Wodociągi Puławskie to jedno z pierwszych przedsiębiorstw, które wprowadziło zintegrowany system zarządzania wodociągową infrastrukturą techniczną. System usprawnił zarządzanie przedsiębiorstwem i przyniósł korzyści ekonomiczne i organizacyjne.
Systemy wodociągowe i kanalizacyjne w terenach zurbanizowanych należą do tzw. infrastruktury krytycznej, od funkcjonowania której zależy jakość życia mieszkających tam osób. Zarządzanie tymi systemami nie jest łatwe. Rozległy obszar terytorialny, rozproszenie elementów infrastruktury, wielokilometrowe sieci przesyłowe, liczni odbiorcy, duża ilość różnego typu infrastruktury to tylko jedna z grup problemów, z jakimi muszą się zmierzyć przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne. Konieczne jest także planowanie dalszych działań inwestycyjnych, zarządzanie zasobami ludzkimi, a także utrzymywanie rentowności i płynności finansowej przedsiębiorstwa. Zadań związanych z zarządzaniem działalnością przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych jest znacznie więcej. Przedstawiony stopień złożoności jest potęgowany przez presję związaną z minimalizacją zatrudnienia. Coraz więcej zadań spada na mniejszą liczbę pracowników.
Wzrasta więc zainteresowanie wdrażaniem nowoczesnych form zarządzania, w tym tzw. zintegrowanych systemów zarządzania infrastrukturą techniczną (ZSZIT). Systemy te opierają się na bazach danych GIS pełniących funkcję platform integrującyh wszystkie rodzaje działań. Co ciekawe, systemy te wdrażane są nie tylko przez przedsiębiorstwa w dużych aglomeracjach miejskich. Coraz chętniej sięgają po nie przedsiębiorstwa znacznie mniejsze, widząc w tym działaniu możliwość poprawy poziomu prowadzonych usług. Wdrożenia zintegrowanych systemów zarządzania nie są jednak procesem łatwym. Doświadczenia prezentowane na cyklicznych konferencjach „GIS modelowanie i monitoring w zarządzaniu systemami wodociągowymi i kanalizacyjnymi”, organizowanych przez PZITS Zarząd Główny i Politechnikę Warszawską, świadczą o tym, że łatwo jest tu popełnić błędy skutkujące wydłużeniem, a nawet niepowodzeniem procesu wdrażania. Przed podjęciem stosownych decyzji warto więc skorzystać z doświadczeń innych przedsiębiorstw. Celem artykułu jest prezentacja takiego procesu zrealizowanego w Wodociągach Puławskich.
Fot. stock.adobe / Michael
Zintegrowany system zarządzania w Wodociągach Puławskich – charakterystyka
W 2015 r. MPWiK „Wodociągi Puławskie” ukończyły wdrażanie projektu pn. „Przygotowanie założeń i wdrożenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania Infrastrukturą Techniczną Przedsiębiorstwa (ZSZITP)” w ramach „Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007-2013, Działanie 1.4 Wsparcie projektów celowych osi priorytetowej 1 Badania i rozwój nowoczesnych technologii i Działanie 4.1 Wsparcie wdrożeń wyników prac B + R osi priorytetowej 4 Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach tego przedsięwzięcia wdrożony został system informatyczny wykorzystujący bazę GIS jako platformę integrującą liczne moduły wspomagające zarządzanie. Było to pierwsze tego typu wdrożenie w Polsce zrealizowane przez przedsiębiorstwo wodociągowe obsługujące miasto średniej wielkości (50 tys. mieszkańców). Wdrożony system wykorzystywany jest obecnie do kompleksowego wsparcia działań zarządu, kierownictwa, operatorów i innych pracowników w codziennej pracy w przedsiębiorstwie wodociągowo-kanalizacyjnym, w bardzo wielu obszarach, które można ująć w następujące grupy:
- zarządzanie, nadzór i kierowanie w firmie – controling, elektroniczny zintegrowany system obiegu dokumentów w całej firmie, zestawienia oraz plany i analizy techniczno-ekonomiczne;
- działalność ekonomiczno-administracyjna i finansowo-księgowa w firmie – system bilingowy, system zdalnego odczytu wodomierzy, rozliczenia, windykacje, banki, biuro obsługi klienta (BOK), e-BOK, e-FAKTURA, płace, finanse i kadry, gospodarka materiałowa i magazynowa, środki trwałe, rozliczenia i alokacja kosztów;
- działania techniczne i technologiczne w firmie – elektroniczna ewidencja sieci i obiektów wodnych i kanalizacyjnych w bazie GIS, gospodarka remontowo-eksploatacyjna, awarie, ocena strat wody, modele hydrauliczne i jakościowe sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, system SCADA do monitoringu i sterowania w obszarze gospodarki wodno-ściekowej, monitoring energetyczny obiektów wodno-kanalizacyjnych, laboratorium.
