Rusztowanie wyprzedzające – bezpieczeństwo pracy i zysk ekonomiczny

Rusztowania to konstrukcja tymczasowa na placu budowy pozwalająca na: zabezpieczenie placów budów, zabezpieczenie pracowników w trakcie wznoszenia obiektu budowlanego, wykonanie prac budowlano-montażowych na wysokości. Może też spełniać wszystkie te funkcje jednocześnie i wiele innych. Rusztowania są narzędziem uniwersalnym, wielozadaniowym i to od organizatorów procesu budowlanego zależy, czy zostaną wykorzystane w pełni, pozwalając na skrócenie procesu budowlanego i przysparzając oszczędności jego uczestnikom.

Fot. 1. Rusztowanie zabezpieczające, robocze i wyprzedzające

Rusztowania wyprzedzające na pierwszy rzut oka w niczym nie odbiegają od typowych rozwiązań, z jakimi na co dzień spotykamy się na placach budowy. Daje ono jednak pewną swobodę podczas wykonywania prac po zewnętrznym obrysie obiektu oraz przy zewnętrznych krawędziach stropów. Rusztowanie to zabezpiecza poziomy robocze przy krawędzi stropu w trakcie jego układania oraz jeżeli zajdzie taka potrzeba, poziomy powyżej. Rusztowania wyprzedzające pozwalają na wyeliminowanie dodatkowych elementów wykorzystywanych w trakcie wznoszenia obiektu w postaci falbin lub innych konsol przestawnych wykorzystywanych często na zewnętrznych krawędziach obiektów budowlanych. Konsole przestawne mają tę zasadniczą wadę, w odróżnieniu od rusztowań, że nie są aż tak uniwersalne. Na niektórych typach obiektów są trudne do wykorzystania, nie pozwalają na zabezpieczenie obszaru pod wykonywanymi pracami (szczególnie istotny aspekt na coraz ciaśniejszych placach budowy) i dają zdecydowanie mniejszą elastyczność podczas przygotowywania kolejnych poziomów roboczych przy wznoszonym obiekcie. Wyprzedzająca konstrukcja zabezpieczająca z rusztowań systemowych pozwala na zmniejszenie zaangażowania sprzętowego i bardziej efektywne wykorzystanie systemów szalunku stropowego dzięki temu, że otrzymujemy zabezpieczoną krawędź zewnętrzną obiektu oraz podest roboczy wzdłuż tej krawędzi. Rusztowanie jako forma zabezpieczenia zbiorowego pozwala na zrezygnowanie z montażu tzw. słupków BHP na stropie lub wcześniej na systemie szalunku podtrzymującym ten strop. Niewątpliwą zaletą rusztowań jest też fakt, że mogą one stanowić ustrój nośny dla różnych form zabezpieczenia terenu poniżej poziomu wykonywanych prac. Zabezpieczenia te w postaci siatek lub plandek mocowanych w pionie na rusztowaniu stanowią skuteczną formę zabezpieczenia przed wypadnięciem poza obiekt elementów na nim zgromadzonych. Inną formą stosowanych zabezpieczeń są daszki ochronne lub ramy przejściowe. Daszki ochronne prawidłowo zamontowane o odpowiednim nachyleniu i wysięgu zabezpieczają osoby postronne oraz wykonawców prac wzdłuż linii rusztowań. Tunel z ram przejściowych – usytuowany bezpośrednio pod konstrukcją rusztowań lub zupełnie niezależnie, zgodnie z zaplanowanym ciągiem komunikacyjnym – daje możliwość zabezpieczenia chodników i wyznaczonych dróg, po których chcemy skierować ludzi i zabezpieczyć przed toczącymi się powyżej pracami. Odpowiednio zaplanowane i dobrane rozwiązanie rusztowań wyprzedzających na samym początku realizacji, z uwzględnieniem wszystkich prac, jakie będą się toczyły po zewnętrznej stronie obrysu obiektu budowlanego, pozwala na takie dopasowanie konstrukcji, aby była ona użyteczna dla zbrojarzy, cieśli, murarzy, podczas betonowania, a także podczas montażu elewacji niezależnie od jej systemu. Konstrukcję rusztowań, odpowiednio odsuniętą umożliwiającą montaż elewacji, na czas wykonywania prac żelbetowych rozbudowuje się z wykorzystaniem konsol poszerzających, tak aby do maksimum zabezpieczyć krawędzie niezabezpieczonych stropów i strefę poniżej wykonywanych prac.

