Działalność PZITS rozpoczęło się w 1919 r., kiedy to została utworzona organizacja techniczna pod nazwą Zrzeszenie Gazowników Polskich. Organizacja ta przez 100 lat rozszerzała zakres merytorycznej aktywności, zmieniając kilka razy swoją nazwę i przyjmując ją ostatecznie w 1957 r. jako Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych (PZITS).
Celem artykułu jest przedstawienie wybranych najważniejszych wydarzeń w działalności PZITS oraz przypomnienie prezesów, którzy je kształtowali, wytyczali drogi jego rozwoju, a także wnieśli swój wkład w jego osiągnięcia.
Powołanie do życia ZGP
W 1912 r. na Zjeździe Techników Polskich w Krakowie powołano Polski Związek Techników Gazownictwa działający na terenie Małopolski, który zapoczątkował tworzenie się stowarzyszenia. Jednak za formalną datę powstania obecnego PZITS-u przyjęto 23-25 kwietnia 1919 r., kiedy to na I Ogólnokrajowym Zjeździe Gazowników Polskich w Warszawie powołano Zrzeszenie Gazowników Polskich pod przewodnictwem prezesa inż. Adama Teodorowicza.
Pierwsze 20 lat działalności
Okres międzywojenny to pierwsze 20 lat działalności zrzeszenia, które w tym czasie dwukrotnie zmieniło nazwę. W 1922 r. dołączyli do niego wodociągowcy, co doprowadziło do powstania Zrzeszenia Gazowników i Wodociągowców. Wtedy organizacją kierowało jeszcze trzech kolejnych prezesów, z czego aż 10 lat – inż. Czesław Świerczewski. W tym okresie zjazdy i wybory nowych władz odbywały się co roku.
W 1921 r. zaczyna się ukazywać „Przegląd Gazowniczy”, a po powstaniu Zrzeszenia Gazowników i Wodociągowców w 1922 r. jego tytuł zmienia się na „Przegląd Gazowniczy i Wodociągowy”. Następnie od 1927 r. pismo nosiło tytuł „Gaz i Woda”, a od 1937 r. – „Gaz, Woda i Technika Sanitarna” i jest obecnie jednym z najstarszych czasopism technicznych w Europie.
W 1930 r. zostają powołane pierwsze sekcje branżowe: Gazownicza, Wodociągowo-kanalizacyjna, Higieniczno-sanitarna. W związku z powołaniem sekcji Higieniczno-sanitarnej, w 1936 r. na zjeździe Gazowników i Wodociągowców we Lwowie ustalono zmianę dotychczasowej nazwy na Polskie Zrzeszenie Gazowników, Wodociągowców i Techników Sanitarnych.
W 1937 r. na zjeździe w Grudziądzu podjęto uchwałę o utworzeniu oddziałów. Na posiedzeniu zarządu w marcu 1938 r. ustalono powołanie oddziałów: lwowskiego, śląsko-krakowskiego, pomorskiego, poznańskiego, wileńskiego, lubelskiego.
W styczniu 1939 r. inż. Czesław Świerczewski, wybitny działacz, prezes zrzeszenia w latach 1921-1931, podsumowując pierwsze 20 lat działalności pisał: „…Ale nie smućmy się! Polska to „Wielka Rzecz” i praca w niej nie może być mierzona krótkimi, 20-letnimi okresami. Powiedzmy sobie, że w tym pierwszym okresie Niepodległego Państwa Polskiego ziściło się wiele rzeczy, przekraczających nasze najśmielsze marzenia i powiedzmy sobie, że musi przyjść również moment ocknienia się na tle konieczności programowej rozbudowy gazownictwa węglowego, obok rozwijającego się z dużym rozpędem wodociągarstwa, sieci kanałów miejskich i urządzeń techniczno-sanitarnych…”. 20-letnia działalność zrzeszenia zostaje przerwana wybuchem II wojny światowej. W okresie wojny stowarzyszenie zawiesiło działalność, a jego dokumenty zostały ukryte i przechowane w wodociągach warszawskich.
Przeczytaj także: Jubileusz 100-lecia PZITS
Okres od II wojny światowej do 1957 r.