Strukturę wdrożonego w Puławach ZSZIT przedstawiono na rysunku.
Rys. Struktura organizacyjna wdrożonego w Puławach ZSZIT. System obejmuje następujące elementy: GIS – baza danych (Geograficzny System Informacji), MOWK – Monitoring Obiektów
Wodociągowych i Kanalizacyjnych (poza sieciami), CDR – Centralna Dyspozytornia Ruchu,
MDSW – Model Sieci Wodociągowej, MDSW – Model Sieci Wodociągowej, MDSK – Model Sieci
Kanalizacyjnej, MSK – Monitoring Sieci Kanalizacyjnej, ZOW – Zdalny Odczyt Wodomierzy, OA
– Ocena Awaryjności Sieci Wodociągowej i Kanalizacyjnej, OSW – Ograniczanie Strat Wody, ERP (ang. Enterprise Resource Planning) – Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa
Wodociągi Puławskie – główne problemy związane z wdrożeniem zintegrowany system zarządzania
Po podjęciu decyzji o wdrożeniu powyższego systemu zarząd przedsiębiorstwa musiał przygotować stosowną koncepcję i pozyskać niezbędne finansowanie.
W tym celu nawiązano ścisłą współpracę z zajmującymi się tą tematyką naukowcami. Wymagało to przełamania pewnej nieufności z obu stron. Pomocna okazała się prowadzona od wielu lat współpraca przedsiębiorstwa w zakresie umożliwiania praktyk i realizacji prac dyplomowych studentów. Działania te pozwoliły na wzajemne poznanie.
Zobacz też: Wodociągi w Ząbkach z nowoczesnym monitoringiem
W celu usprawnienia prac związanych z przygotowaniem koncepcji oraz realizacją wdrożenia w MPWiK w Puławach powołano specjalny zespół – Komórkę Badawczo-Rozwojową (KBR) jako nowy dział w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa.
Do głównych zadań KBR na etapie budowy systemu należało:
- prowadzenie spraw formalnoprawnych;
- koordynacja i prowadzenie prac badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych w zgodności z wytycznymi umowy o dofinansowanie z funduszy unijnych;
- weryfikacja prawidłowości danych wprowadzanych do bazy GIS;
- testowanie sprzętu, aparatury kontrolno-pomiarowej oraz wdrażanego oprogramowania;
- bezpośredni udział w prowadzeniu prac związanych z budową i kalibracją modeli sieci wodociągowej i kanalizacyjnej (kampania pomiarowa, weryfikacja zgodności danych GIS i modelowych z rzeczywistością);
- bezpośredni udział we wdrażaniu systemu monitoringu energetycznego;
- finalne opracowywanie wzorca użytkowego metodyki wdrażania ZSZIT jako produktu handlowego.