Zobacz: Oprogramowanie do rozliczania wynajmu deskowań i rusztowań

Fot. 2. Podwieszone rusztowanie zabezpieczające

Niebagatelną zaletą rusztowań wyprzedzających jest też fakt, że przy zachowaniu szczególnych warunków bezpieczeństwa pozwalają one na prowadzenie różnych prac na wielu kondygnacjach. Niczym nadzwyczajnym przy dzisiejszym tempie prowadzenia budów jest fakt, że z jednej strony obiektu układana jest mieszanka betonowa na strop, w innym miejscu tej samej kondygnacji są zbrojone słupy i ściany podtrzymujące kolejną kondygnację, a poniżej w bezpiecznych odstępach prowadzone są prace murarskie mające na celu wypełnienie przestrzeni międzykondygnacyjnej, a od gruntu w strefach niezagrożonych montowana jest elewacja i systemy stolarki okiennej. Stworzenie tylu frontów prowadzenia prac budowlanych na obiekcie dzięki wykorzystaniu jednej konstrukcji jest szczególnie istotne dziś, kiedy branża boryka się z niedoborami pracowników, specjalistów w każdej jej dyscyplinie. Wymaga to jednak gruntownego przemyślenia konstrukcji rusztowania: zaplanowania odpowiednich nośności podestów roboczych, bezpiecznych ciągów komunikacyjnych oraz pól odkładczych i innych istotnych elementów mających wpływ na jakość i komfort eksploatacji rusztowań. Rusztowanie wyprzedzające w świetle istniejących systematyk rusztowań nie należy do rozwiązań typowych, co oznacza, że konieczne jest poparcie jego realizacji projektem indywidualnym, który wszystkie odstępstwa od dokumentacji techniczno-ruchowej (DTR) i aktów prawnych opisujących rusztowania uwzględni i potwierdzi ich poprawność, opierając się na normach. Pomimo że od typowych rozwiązań dla rusztowań systemowych konstrukcję wyprzedzającą odróżnia głównie część wystająca ponad ostatni strop budynku oraz – jeżeli zajdzie taka konieczność – alternatywne formy zamocowania rusztowania do obiektu, to projekt objąć musi całą konstrukcję rusztowania z uwzględnieniem formy jego rozbudowy o elementy zabezpieczające wykorzystane na konstrukcji, poszerzone podesty robocze oraz warunki jego użytkowania w czasie eksploatacji, a także etapowość jego wznoszenia w trakcie realizacji kolejnych kondygnacji obiektu budowlanego.

Polecamy: Odpowiedzialność kierownika budowy za stan rusztowań

Fot. 3. Rusztowanie wyprzedzające z zabezpieczeniem krawędzi stropu

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z 2003 r. Nr 47, poz. 401) w sposób nad wyraz szczegółowy określa zadania i podstawowe parametry konstrukcji rusztowań roboczych.

Konstrukcja rusztowań nie powinna wystawać więcej niż 3 m ponad ostatnią linię kotwień, a pomost roboczy powinien być umieszczony nie wyżej niż 1,5 m ponad tą linią [1]. Takie parametry konstrukcji rusztowań wymagają pewnych modyfikacji w systemie kotwień opartym na dostępnych dokumentacjach techniczno-ruchowych i instrukcjach montażu popularnych na naszym rynku systemów rusztowań, szczególnie jeśli rozpatrywane będzie rusztowanie wyprzedzające przy ażurowej konstrukcji obiektu wznoszonego w systemie słupowo-belkowym. Tradycyjne formy kotwienia pozwalają na zamocowanie konstrukcji do stropu kondygnacji poniżej układanego kolejnego stropu, co w zależności od zadanej wysokości kondygnacji każe nam zaprojektować rozwiązanie, w którym kotwienie rusztowania spełni wymogi rozporządzenia, w tym też wielość składowej poziomej siły mocującej minimum 2,5 kN, choć składowa ta może zostać zwiększona w wyniku obliczeń statycznych dla zaplanowanego ustroju. Rozwiązanie takie można zaplanować jako uniwersalne dla wszystkich rusztowań przy spełnionych założeniach dla sparametryzowanej siatki kotwień, wysokości konstrukcji oraz wysokości kolejnych kondygnacji obiektu budowlanego. Dość ryzykowne jest planowanie punktu mocującego w strefie międzykondygnacyjnej i oczekiwanie zwiększonych sił mocujących rusztowanie. Materiał wykorzystywany na wypełnienie tych stref i coraz większe rozpiętości między żelbetowymi słupami ustroju nośnego obiektu wymuszają opracowanie nowej zindywidualizowanej dla danej konstrukcji siatki kotwień. Decydujące znaczenie podczas projektowania będzie miało uwzględnienie obciążeń wiatrem, ponieważ rusztowanie zmienia opływ wokół budynku oraz wprowadza swoistą turbulizację przepływu, co każe oczekiwać, że w niektórych punktach naszej konstrukcji może dojść do ponad przeciętnego obciążenia wiatrem [2]. Rzut oka na typowe rozwiązania w świetle PN-EN 12811-1 i obciążenia zgodne z PN-EN 1991-1-4 powinny dać pewne wyobrażenie, w jakich kierunkach trzeba konstrukcję rusztowań sprawdzać. Konieczne jest zwiększenie zaangażowania w proces przygotowania planu rusztowań oraz późniejszego ich montażu, mając na względzie wszystkie zadania i parametry konstrukcji wyprzedzających, jakie chcielibyśmy dać ich użytkownikom. W trakcie przygotowania projektu konieczne będzie uwzględnienie wszystkich planowanych poziomów roboczych i formy ich jednoczesnego wykorzystania, co pozwoli na określenie niezbędnych obciążeń użytkowych konstrukcji. Ze szczególnym uwzględnieniem konsol poszerzających stanowiących dodatkowe obciążenie dla pionów stojaków (tu najczęściej dla pionu wewnętrznego). Poszerzenie takie (mowa tu o poszerzeniu o konsolę przynajmniej „0,7”) mimo jego powszechnego wykorzystania na konstrukcjach rusztowaniowych DTR popularnych systemów zakłada jedynie ich montaż na jednym poziomie roboczym. Plan zakotwienia rusztowania powinien współgrać z systemem montowanej w późniejszym etapie elewacji. Tak aby do minimum ograniczyć liczbę kolizji i konieczność ich usuwania, co może się wiązać z weryfikacją projektu.