Oswobodzenie Polski w 1945 r. wytworzyło zupełnie nowe warunki działania. Pojawiły się olbrzymie zadania, wynikające z odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych, a następnie rozbudowy gospodarczej. Do 1957 r. zrzeszeniem kierowało siedmiu prezesów. Był to trudny i burzliwy okres w działalności. W maju 1946 r. stowarzyszenie przystąpiło do Naczelnej Organizacji Technicznej. W lipcu 1952 r. (XXVIII Zjazd w Opolu) zmieniło nazwę na Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Sanitarnych, Ogrzewnictwa i Gazownictwa (SNITSOG). Nazwa ta przetrwała tylko do 1957 r.
W latach 1945-1957 powołano 10 oddziałów: dolnośląski, warszawski, łódzki, gdański, szczeciński, olsztyński, opolski, lubelski, świętokrzyski, podkarpacki.
Wielolecie 1957-2019
Zjazd delegatów w Toruniu (9-10 grudnia 1957 r.) uchwalił nowy statut oraz zmienił nazwę stowarzyszenia na Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych (PZITS), która obowiązuje do dziś. W okresie ostatnich 62 lat zrzeszeniem kierowało sześciu prezesów, w tym najdłużej prof. Witold Wasilewski – 16 lat, a dr inż. Henryk Janczewski i prof. Marek Roman – po 15 lat.
W 1959 r. stowarzyszenie zorganizowało zjazd jubileuszowy z okazji 40-lecia działalności PZITS, połączony z konferencją naukowo-techniczną, który odbył się w Krakowie 24-28 maja. Wzięło w nim udział ponad 1200 uczestników. Zjazdowi towarzyszyła Wystawa Techniki Sanitarnej i Gazownictwa. Liczba członków indywidualnych wynosiła 5752, członków zbiorowych – 193, kół zakładowych – 192.
Pierwsze pół wieku organizacja świętowała także w Krakowie, w którym odbył się 19-22 maja 1969 r. zjazd jubileuszowy połączony z sesją naukową „Kierunki rozwoju techniki sanitarnej w Polsce” oraz wystawą „Inżynieria sanitarna w służbie człowieka i gospodarki narodowej”. Liczba członków indywidualnych PZITS wynosiła 11 711, członków zbiorowych – 436, oddziałów PZITS – 19.
W latach 1961-2015 utworzono 7 kolejnych oddziałów w: Białymstoku, Częstochowie, Koszalinie, Słupsku, Tarnowie, Toruniu, Bielsku-Białej. Aktualnie w zrzeszeniu funkcjonuje 21 oddziałów, które powstawały w latach 1938-2015.
Obecnie w ramach stowarzyszenia działa 5 głównych sekcji branżowych oraz 3 komisje problemowe. Sekcje branżowe: Główna Sekcja Gazownictwa, Główna Sekcja Wodociągów i Kanalizacji, Główna Sekcja Gospodarki Odpadami, Główna Sekcja Ciepłownictwa, Ogrzewnictwa, Wentylacji i Inżynierii Atmosfery, Główna Sekcja Techniki Instalacyjnej w Szpitalnictwie i Balneotechniki. Komisje problemowe: Główna Komisja Legislacyjna, Główna Komisja Nagród i Odznaczeń, Główna Komisja Kwalifikacyjna. Aktywnym członkom oraz osobom szczególnie zasłużonym dla stowarzyszenia i rozwoju dziedzin reprezentowanych przez nie PZITS przyznaje tytuły, odznaczenia honorowe i medale okolicznościowe. Są to: Medal PZITS im. prof. Zygmunta Rudolfa, Złota Honorowa Odznaka PZITS z diamentem, Godność Członka Honorowego, Złota Honorowa Odznaka PZITS, Srebrna Honorowa Odznaka PZITS, medale okolicznościowe. Patrząc dzisiaj na 100-letnią działalność PZITS, należy stwierdzić, że pokonało ono pierwszą „setkę” z podniesioną głową, z ambicją na miarę możliwości, spełniając ogromnie istotną rolę w rozwoju branży, która jest ważna w postępie cywilizacyjnym.
prof. dr hab. inż. Jan Pawełek
wiceprezes PZITS
Czytaj też: Krystyna Korniak-Figa, prezes PZITS, o początkach zrzeszenia oraz prof. Zygmuncie Rudolfie
