Rusztowania stosowane w przemyśle

Usługi powiązane z wynajmem oraz obsługą rusztowań (montaż/demontaż i serwisowanie) obejmują wszystkie segmenty budownictwa, zarówno na etapie realizacji inwestycji, jak i na etapie prac remontowych, niezależnie od wielkości i stopnia skomplikowania planowanych lub prowadzonych prac. Obecnie widoczna jest coraz większa dysproporcja w zakresie kryteriów technologicznych i jakości oferowanych na rynku usług z zakresu rusztowań. W naturalny sposób nastąpił podział na segment budownictwa ogólnego, który w większości w zakresie stosowanych rusztowań i organizacji usługi pozostał na poziomie sprzed 10–15 lat, i przemysłowego. W segmencie budownictwa inżynierskiego oraz szczególnie w segmencie budownictwa energetycznego widać wyraźne dążenia do podniesienia jakości zarówno oferowanych usług, jak również stosowanych rozwiązań technologicznych w zakresie rusztowań. Dodatkowo w sektorze przemysłowym i energetycznym widoczne jest obecnie poszukiwanie rozwiązań w zakresie świadczenia stałych długoterminowych usług obsługi rusztowań podczas bieżących napraw, remontów i awarii. W efekcie oczekiwań rynku oprócz produktu, którym są rusztowania, konieczne jest zapewnienie wszechstronnego serwisu, w którego skład wchodzi: indywidualne projektowanie, obliczenia statyczne, obsługa logistyczna, a także kompleksowa usługa montażu i demontażu oraz obsługa i nadzór w trakcie użytkowania rusztowania.

Fot. 1. Elektrownia w Hamm

Specyfika robót rusztowaniowych w przemyśle

Trudne warunki, niebezpieczne środowisko i wiele innych utrudnień powodują, że budowa rusztowań wymaga dużego doświadczenia oraz wiedzy. Wykonywanie robót w trakcie czynnego zakładu, np. w związku z koniecznością usunięcia awarii, trudne dojście do stanowiska pracy, praca zmianowa oraz wysoka temperatura skutkują zazwyczaj bardzo napiętym harmonogramem prac z wykorzystaniem dużej ilości rusztowań i zaplanowaniem ich precyzyjnej logistyki. Wysoki stopień skomplikowania tych nietypowych projektów oraz specyficzne środowisko stwarzają wiele innych prawdopodobnych zagrożeń oprócz upadku z wysokości. Należą do nich m.in.: niebezpieczne porażenie prądem, negatywny wpływ czynników chemicznych, pyłu, kurzu czy lotnych włókien izolacyjnych, ryzyko upadku z powodu niebezpiecznych otworów oraz pracy wewnątrz zbiorników
czy kanałów.

Charakterystyka rusztowań wykorzystywanych w przemyśle

Dynamiczny rozwój technologiczny produktów i zmiany zachodzące na rynku produkcji rusztowań oraz organizacji świadczonych usług wynikają w znacznym stopniu z rosnących wymagań inwestorów i wykonawców. Usługodawcy muszą zatem spełnić wiele kryteriów mających wpływ na szybką, bezpieczną i profesjonalną realizację budowy. Ogólny wzrost świadomości uczestników procesu budowlanego oraz prowadzone na szeroką skalę inicjatywy w dziedzinie poprawy bezpieczeństwa pracy coraz częściej przyczyniają się do stosowania produktów i usług, których niska cena jest ważna, ale nie najważniejsza.

W ostatnim okresie wśród inwestorów, wykonawców oraz odbiorców usług z zakresu rusztowań w sektorze przemysłowym i energetycznym można zauważyć podniesienie wymagań dotyczących stosowania bezpiecznych, sprawnych technicznie elementów rusztowań,jednocześnie z naciskiem na poszukiwanie profesjonalnej usługi serwisowej. Przed dokonaniem wyboru oferty inwestorzy i wykonawcy coraz częściej analizują kryteria dotyczące jakości produktu, jego przydatności do wykonania danej realizacji, rozmiaru dostępnych zasobów czy też możliwości projektowe i logistyczne dostawcy rusztowań.

