Budowle hydrotechniczne piętrzące wodę, takie jak zapory czy zbiorniki retencyjne, stanowią kluczowy komponent zarządzania zasobami wodnymi. Mają one fundamentalne znaczenie dla gospodarki wodnej, a także dla zapewnienia bezpieczeństwa środowiska i społeczeństwa, o czym kolejny raz przekonaliśmy się podczas wrześniowej powodzi na Dolnym Śląsku.
Z ekologicznego punktu widzenia budowle piętrzące odgrywają zasadniczą rolę w ochronie bioróżnorodności poprzez tworzenie zbiorników wodnych, które służą jako habitat dla wielu gatunków zwierząt i roślin. W procesie tworzenia sztucznych jezior i zbiorników retencyjnych często dochodzi do przekształcenia lokalnych ekosystemów, co może prowadzić zarówno do negatywnych, jak i pozytywnych zmian w lokalnej faunie i florze. Z jednej strony zbiorniki mogą oferować nowe środowiska dla organizmów wodnych, z drugiej jednak mogą przyczyniać się do zaniku naturalnych siedlisk, szczególnie gdy zarządzanie zbiornikiem nie uwzględnia kwestii ekologicznych.
Biorąc pod uwagę aspekt społeczny, budowle piętrzące wodę są kluczowe dla ochrony ludności przed skutkami ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak powodzie. Poprzez kontrolowane magazynowanie nadmiaru wody w okresach dużych opadów oraz jej stopniowe uwalnianie minimalizowane jest ryzyko powodzi w obszarach niżej położonych. Dodatkowo zbiorniki wodne często stają się miejscami rekreacji i turystyki, co przekłada się na rozwój lokalnych społeczności i wzrost ich dochodów.
Z ekonomicznego punktu widzenia budowle piętrzące wodę są fundamentem dla wielu sektorów gospodarki. Wpływają na rolnictwo poprzez stabilizację dostaw wody niezbędnej do irygacji, co jest szczególnie ważne w regionach dotkniętych regularnymi suszami. Ponadto wiele zapór wykorzystywanych jest do produkcji energii hydroelektrycznej, stanowiącej źródło taniej i odnawialnej energii. Energetyka wodna jest uważana za jedną z bardziej ekologicznych form pozyskiwania energii mimo potencjalnych wyzwań związanych z wpływem na środowisko naturalne.
>>> Stan budowli piętrzących w Polsce
>>> Osuwiska – zagrożenie dla budowli hydrotechnicznych
>>> Budowle hydrotechniczne – kontrola uszczelnień
Fot. Platanacero, Public domain, via Wikimedia Commons
Wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi
W kontekście zmieniającego się klimatu i zwiększającej się częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych zarządzanie budowlami piętrzącymi wodę nabiera nowych wymiarów. Zmienność pogodowa z jednej strony skutkuje częstszymi i intensywniejszymi opadami, z drugiej – dłuższymi okresami suszy. Wzrasta również ryzyko ewentualnych awarii, co może prowadzić do poważnych konsekwencji ekologicznych i ekonomicznych. Rodzi to potrzebę stałego monitoringu i utrzymania tych obiektów w odpowiednim stanie technicznym. Taka sytuacja wymaga od zarządców tych obiektów większej elastyczności w działaniu oraz inwestycji w nowoczesne systemy monitorowania i prognozowania, aby odpowiednio reagować na dynamicznie zmieniające się warunki.
W związku z kluczowym znaczeniem tych krytycznych dla bezpieczeństwa publicznego oraz gospodarki obiektów, a także z punktu widzenia zapewnienia ciągłości ich funkcjonowania oraz minimalizacji ryzyka związanego z ewentualnymi awariami niezbędne są: ich prawidłowa eksploatacja, regularna ocena stanu technicznego oraz monitorowanie stanu bezpieczeństwa.
>>> Beton hydrotechniczny – projektowanie i wykonawstwo
>>> Racibórz Dolny – największy zbiornik przeciwpowodziowy w Polsce
>>> Śluza Przegalina po modernizacji
Stan techniczny i stan bezpieczeństwa budowli piętrzących – przepisy prawa
Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne [1] w art. 377 ust. 1 w pkt 2 wymienia wśród zadań państwowej służby do spraw bezpieczeństwa budowli piętrzących opracowywanie ocen stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa budowli piętrzących, o których mowa w pkt 1 lit. a budowli piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa, zaliczonych na podstawie przepisów w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie, wydanych na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 2 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane [2] – do I lub II klasy, a także w pkt 1 lit. b budowli piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa innych niż określone w lit. a, wskazanych przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej, które z uwagi na zły stan techniczny zagrażają lub mogą zagrażać bezpieczeństwu, nie określając jednocześnie okresu pomiędzy ich wykonywaniem. Państwowa służba ds. bezpieczeństwa budowli piętrzących pełniona jest przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy. Zadania te w IMGW-PIB wykonuje Centrum Technicznej Kontroli Zapór.
Ustawa – Prawo budowlane w (art. 62 ust. 1) nakłada obowiązek wykonywania okresowych kontroli stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym hydrotechnicznych, określając jednocześnie okres pomiędzy ich wykonaniem.
Eksperci z Centrum Technicznej Kontroli Zapór sporządzają zarówno oceny stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa budowli hydrotechnicznych, jak i opcjonalnie okresowe kontrole stanu technicznego.
W dalszej części artykułu:
Zarys wytycznych opracowanych w IMGW-PIB CTKZ
Ocena stanu technicznego i stanu bezpieczeństwa – metodyka wykonania
Cały artykuł dostępny jest w numerze 10/2024 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”.
Ryszard Piwoński
IMGW-PIB, Centrum Technicznej Kontroli Zapór, Biuro Ocen Stanu Technicznego i Stanu Bezpieczeństwa Budowli Piętrzących
Literatura
1. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1087).
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 725).
