pakiet rozwiązań systemowych, który sprawi, że rewitalizacja będzie kompleksowa i bardziej skuteczna.
Czym będzie narodowy plan rewitalizacji
NPR ma być dokumentem rządowym, który stworzy przyjazne warunki dla prowadzenia rewitalizacji w Polsce, np. poprzez projekty zmian w prawie, stworzenie spójnego systemu i określenie źródeł finansowania rewitalizacji, promowanie dobrych praktyk, dzielenie się wiedzą czy wypracowanie wzorcowych dokumentów. Skierowany on będzie przede wszystkim do samorządów, ale też do społeczności lokalnych, osób prywatnych, przedsiębiorców, organizacji samorządowych.
NPR ma być odpowiedzią na niekorzystne procesy, które zachodzą na obszarach zdegradowanych, głównie w miastach. Te procesy i ich skutki to m.in. problemy ekonomiczne, niszczejąca infrastruktura (np. budynki, ulice), osłabienie relacji społecznych. Skala potrzeb jest bardzo duża – wg opracowania Instytutu Rozwoju Miast „Skala degradacji miast w Polsce”, nawet 20% obszarów miejskich wymaga rewitalizacji. Dotyczy to niemal 2,4 mln mieszkańców naszego kraju.
NPR to także reakcja na negatywne zjawiska i tendencje w miastach, np. chaotyczne rozpraszanie zabudowy miejskiej – tzw. rozlewanie się miast, wyludnianie się ich centrów, spadek liczby mieszkańców w ośrodkach miejskich, dominacja indywidualnego transportu samochodowego nad transportem publicznym, zanieczyszczenie powietrza.
NPR ma promować ideę „powrotu do miast” – zwartych w zabudowie, ograniczających emisyjność, charakteryzujących się dbałością o zieloną infrastrukturę i jednocześnie przyjaznych mieszkańcom.
Horyzont czasowy dokumentu to 2022 r. Wyznaczenie go związane jest z jednej strony z dużymi środkami dostępnymi dla Polski z budżetu UE na lata 2014-2020 (przewiduje się, że na szeroko rozumianą rewitalizację będzie to nie mniej niż 25 mld zł), a z drugiej umożliwi zbudowanie mocnych podstaw dla krajowych instrumentów po jego zakończeniu.
Skuteczna rewitalizacja. Czyli jaka?
W NPR rewitalizacja definiowana jest jako wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe (integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki), skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizację programów rewitalizacji.
Konieczne jest zerwanie z postrzeganiem rewitalizacji jako zbioru punktowych, oderwanych od siebie działań (często rewitalizacją bywają nazywane same działania infrastrukturalne, jak np. wybudowanie fontanny czy ocieplenie kamienicy). Dobrze prowadzona rewitalizacja powinna być:
– kompleksowa poprzez zmiany w różnych sferach życia mieszkańców miasta – społecznej (np. edukacja, aktywizacja społeczna), kulturowej, gospodarczej (np. promowanie samozatrudnienia, ułatwienia w zakładaniu działalności gospodarczej), przestrzennej (np. remonty, działania infrastrukturalne dla tworzenia przyjaznego, bezpiecznego otoczenia) czy środowiskowej,
– zintegrowana poprzez współpracę i uporządkowanie działań różnych podmiotów (aby np. techniczna poprawa warunków zamieszkania na obszarach kryzysowych zawsze szła w parze z działaniami społecznymi adresowanymi do mieszkańców),
– prowadzona w ścisłej współpracy ze społecznością lokalną (a także przez nią samą),
– skoncentrowana terytorialnie, co oznacza, że powinna odnosić się do konkretnego zdegradowanego obszaru, a nie punktowych działań.
Działanie według planu
Aby zapewnić spełnienie wszystkich cech właściwej rewitalizacji, konieczne jest opracowywanie przez gminy programów rewitalizacji – podstawy wszelkich działań rewitalizacyjnych. Samorządy lokalne powinny wypracować, a potem wdrażać je we współpracy ze społecznością lokalną.
Wynika to z faktu, że projekty rewitalizacyjne powinny wynikać z takiego przemyślanego planu działania. Dobry program rewitalizacji powinien koncentrować się na rozwiązaniu najważniejszych problemów, a nie być „zbiorem życzeń”. Wymaga od władz samorządowych pogłębionej diagnozy sytuacji oraz umożliwienia wszystkim zainteresowanym zabrania głosu w konsultacjach, a potem uczestniczenia w realizacji programu.
Objęcie danego obszaru takim programem (spełniającym wymogi NPR) będzie podstawą do udzielenia wsparcia z dedykowanych rewitalizacji instrumentów unijnych i krajowych lub korzystania z preferencji w innych instrumentach i programach sektorowych.
