Współczesne tynki zapewniają ochronę ścian budynków wykonanych w różnych technologiach. Umożliwiają także osiągnięcie dowolnego zamierzonego efektu plastycznego elewacji.
Rozwój budownictwa zrównoważonego wymaga wdrażania nowych rozwiązań w zakresie materiałów budowlanych. Nowoczesne rozwiązania fasad budowli pozwalają na kształtowanie funkcjonalne i estetyczne zabudowy oraz otaczającego ją krajobrazu.
Do podstawowych zadań tynków stosowanych na elewacjach należą: ochrona budynku przed niekorzystnym wpływem czynników atmosferycznych, działaniem ognia, wilgoci i uszkodzeniami mechanicznymi. Dzięki różnym rodzajom faktur i barw tynki nadają elewacjom oryginalny i estetyczny wygląd. Na rynku dostępnych jest wiele rodzajów tynków o różnych właściwościach i przeznaczeniu. Występują one jako gotowe suche mieszanki tynkarskie do zarobienia wodą lub rozpuszczalnikiem lub gotowe masy tynkarskie w postaci past. Można je również przygotować bezpośrednio na budowie, dobierając składniki w odpowiednich proporcjach, co wymaga jednak dużej dokładności i wydłuża czas robót. Tynki mogą być nanoszone ręcznie lub mechanicznie specjalnym agregatem tynkarskim. Stosowanie gotowych zapraw tynkarskich posiada wiele zalet, m.in. umożliwia prowadzenie prac w niższych temperaturach, przyspiesza czas budowy oraz pozwala uzyskać trwały, oryginalny wygląd elewacji.
Właściwości, jakimi powinny charakteryzować się tynki, to: trwałość, dobra przyczepność do podłoża, paroprzepuszczalność, hydrofobowość, odporność na zanieczyszczenia oraz możliwość łatwej renowacji za pomocą farb lub tynkarskich mas szpachlowych. Tynkom można nadać różne faktury, takie jak: faktury nakrapiane, odciskane, kraterowane, kształtowane, czesane, dziobane lub ciągnione.
Przy wyborze rodzaju tynku bierze się pod uwagę odpowiedni stopień wilgotności ścian budynku, dobrą wentylację, lokalizację, warunki atmosferyczne i natężenie zanieczyszczeń powietrza.Wybór rodzaju tynku musi być również zgodny z technologią, w jakiej wznosi się ściany zewnętrzne. W przypadku ścian jednowarstwowych nieocieplonych (z pustaków, z ceramiki poryzowanej, keramzytobetonu, betonu komórkowego) stosuje się tynki tradycyjne (grubowarstwowe). W przypadku ścian dwuwarstwowych ocieplanych wełną mineralną lub styropianem (system ociepleń metodą lekką mokrą BSO) nakłada się tynki cienkowarstwowe. Na ściany trójwarstwowe (warstwa nośna z pustaków, izolacja termiczna, warstwa elewacyjna), jeżeli warstwa elewacyjna nie stanowi warstwy wykończeniowej, stosuje się albo tynki tradycyjne, albo cienkowarstwowe.
Tynki dzielą się na: tradycyjne (grubowarstwowe) oraz cienkowarstwowe.
Fot. 1 Tynk o fakturze zacieranej, chropowatej (fot. A. Pluta)
Tynki tradycyjne o grubości 1–3 cm są bardzo wytrzymałe, dobrze chronią ściany przed wpływem niekorzystnych warunków atmosferycznych oraz dobrze izolują akustycznie. Układane są bezpośrednio na murach i wykonywane ze zwykłych zapraw tynkarskich na bazie spoiw mineralnych. Do odmian tynków zwykłych (bez dodatków dekoracyjnych) zalicza się tynki: surowe (jednowarstwowe), pospolite (dwu- lub trójwarstwowe), doborowe (trójwarstwowe) i wypalane.
W zależności od liczby warstw tynki tradycyjne mogą być jedno-, dwu- lub trójwarstwowe.