Czytaj też: Przyczyny wypadków na rusztowaniach

Fot. 4. Wolno stojąca konstrukcja rusztowań wyprzedzających

Podstawowe kryteria podziału rusztowań systemowych nie dają jednoznacznej definicji rusztowania wyprzedzającego. Z perspektywy zadań, jakie ma do spełnienia ta konstrukcja, będziemy mieli do czynienia z rusztowaniem roboczym oraz rusztowaniem ochronnym. Chcąc sprostać oczekiwaniom stawianym przed dostawcami rusztowań, konieczne staje się łączenie tych dwóch funkcji. Nie tworzy to nowej kategorii rusztowań, ale z perspektywy zarządzających budowami posługiwanie się jednym zdefiniowanym określeniem, pozwalającym na jednoznaczne określenie parametrów technicznych i form zabezpieczenia planowanej konstrukcji, byłoby zdecydowanie prostsze. Nie ulega wątpliwości, że konstrukcja rusztowania wyprzedzającego powinna być w pełni zabezpieczona poręczami i krawężnikami od wewnątrz i zewnątrz, jeżeli to konieczne powinna mieć zaprojektowane wejścia i zejścia na poszczególne kondygnacje budynku.

Fot. 5. Rusztowanie wyprzedzające z klatkami schodowymi

Zastosowanie rusztowań wyprzedzających z uwzględnieniem zabezpieczenia krawędzi stropu pozwala na duże oszczędności firm z branży żelbetonowej w zakresie: wykonawstwa alternatywnych form zabezpieczeń krawędzi, środków ochrony indywidualnej, wznoszenia rusztowań na potrzeby zbrojenia słupów czy ścian. Jednocześnie osłonięcie strefy wykonywanych robót siatką lub plandeką zwiększa znacząco wskaźnik koncentracji na realizowanych zadaniach, co ma bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo i powinno być realizowane w celu zwiększenia kultury bezpieczeństwa pracy na budowie [3]. Uzyskane oszczędności staną się też udziałem firm murarskich i montażowych systemów stolarek okiennych, dla których pozostanie w pełni zabezpieczona konstrukcja rusztowań roboczych poniżej budowanej kondygnacji budynku. Ułatwi to transport elementów w pionie oraz ich montaż z rusztowań lub ze stropów, na które rusztowania te zapewniają zejścia. Bez wątpienia oszczędności będą też udziałem firm elewacyjnych, niezależnie od systemu realizowanej elewacji, ponieważ większość wykorzystywanych rozwiązań na naszym rynku wymaga prowadzenia prac montażowych od dołu do góry, co umożliwia pracę w dłuższym horyzoncie czasowym (możliwość szybszego rozpoczęcia prac). Oszczędności wykonawców mogą się przełożyć na finalną cenę dla inwestora, a skrócenie procesu budowlano-montażowego przez jednoczesne wykonywanie wielu etapów realizacji z pewnością będzie miało wpływ na wynik finansowy inwestycji.

Sprawdź też: Urządzenia samohamowne – ochronia przed upadkiem z wysokości

Wielofunkcyjność systemów rusztowań jest czymś oczekiwanym i ważnym. Ich znaczenie w procesie budowlanym dla wielu uczestników tego procesu będzie coraz większe. Niezmiernie istotne jest, aby planowane rozwiązania rusztowaniowe spełniały wiele stawianych przed nimi oczekiwań, były dopasowane do prac, jakie z ich wykorzystaniem będą realizowane, a jednocześnie były bezpieczne i wygodne dla użytkowników w trakcie ich eksploatacji.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z 2003 r. Nr 47, poz. 401).
2. E. Błazik-Borowa, Obciążenia i oddziaływania na rusztowania jako konstrukcje inżynierskie, Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2018.
3. K. Czarnocki, E. Czarnocka, D. Być, Eye-tracking w ocenie kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie budowlanym, II Konferencja Naukowo-Techniczna „Rusztowania”.

Paweł Pałys – kierownik ds. klientów kluczowych telka SA