Jeśli chodzi o usługę serwisową, to w tym zakresie oceniane są proponowane rozwiązania organizacji prac, doświadczenie montażowe i nadzorcze personelu, systemy zarządzania rusztowaniami na budowie, nadzór użytkowy rusztowań. Rozważny wybór dostawcy rusztowań i usług bardzo często ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo konstrukcji rusztowań, bezpieczeństwo użytkowników, terminowość oraz jakość realizowanych prac.

Budowanie trwałej świadomości bezpieczeństwa oraz kształtowanie odpowiedzialnych postaw jest bardzo długim procesem, wymaga zaangażowania inwestora, projektanta, kierownictwa i kadry inżynierskiej budowy, podwykonawców, dostawców materiałów budowlanych oraz organów nadzoru. Zwiększenie stopnia bezpieczeństwa i utrzymanie go na wysokim poziomie przy pracy na rusztowaniach wymaga działań obejmujących generalnie wszystkie czynniki związane z zakresem rusztowań. Jako podstawowe należy tutaj wymienić elementy rusztowań jako produkt, dokumentację technologiczno-projektową planowanej konstrukcji, proces montażu i użytkowania, systemy szkoleń, analizy ryzyka, systemy ratownictwa i ewakuacji.

Fot. 2 a i b. System rusztowań PERI UP Rosett Flex

Dokumentacja rusztowań wykorzystywanych w przemyśle 

W zakresie dokumentacji czy wymogów kwalifikacyjnych dla monterów oraz osób z nadzoru realizacje z rusztowań stawiane w przemyśle energetycznym podlegają wszystkim wymogom, jakie stawia się każdej tego typu konstrukcji. Rusztowania stawiane w przemyśle, ze względu na to, że co najmniej w 80% występują nietypowe rozwiązania, wymagają indywidualnej analizy. Oznacza to, że wymagają indywidualnej dokumentacji technicznej. W zakresie dokumentacji są to:

-instrukcje: montażu i eksploatacji rusztowań (często zwane DTR-kami) dla danego systemu rusztowania, jakie wykorzystano do budowy konstrukcji oraz oddzielna, indywidualna instrukcja montażu i eksploatacji dla konkretnej realizacji;

– projekt techniczny (z obliczeniami statycznymi);

– atesty;

– informacja do planu BiOZ na etapie jego tworzenia;

– plan organizacji robót;

– ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy;

– kopie DTR oraz dopuszczenia UDT do eksploatacji maszyn używanych przy montażu/demontażu/przebudowie rusztowań;

– dokumenty niezbędne do wyrobienia przepustek dla pracowników i personelu;

– dokumenty poświadczające wszelkiego rodzaju obowiązkowe szkolenia, np. ogólne bhp lub związane z wymaganiami, jakie na swoim terenie stawia inwestor np. w stosunku do zasad bhp i poruszania się po obiekcie.