Tynki jednowarstwowe uzyskuje się przez naniesienie narzutu bezpośrednio na podłoże (wykonywane jako surowe rapowane, surowe wyrównane kielnią i surowe zaciągane pacą). Tynki dwuwarstwowe wykonywane są jako surowe zaciągane pacą i zwykłe jednolicie zatarte pacą. Składają się z dwóch warstw – obrzutki (2–6 mm) oraz narzutu (10–20 mm). Tynki trójwarstwowe składają się z trzech warstw: obrzutki (3–6 mm), narzutu (10–20 mm) oraz gładzi (2–6 mm) zatartej pacą na ostro lub gładzi zatartej pacą na gładko. Warstwa gładzi może występować jako tynk dekoracyjny wykończony odpowiednią fakturą.
Ze względu na rodzaj zaprawy wśród tynków tradycyjnych wyróżnić można: cementowo-wapienne, cementowe oraz wapienne.
Tynki cementowo-wapienne składają się z zaprawy cementowej z dodatkiem wapna, piasku i wody oraz wypełniaczy kwarcowych. Są one popularnym materiałem do wykańczania ścian zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budynku, stosowanym bezpośrednio na mury (grubość tynków 2–20 mm). Można je aplikować na podłoże mineralne i powierzchnie gipsowe. Nie nadają się do stosowania na powierzchnie drewniane, metalowe i z tworzyw sztucznych ze względu na słabszą przyczepność. Tynki cementowo-wapienne można przygotować bezpośrednio na budowie lub zastosować gotowe suche mieszanki do zarobienia wodą w kolorze białym. W celu uzyskania barwy można dodać do mieszanki barwny piasek lub pigment albo pomalować je farbami elewacyjnymi. Tynki te zawierają często domieszki hydrofobizujące (powstrzymujące wchłanianie wody), napowietrzające oraz dodatki uszlachetniające, które zapewniają lepszą plastyczność, poprawiają przyczepność, urabialność, spowalniają lub przyspieszają wiązanie. Tynki cementowo-wapienne są paroprzepuszczalne, odporne na uszkodzenia mechaniczne, dość elastyczne oraz mrozoodporne. Są łatwe do wyrobienia i zacierania. Mogą stanowić podłoże do wykonania wypraw, takich jak gładzie gipsowe, tynki mineralne lub akrylowe.
Tynki cementowe ze względu na wysoką wytrzymałość i wodoodporność znajdują zastosowanie tam, gdzie mury mają kontakt z wilgocią i są narażone na uszkodzenia, tj. w pomieszczeniach mokrych, garażach, na cokołach i fragmentach ścian wykonanych z betonu lub żelbetu, m.in. na ścianach piwnic i fundamentów. Charakteryzują się dość niską paroprzepuszczalnością i dużą rozszerzalnością cieplną. Mogą stanowić warstwę podkładową pod tynk cementowo-wapienny.
Tynki wapienne mają małą odporność na uszkodzenia mechaniczne, są wysoce nasiąkliwe i mają zdolność absorpcji wilgoci. Występują w postaci gotowej do zarobienia suchej mieszanki, w której głównym składnikiem jest wapno suchogaszone. Zaprawa jest mieszaniną spoiwa, ciasta wapiennego, piasku i wody. Przez dodatek różnego rodzaju kruszyw mineralnych i domieszek tynki te uzyskują odpowiednią twardość, odporność na skurcz, są wysoce paroprzepuszczalne i porowate, co zapewnia dobry mikroklimat wewnątrz pomieszczeń. Bardzo dobrze się je urabia i łatwo nadać im żądaną fakturę: chropowatą o wyraźnym wzorze lub gładką z mało wyraźnym wzorem. Tynki wapienne długo wiążą i zwiększają swoją wytrzymałość, a grubość warstwy wynosi 1–2 cm. Znajdują zastosowanie głównie we wnętrzach oraz jako warstwa wierzchnia przy renowacji obiektów zabytkowych.