Warto zaznaczyć, że samo wdrożenie systemu zarządzania stanowiło etap wprowadzający do dalszych działań. Kolejne etapy związane są z utrzymaniem wdrożonego systemu, w tym przede wszystkim:
- wprowadzanie bieżących zmian związanych z rozbudową i modernizacją systemów wodociągowego i kanalizacyjnego, bieżąca kontrola nad danymi wprowadzanymi przez użytkowników systemu;
- utrzymywanie pełnej sprawności systemu;
- rozwijanie wyników badań podjętych w ramach projektu oraz rozwiązywanie sytuacji problemowych związanych z eksploatacją i zarządzaniem;
- optymalizacja pracy sieci wodociągowej i kanalizacyjnej eksploatowanych i zarządzanych przez przedsiębiorstwo (modelowanie, analizy i weryfikacje danych, monitoring);
- organizowanie spotkań branżowych na bazie własnych doświadczeń, osiągnięć i innowacyjnych zastosowań branżowych w zakresie metodyki planowania i wdrażania ZSZIT;
- prowadzenie umów serwisowych i działań konserwacyjnych odnośnie do sprzętu, aparatury kontrolno-pomiarowej, oprogramowania i licencji zakupionej w ramach wdrożenia ZSZIT.
Koszty utrzymania ZSZIT wynikają głównie z: konieczności opłacania pracy informatyków, automatyków, serwisantów. Wydatki te są jednak rekompensowane oszczędnościami kosztów działań operacyjnych i czasu pracy.
Efekty wdrożenia zintegrowanego systemu zarządzania w Wodociągach Puławskich
W przypadku MPWiK „Wodociągi Puławskie” wdrożenie ZSZIT było związane z częściową zmianą dotychczasowego sposobu pracy przedsiębiorstwa. Podczas wdrożenia wypracowane zostały nowe wzajemne relacje międzywydziałowe, ścieżki wprowadzania i udostępniania danych oraz pracy na tych danych w zakresie właściwym dla każdej jednostki organizacyjnej.
Pierwszym efektem wdrożenia systemu było powszechne jego wykorzystywanie przez pracowników wszystkich działów.
W krótkim czasie pracownicy przedsiębiorstwa opanowali jego obsługę. Informacja raz wprowadzona do systemu jest wiarygodna oraz dostępna w sposób zoptymalizowany z różnym poziomem dostępu dla poszczególnych użytkowników. Do dalszych efektów należy zaliczyć:
- unowocześnienie systemu generowania informacji i danych niezbędnych dla zarządu i kierownictwa;
- znaczne usprawnienia w obszarze zagadnień ekonomiczno-administra
cyjnych (inkaso, odczyty, rozliczenia, windykacje, banki, e-BOK, finanse, kadry, gospodarka materiałowa i magazynowa, środki trwałe, rozliczenia i alokacja kosztów); - usprawnienie w obszarze zagadnień technicznych: informacja przestrzenna o systemie wodno-kanalizacyjnym, ewidencja sieci oraz obiektów urządzeń technicznych, gospodarka remontowo-eksploatacyjna, audyt awarii i strat wody, audyt energetyczny i racjonalizacja zużycia energii, model hydrauliczny i jakościowy sieci wodno-kanalizacyjnej, system monitoringu i sterowania SCADA.
Powstały system cechuje: selektywność (czytelne wskazywanie wad i zalet testowanych rozwiązań), adekwatność (dobre dopasowanie do potrzeb przedsiębiorstwa), przejrzystość (jednoznaczny i zrozumiały sposób prezentacji rozwiązań). Na podstawie zebranych w ciągu czterech lat doświadczeń eksploatacyjnych odnotowano wiele cennych korzyści z wdrożenia ZSZITP w zakresie działań operacyjnych i efektów ekonomicznych przedsiębiorstwa (tab.).
Tab. Ważniejsze efekty z wdrożenia ZSZITP w MPWiK „Wodociągi Puławskie”
Wysoka jakość i użyteczność ZSZIT wdrożonego w Puławach spotkała się z uznaniem krajowych środowisk gospodarczych i została wyróżniona wieloma nagrodami.