Ponadto w odniesieniu do elementów rusztowań jako produktu głównym kryterium, jakie powinno być brane pod uwagę przez świadomych bezpieczeństwa wykonawców, jest stosowanie produktów certyfikowanych lub zgodnych z normami i dyrektywami UE. Każda profesjonalna firma, która wynajmuje rusztowania, musi posiadać kryteria oceny elementów zużytych lub zniszczonych i zgodnie z zapisami kryteriów prowadzić i ewidencjonować gospodarkę posiadanymi zasobami. Takie postępowanie eliminuje czynniki wpływające negatywnie na stan techniczny, bezpieczeństwo przy pracy na rusztowaniach i niekontrolowany napływ rusztowań różnej jakości oraz w złym stanie technicznym, które często nie podlegają żadnej weryfikacji i zostały wycofane z użytkowania w krajach o wyższej kulturze bezpieczeństwa. Dzięki temu możliwe jest również ograniczenie wprowadzania na rynek niebezpiecznych produktów, wykonywanych ze stali o nieznanych parametrach, lub rusztowań, których pozbywają się przedsiębiorcy z krajów zachodnich w wyniku wysokiego stopnia zużycia. Bardzo ważnym czynnikiem dokumentacji technologiczno-projektowej, która ma szczególny wpływ na bezpieczeństwo prowadzenia prac, zwłaszcza w przypadku sektora przemysłowego, są obliczenia statyczne oraz dodatkowo opracowywane indywidualnie szczegółowe zasady montażu, użytkowania i demontażu rusztowań w zależności od specyfiki zadań, obejmujące wymagane przez klientów kryteria bezpieczeństwa. Zagadnienia statyczne występujące w przypadku rusztowań (luzy montażowe, imperfekcje itp.) czy też różnice konstrukcyjne wynikające z oferowanych na rynku systemów nie są możliwe do określenia bez specjalistycznego oprogramowania i wiedzy. Same uprawnienia budowlane do projektowania rusztowań (projektować rusztowania mogą tylko osoby pełniące samodzielną funkcję w budownictwie, tj. posiadające uprawnienia budowlane w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, ze względu na specjalizację w zakresie rusztowań w nich zawartych oraz posiadające aktualne zaświadczenie przynależności do samorządu zawodowego inżynierów budownictwa), odniesione do typowych stalowych konstrukcji budowlanych, nie oznaczają, że każdy projektant technolog jest w stanie dokonać prawidłowych obliczeń wytrzymałościowych konstrukcji rusztowań. Wspomniany poprzednio czynnik – produkt – również pośrednio ma wpływ na ewentualne błędy projektowe. W przypadku rusztowań niewiadomego pochodzenia materiały o nieznanych parametrach mechanicznych mogą skutkować przyjętymi błędnie założeniami do projektu. Często w trakcie montażu konstrukcji dochodzi do użycia elementów rusztowań pochodzących z różnych systemów od różnych producentów. Powstaje wtedy struktura, która zupełnie odbiega od założeń określonych w instrukcjach montażu, odniesionych tylko do jednego systemu.

Kwalifikacje personelu

W zakresie kwalifikacji, jakie powinny posiadać osoby stawiające rusztowania i nadzorujące cały proces, należy przede wszystkim oczekiwać, że mają odpowiednią wiedzę i doświadczenie, bo tylko w ten sposób można zapewnić właściwe przygotowanie i wykonanie procesu montażu i demontażu konstrukcji rusztowań. Ma to kolosalne znaczenie dla bezpieczeństwa robót rusztowaniowych. Statystyki wypadków, szczególnie upadków z wysokości, w brutalny sposób odkrywają smutną prawdę o branży budowalnej, która jest zdecydowanym liderem pod względem śmiertelnych wypadków przy pracy. W głównej mierze odnoszą się one do robót rusztowaniowych. System szkoleń dla montażystów rusztowań w Polsce jest pobieżny, a kurs przygotowujący do zdobycia uprawnień montażysty trwa zaledwie kilka dni i nie musi być poparty jakimkolwiek okresem przygotowawczym. Zdobyte w taki sposób uprawnienia pozwalają na wykonywanie prac montażowych bez ograniczeń w każdych warunkach i przy użyciu każdego systemu rusztowań. Polski proces kształcenia montażystów rusztowań nie stopniuje zdobywanej wiedzy i doświadczenia w jakikolwiek sposób. To z kolei ma swoje konsekwencje w jakości wykonywanych później robót montażowych i możliwości wystąpienia wypadku w trakcie ich wykonywania. Można mieć tylko nadzieję, że wykonawcy są świadomi tego stanu rzeczy i starają się sami doszkalać pracowników.

Rozumiejąc potrzebę i wagę odpowiednich kwalifikacji, Polska Izba Gospodarcza Rusztowań, działając w międzynarodowych strukturach branżowych, jako członek UEG – europejskiej organizacji rusztowaniowej, czyni starania, aby wprowadzić stopniowanie wiedzy w połączeniu z praktyką montażystów rusztowań w postaci podziału w tym zawodzie na: montera szkolonego (skilled worker/fitter) i montera wykwalifikowanego (trained worker/fitter). Działania Izby zmierzają również w kierunku kształcenia osób sprawujących nadzór (Qualified competent person – supervisor) nie tylko nad montażem, ale również nad eksploatacją rusztowań.