Wśród tynków tradycyjnych występują tynki ozdobne, zdobione, szlachetne i szlachetne specjalne, których zadanie polega na nadaniu elewacji dekoracyjnej faktury.Tynki ozdobne wykonuje się ze zwykłych zapraw tynkarskich i nakłada, uzyskując ozdobną fakturę, np. nakrapianą, odciskaną, kraterowaną, dziobaną, czesaną, ciągnioną, narzucaną. Wykonuje się je jako dwu- lub trójwarstwowe. Warstwę wierzchnią barwi się specjalnymi pigmentami. Jeśli zdobienie wykonuje się w ostatniej zewnętrznej warstwie tynku, to jest to tynk zdobiony. Rodzaje zdobień, jakie można uzyskać, to: boniowanie, żłobkowanie, wypalanie, spoinowanie.
Tynki szlachetne wykonywane są z zapraw szlachetnych, w których skład wchodzą: biały cement, pigmenty, kruszywa mineralne szlachetne oraz dodatki dekoracyjne. Mogą również zawierać impregnaty lub dodatki regulujące wiązanie czy twardnienie. Wytwarzane są z gotowych mieszanek, którym można nadać różne faktury: nakrapiane, cyklinowane, zmywane, kamieniarskie, gładzone, zacierane.
Tynki nakrapiane otrzymywane są przez nakrapianie zaprawy młynkiem lub miotełką uderzaną o klocek, szczotką, kielnią, maszynką do nakrapiania lub aparatem natryskowym. Tynki zmywane otrzymywane są przez zmywanie powierzchni wodą za pomocą szczotki lub pędzla. Tynki cyklinowane powstają przez wyłuskanie ziaren kruszywa za pomocą deszczułki z nabitymi gwoździami lub pacy do cyklinowania. Tynki gładzone otrzymuje się przez zatarcie pacą drobnoziarnistej zaprawy na gładko i usunięciu pędzlem nadmiaru spoiwa. Tynki zacierane powstają przez odpowiednią pracę pac tynkarskich na powierzchni twardniejących mas (faktury ziarniste i drapane). Podłożem do tynków szlachetnych może być tynk cementowo-wapienny lub tynk podkładowy ciepłochronny.
Odmianą tynków szlachetnych są tynki szlachetne specjalne. Są to materiały o szerokich możliwościach aranżacyjnych. Ich przygotowanie jest dosyć skomplikowane. Powstają przez kilkakrotne nakładanie na siebie kolejnych warstw i tworzenie pewnych dekoracyjnych fragmentów przez zeskrobanie.
Fot. 2 Sztukateria, pałac Dąmbskich w Toruniu (fot. wikipedia.pl)
Rodzaje tynków szlachetnych:
– Sztablatura – rodzaj tynku szlachetnego wykonany z gipsu lub mieszaniny gipsu z ciastem wapiennym, składający się z dwóch warstw. Warstwę wierzchnią wygładza się na mokro metalową pacą.
– Stiuki – powstają z zaprawy gipsowej, wapiennej lub wapienno-gipsowej i domieszek pyłu marmurowego lub drobnoziarnistego piasku. Powierzchnia stiuków jest bardzo gładka i błyszcząca. Nakłada się je na nieotynkowane, równe podłoże. Stiuki mogą imitować marmur lub surowy beton. Stosuje się je do wykańczania filarów, sufitów i innych detali architektonicznych.
– Sgraffito – stosowane zarówno wewnątrz, jak i na elewacjach. Wykonuje się je, nakładając dwie lub więcej warstw tynku w kontrastowych kolorach na ścianę i na zeskrobywaniu fragmentów warstw wierzchnich (tynki ryte, tynk drapany). Poprzez odsłanianie warstw wcześniej nałożonych powstaje dwu- lub wielobarwny wzór wygładzający jak płaskorzeźba.
– Sztukateria – gotowy odlew gipsowy z dodatkiem listew i pilastrów.
mgr inż. Aleksandra Pluta
dr hab. inż. arch. Katarzyna Pluta*
*Politechnika Warszawska, Wydział Architektury.