Co trzeba wiedzieć o wdrażaniu zintegrowanego systemu zarządzania przedsiębiorstwem
Wdrożenie ZSZIT zawsze związane jest z podjęciem decyzji przez zarząd przedsiębiorstwa o celowości takiej inicjatywy i znalezieniem możliwości sfinansowania tego typu przedsięwzięcia. Przy wdrożeniu należy brać pod uwagę fakt, że jest to proces wieloletni, wieloetapowy i wymagający zaangażowania całego przedsiębiorstwa. Każde wdrażanie systemu informatycznego typu ZSZIT wymaga badań, wiedzy naukowej i powinno uwzględniać nowe technologie oraz istniejące i przyszłościowe trendy rozwojowe. Jednocześnie powinno być oparte na sprawdzonych i wiarygodnych standardach oraz referencjach produktu i usługi.
W celu właściwego sposobu wdrożenia systemu typu ZSZIT konieczne jest dobrze przemyślane opracowanie planu biznesowego oraz racjonalnego planu wdrożenia. Wypracowane w MPWiK w Puławach doświadczenia zaowocowały pod tym względem gotowym rozwiązaniem: wzorcem użytkowym pt. „Metodyka wdrożenia Zintegrowanego Systemu Zarządzania Infrastrukturą Techniczną Przedsiębiorstwa”, który jest rekomendowany do zastosowań w przedsiębiorstwach wodociągów i kanalizacji o podobnej wielkości, jak również firmach informatycznych oraz podmiotach gospodarczych działających w branży wodno-kanalizacyjnej.
Przeczytaj też: Budowa Kolektora Wiślanego w Warszawie
Planując budowę ZSZIT koniecznie należy przewidzieć odpowiednie procedury działania oraz finanse niezbędne do utrzymania wdrożonego systemu. Warto także podkreślić w procesie wdrażania i utrzymania systemu kluczową rolę czynnika ludzkiego, a w szczególności utworzenie w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa odpowiedniej komórki (zespołu) zajmującej się utrzymaniem projektu.
Literatura
- E. Jurczak-Pejko, M. Muczyński, J. Prystrom, J. Sienkiewicz, E. Skibicka-Sokołowska, K. Wierzbicka, Dobre praktyki – przewodnik, Uniwersytet Białostocki, Białystok 2012.
- http://www.mpwik.pulawy.pl/o-projek- cie-innowacyjna-gospodarka.html akces 18.09.2019.
- K. Kępiński, B. Kowalska, D. Kowalski, M. Kwietniewski, A. Mierzwa, Doświadczenia z wdrażania Zintegrowanego Systemu Zarządzania Infrastrukturą Techniczną Przedsiębiorstwa w MPWiK„ Wodociągi Puławskie", „Gaz, Woda i Technika Sanitarna” nr 6/2019.
- M. Kwietniewski, J. Chudzicki, K. Miszta-Kruk, B. Kowalska, D. Kowalski, A. Mierzwa, Zintegrowany System Zarządzania Infrastrukturą Techniczną na przykładzie WodociągówPuławskich, „Inżynieria Bezwykopowa” nr 6/2012.
- M. Kwietniewski, B. Kowalska, D. Kowalski, J. Chudzicki, K. Miszta-Kruk, A. Musz, A. Mierzwa, A. Zygmuntowicz, Zakres wdrażania Zintegrowanych Systemów Zarządzania Infrastrukturą Techniczną (ZSZIT) w przedsiębiorstwach wodociągów i kanalizacji średniej wielkości, „Gaz Woda i Technika Sanitarna” nr 6/2015.
- Polskie wynalazki wodociągowe na rynki międzynarodowe, „Fakty – Magazyn Gospodarczy” nr 1(85)/2017.
Dariusz Kowalski – Politechnika Lubelska, Wydział Inżynierii Środowiska, d.kowalski@pollub.pl
Beata Kowalska – Politechnika Lubelska, Wydział Inżynierii Środowiska
Marian Kwietniewski – Politechnika Warszawska, Wydział Instalacji Budowlanych Hydrotechniki i Inżynierii Środowiska, marian.kwietniewski@is.pw.edu.pl