Okazuje się, że wypadkom znacznie częściej ulegają użytkownicy rusztowań niż pracownicy, którzy je montują. Użytkownik, który nie wykonywał montażu konstrukcji rusztowania, jest statystycznie najbardziej narażony na upadek z wysokości. Wynika to z faktu, że szkolenie dotyczące użytkowania rusztowania często wykonywane jest pobieżnie przez osoby, które nie mają wiedzy o konstrukcji rusztowania. Szkolenie takie powinno być obligatoryjne przy każdym szkoleniu stanowiskowym danego pracownika. Czasami przyczyną wypadku podczas eksploatacji może być źle zmontowana konstrukcja. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku odpowiedzialność spada na osoby nadzorujące prace. Przepisy wskazują na konieczność odpowiedniego nadzoru, a fakt, że roboty rusztowaniowe należą
do szczególnie niebezpiecznych, obliguje do jego ustanowienia.

Procedury, dopuszczenia do eksploatacji, kontrole

Ważnym ogniwem całego procesu budowy i eksploatacji rusztowań są procedury odbioru, kontrole i serwisowanie rusztowań w trakcie ich użytkowania.Podobnie jak w zakresie dokumentacji czy wymogów kwalifikacyjnych odbiór i kontrole stawianych w energetyce rusztowań, np. przy montażu elewacji, remontu kotła i instalacji, montażu konstrukcji stalowej,  podlegają takim samym wymogom jak rusztowania stawiane w innych obszarach. Należy podkreślić, że i w tym przypadku niestety przepisy nie są kompletne i wyczerpujące, bo odnoszą się jedynie do sytuacji, w której zgodnie z ustawą – Prawo budowlane występuje obligatoryjność ustanowienia kierownika budowy i tylko w takiej sytuacji wskazują na niego właśnie. W innych przypadkach nie jest to sprecyzowane, co prowadzi z jednej strony do nadmiernych i nieuzasadnionych oczekiwań ze strony inwestora, tj. legitymowania się przez osoby odbierające rusztowania uprawnieniami budowlanymi, albo rodzi patologię – brak odbiorów, fikcyjne odbiory lub odbiory dokonywane przez osoby niekompetentne. Problem z kwalifikacjami osoby odbierającej rusztowanie do eksploa-tacji jeszcze bardziej komplikuje fakt, że wskazane wyżej uprawnienia de facto nie dają gwarancji, iż mamy do czynienia z osobą rzeczywiście posiadającą odpowiednią wiedzę do tego rodzaju czynności. Na większości uczelni oraz na egzaminach na uprawnienia budowlane sprawy projektowania, technologii budowy i wymagań bezpieczeństwa traktowane są marginalnie.

Oprócz wymienionych elementów składających się na sukces inwestycji z udziałem rusztowań warto jeszcze podkreślić wagę terminowości dostaw i montażu. Napięty harmonogram prac, skoordynowanie wielu branż i dostawców na jednej budowie oraz dbanie o koszty i bezpieczeństwo to wyzwania dla każdego przedsiębiorstwa, zwłaszcza w obliczu kar związanych z opóźnieniami w branży energetycznej. Dla wielu firm sektora przemysłowo-energetycznego terminowa realizacja projektu przekłada się na otrzymanie kolejnych zleceń lub – w skrajnych wypadkach – decyduje o ich istnieniu na rynku. To tłumaczy, dlaczego tak ważna jest logistyka wewnątrz i zewnątrz przedsiębiorstwa oraz sprawne zarządzanie łańcuchem dostaw. Inwestorzy, kierując się atrakcyjną ceną, wybierają często najtańsze usługi dostawy rusztowania wraz z montażem. Zazwyczaj w przypadku projektów przemysłowo-energetycznych wybór takiej oferty powoduje konieczność nerwowego poszukiwania drugiego dostawcy usług, już w trakcie realizacji projektu, lub przyzwolenie na montaż rusztowań o wątpliwej jakości i sprawności technicznej. W przypadku niedotrzymania terminów przez dostawcę rusztowań i wpływu tego zdarzenia na końcowy termin realizacji inwestycji wykonawca, dla którego klientem jest inwestor, traci nie tylko wiarygodność, ale często znaczne środki finansowe.

Danuta Gawęcka, Polska Izba Gospodarcza Rusztowań (PIGR)

Maciej Rudaś, Peri Polska – członek PIGR