Konstrukcja Narodowego Planu Rewitalizacji
Konstrukcja Narodowego Planu Rewitalizacji opiera się na 4 modułach, obejmujących swoim zakresem: dokumenty, zmiany w regulacjach i nowe regulacje (rozwiązania legislacyjne), instrumenty wsparcia (krajowe i unijne), informację i edukację. Rdzeniem całej struktury będzie dokument główny NPR – przyjmowany przez Radę Ministrów „parasolowy” dokument obejmujący wszystkie aspekty i sfery realizacji planu (diagnozę, cel strategiczny, obszary jego realizacji itp.).
Dokumenty
Na moduł ten składać się będą wszystkie dokumenty bezpośrednio związane z realizacją Narodowego Planu Rewitalizacji. Jego rdzeniem ma być dokument obejmujący wszystkie aspekty i sfery realizacji Planu, a pozostałe dokumenty będą konsekwencją przyjętych w nim treści, m.in.: wytyczne MIiR w zakresie rewitalizacji obszarów zdegradowanych (dla perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020), wzorcowe dokumenty (strategiczne, operacyjne, techniczne, przetargowe etc.), ewentualne tematyczne programy rozwoju.
Regulacje
Ten moduł obejmuje tworzenie prawa oraz zmiany obowiązujących przepisów, przy założeniu, że rewitalizacji nie wolno „przeregulować”. Skutecznej rewitalizacji potrzeba nie tylko znoszenia barier prawnych, ale także tworzenie sprzyjających warunków i zachęt dla jej podejmowania.
MIiR proponuje, by regulacje dotyczyły m.in. ustawowego zdefiniowania rewitalizacji, określenia jej jako zadania własnego gminy, wprowadzenia ustawowej formuły programu rewitalizacji, zapewnienia udziału mieszkańców miasta (obszaru zdegradowanego) oraz innych partnerów (społecznych i gospodarczych) w przygotowaniu programu rewitalizacji i jego wdrażaniu, powiązania procesów rewitalizacyjnych z planowaniem przestrzennym gminy czy uregulowania problematyki nieruchomości porzuconych i nieruchomości, których stan prawny nie jest ustalony (to blokuje samorządom możliwość prowadzenia inwestycji na tym obszarze).
Instrumenty wsparcia (programy UE, instrumenty krajowe)
Po to, by rewitalizacja stawała się w Polsce coraz bardziej powszechna, musi być finansowana ze środków publicznych (krajowych i unijnych) oraz prywatnych (np. bezpośrednie zaangażowanie lub partnerstwo publiczno-prywatne). NPR będzie wskazywać konkretne instrumenty i sprawiać, by uzupełniały się ze sobą, a nie np. dublowały. Możliwe będzie także tworzenie nowych instrumentów.
W najbliższych latach fundusze europejskie będą stanowiły istotne źródło pieniędzy na rewitalizację. Środki te przewidziane są głównie w ramach regionalnych programów operacyjnych (zarządzają nimi zarządy województw), a dodatkowo także w ramach programów krajowych. Dla odpowiedniej koordynacji wsparcia rewitalizacji w ramach różnych środków UE opracowywane są w MIiR Wytyczne w zakresie rewitalizacji obszarów zdegradowanych.
MIiR i inne resorty pracują obecnie nad wskazaniem już dostępnych instrumentów, które można wykorzystać do finansowania rewitalizacji, a także ewentualnie stworzeniem nowych. Instrumenty te dotyczą lub, w przypadku nowych, mogą dotyczyć przede wszystkim wsparcia integracji i aktywizacji społecznej oraz zawodowej, mieszkalnictwa, efektywności energetycznej, ochrony środowiska i niskoemisyjności, a także edukacji, kultury oraz sportu i turystyki.
Planowane jest również, by pula środków budżetu państwa, która w najbliższych latach będzie ukierunkowana na finansowanie i współfinansowanie unijnych projektów rewitalizacyjnych była podstawą do zainicjowania i rozwijania w przyszłości krajowego „funduszu” dla rewitalizacji.
Informacja i edukacja
Na moduł ten będzie składać się stała działalność informacyjna i edukacyjna. Przewidziano w nim m.in. projekty pilotażowe i tzw. centra wiedzy. Projekty pilotażowe obejmą m.in. przygotowanie wzorcowej dokumentacji, raportów i ekspertyz, które pomogą miastom w rewitalizacji. Centra wiedzy będą to zgromadzone w jednym miejscu i udostępniane przez stronę internetową informacje o rewitalizacji.
Działania informacyjne i edukacyjne obejmą też m.in. kampanie informacyjne, nagrody i wyróżnienia dla najlepszych programów rewitalizacji, najaktywniejszych miast czy najbardziej innowacyjnych rozwiązań.
MIiR po raz pierwszy zaprezentowało założenia Narodowego Planu Rewitalizacji na Kongresie Rewitalizacji, który odbywał się w dniach 4-6 czerwca w Krakowie.
Zgodnie z przyjętym harmonogramem, przedstawienie Narodowego Planu Rewitalizacji Radzie Ministrów będzie miało miejsce na przełomie 2014 i 2015 r.
Źródło: www.mir.gov.pl
