Inwestycje budowlane wymagają przygotowania dokumentacji projektowej. Nie zawsze będzie ona podlegać ochronie prawa autorskiego. Warto jednak uwzględnić zagadnienia związane z prawem autorskim w toku przygotowania i realizacji robót budowlanych.
Uczestnicy procesu budowlanego w każdej fazie realizacji inwestycji mogą zetknąć się z dokumentacją projektową, która może podlegać ochronie prawa autorskiego. Z pozoru wydaje się, że nie są to zagadnienia bardzo istotne, choć konsekwencje naruszenia praw autorskich mogą rodzić odpowiedzialność zarówno cywilną, jak i karną.
Utwór
Przedmiotem Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych [1] (dalej: p.a.) jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 p.a.). Utwór jest chroniony, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona z tytułu praw autorskich przysługuje twórcy (np. projektantowi) niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust. 3 i 4 p.a.). Trwa od momentu przybrania przez utwór postaci na tyle stabilnej i uzewnętrznionej, że mogą się z nim zapoznać również inne osoby, poza jego autorem.
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są m.in. utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne (art. 1 ust. 2 pkt 6 p.a.).
Nie ustanowiono jednak ich definicji ustawowej, co powoduje, iż każdorazowo trzeba ocenić, czy mamy do czynienia z utworem chronionym prawem autorskim.
>>> Projekty budowlane a prawo autorskie
>>> Odpowiedzialność projektanta za wady projektu budowlanego
>>> Zmiana projektanta w toku procesu budowlanego
Fot. © SK – stock.adobe.com
Kwalifikacja do grupy utworów architektonicznych, architektoniczno-urbanistycznych i urbanistycznych powinna uwzględniać ich właściwości oraz cechy wspólne, do których należy zaliczyć: przynależność do szeroko rozumianej dziedziny budownictwa i kształtowania przestrzeni, pozostawanie rezultatem pracy twórczej architekta czy projektanta (autora), konieczność uwzględniania w niej wymogów wynikających z zasad fizyki, konstrukcji, techniki, technologii, podleganie w fazie wykonawczej odrębnie uregulowanemu nadzorowi autorskiemu, możliwość pełnego uzewnętrznienia oryginalnej myśli autora dopiero po zrealizowaniu przedstawionych w utworze zamierzeń twórcy, tj. wzniesieniu budowli czy urządzenia objętego projektem (wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 2017 r. [2]). Dla możliwości indywidualnego ukształtowania wytworu intelektualnego rozstrzygające jest to, czy w pracy autora (niezależnie od wielkości jej nakładu i rodzaju) ukierunkowanej na jego stworzenie aktualizują się możliwości wyboru elementów jego treści i/lub formy. Właśnie stwierdzenie takich możliwości uzasadnia generalną ocenę zdatności wytworu intelektualnego do uzyskania ochrony prawa autorskiego. Nie uchyla to jednak potrzeby dokonywania w konkretnej sprawie ocen wartościujących w celu rozstrzygnięcia, czy zrealizowane przez autora wybory prowadzą do indywidualnego ukształtowania utworu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18 czerwca 2003 r. [3]).
| UTWORY W INWESTYCJACH BUDOWLANYCH Utworami w rozumieniu prawa autorskiego mogą być np. projekt koncepcyjny, budowlany, wykonawczy i dokumentacja warsztatowa. |
Utwór architektoniczny, jako dobro niematerialne, ucieleśniony może być w rysunkach, planach architektonicznych, makietach oraz realizacjach, tj. we wzniesionych budynkach czy urządzonych wnętrzach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 13 września 2017 r. [4]).
W literaturze i orzecznictwie pojawiają się rozbieżności co do kwalifikacji np. poszczególnych części projektu budowlanego jako utworów objętych ochroną prawa autorskiego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 22 marca 2019 r. [5], do kategorii utworów architektonicznych zaliczane bywają, choć nie jest to całkowicie bezsporne – a w każdym razie może być uznane za zasadne tylko w okolicznościach konkretnego przypadku – projekty budowlane i architektoniczno-budowlane, nazywane tak w nawiązaniu do terminologii prawa budowlanego. Można spotkać się również z poglądem, że tylko projekt architektury budynku może stanowić utwór w rozumieniu prawa autorskiego, a tym samym tylko on podlega ochronie w zakresie praw autorskich (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 28 marca 2017 r. [6]1).
1 Zob. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18 czerwca 2003 r. [7].
W dalszej części artykułu:
Projekt koncepcyjny
Projekt budowlany
Projekt wykonawczy
Dokumentacja warsztatowa
Prawa autorskie
Cały artykuł dostępny jest w numerze 12/2023 miesięcznika „Inżynier Budownictwa”.
Piotr Jarzyński
prawnik, partner w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy;
ekspert Komitetu ds. Nieruchomości Krajowej Izby Gospodarczej
Literatura
1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2509 ze zm.).
2. Wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 2017 r., sygn. II CSK 531/16.
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18 czerwca 2003 r., sygn. I ACa 510/03.
4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 13 września 2017 r., sygn. I ACa 322/17.
5. Wyrok Sądu Najwyższego z 22 marca 2019 r., sygn. I CSK 104/18.
6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 28 marca 2017 r., sygn. I ACa 1477/16.
7. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 18 czerwca 2003 r., sygn. I ACa 510/03.
