Systemowe profile okapowe, wpusty, rzygacze, odwodnienia liniowe

Wykluczone jest cofanie się wody w warstwy konstrukcji. To można zapewnić przez wykonanie okapnika (uwaga na wymiary – wysunięcie i różnicę wysokości) albo przez odprowadzenie wody, np. do rynny. Okapnik musi być zamocowany w warstwie hydroizolacji (w przypadku dwuwarstwowej powłoki w pierwszej warstwie) w taki sposób, aby nie tworzył się „karb” utrudniający odpływ wody. Z drugiej strony krawędź warstwy użytkowej okapu musi być chroniona mechanicznie.

Te wszystkie warunki powodują, że zastosowanie zwykłych obróbek blacharskich jest w zasadzie mało wykonalne, dlatego stosuje się systemowe profile okapowe.
Bezwzględnie wymagane jest takie zamocowanie profili, aby hydroizolacja lub możliwe do pojawienia się w trakcie eksploatacji zanieczyszczenia nie zatkały otworów odprowadzających wodę (fot. 4)

Fot. 4. Wypływ wody przez otwory odwodnienia awaryjnego profili. Widoczne zanieczyszczenia, które zatkały główne otwory odprowadzające wodę opadową (fot. Renoplast)

Oznacza to, że rodzaj profilu należy dobrać do materiału wodochronnego, warstwy użytkowej oraz wysokości tych warstw, a układ warstw – użytkowa, drenująca i filtrująca/ochronna – musi być ze sobą kompatybilny i skorelowany z profilami brzegowymi. Przykładowy profil przeznaczony dla takiego układu pokazano na rys. 3 i 4. Nie da się tu zastosować zwykłej obróbki blacharskiej. Warto zwrócić uwagę na kształt profilu dostosowany do projektowanego układu warstw i ich wysokości.

Rys. 3–4. Przykładowe profile okapowe przeznaczone dla wariantu drenażowego (rys. Renoplast)

Wariant drenażowy w połączeniu z odpowiednim profilem pozwala także na relatywnie łatwe wykonanie okapu po łuku (fot. 5).

Fot. 5. Wariant drenażowy w połączeniu z odpowiednim profilem pozwala na relatywnie łatwe wykonanie okapu po łuku (fot. Renoplast)

Nie zawsze stosuje się jednak profile okapowe.

Układ odwrócony najczęściej się stosuje w połączeniu z balustradami pełnymi, co wymusza wcześniejsze staranne przemyślenie koncepcji odwodnienia. Nie chodzi tu o wspomniane wcześniej dwupłaszczyznowe powierzchnie odwodnienia, lecz o usunięcie wody z połaci. Jest to realizowane zwykle przez wpusty wewnętrzne oraz rzygacze. Jeżeli stosuje się wpusty i rzygacze, to muszą odprowadzać wodę zarówno z powierzchni połaci, jak i warstwy drenującej. Bardzo pomocne są liniowe odwodnienia obsadzane w warstwie drenującej, pozwalające na zaplanowanie optymalnych spadków połaci. Trzeba pamiętać, że układ drenażowy, zwłaszcza gdy warstwą użytkową są płyty ułożone na warstwie kruszywa albo podstawkach dystansowych, jest całkowicie niezależny od hydroizolacji. Oznacza to, że spadki na powłoce wodochronnej nie muszą być (w niektórych sytuacjach wręcz nie mogą) identyczne jak warstwy użytkowej. Oczywiście konieczne jest wcześniejsze odpowiednie nadanie spadków poszczególnym częściom połaci. Dobrym rozwiązaniem mogą być wpusty attykowe. Jest to połączenie tradycyjnego wpustu z rzygaczem.

Zobacz też: Odprowadzenie wody z tarasu i balkonu. Systemy drenażowe

Na dobór koncepcji odwodnienia mają wpływ:

• lokalne uwarunkowania meteorologiczne (wielkość opadów deszczu i śniegu);
• oddziaływanie wiatru w połączeniu z opadami (kierunki wiatrów w odniesieniu do lokalizacji połaci);
• kształt połaci z uwzględnieniem rodzaju i grubości warstw drenujących, poziom progu drzwiowego, obecność zadaszenia itp.

Kolejnym detalem, notorycznie pomijanym na etapie dokumentacji projektowej, ale bardzo istotnym z punktu widzenia zarówno komfortu użytkowania połaci, jak i bezproblemowej eksploatacji, jest próg drzwiowy.
Generalnie można wyodrębnić trzy koncepcje wykonania i uszczelnienia progu drzwiowego:

• próg o wysokości 150 mm (izolacja wywinięta na próg przynajmniej na 150 mm) [10];
• próg obniżony o wysokości 50 mm (izolacja wywinięta na próg przynajmniej na 50 mm) [6-8], [11-14];
• przejście bezbarierowe [6-8], [11-14].

Z punktu widzenia dostosowania obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych spotyka się także klasyfikację typu:

• przejście bezbarierowe (za takie uważa się próg o wysokości < 2 cm),
• niski próg (nie wyższy niż 5 cm).

Najłatwiejszy do wykonania jest pierwszy wariant rozwiązania progu, jednak powoduje powstanie stopnia, który jest w zasadzie nieakceptowalny. Drugi wariant (wysokość progu 50 mm) to typowy próg drzwiowy do wykonania w pomieszczeniach normalnie użytkowanych przez osoby bez ograniczeń ruchowych. Stawia on jednak wyższe wymagania projektowe – należy przewidzieć odwodnienie bezpośrednio przy progu drzwiowym (alternatywą może być przynajmniej częściowe zadaszenie połaci). Dla osób niepełnosprawnych optymalne byłoby przejście bezbarierowe (za takie uważa się próg o wysokości < 2 cm, za tzw. niski próg przyjmuje się próg nie wyższy niż 5 cm), jednak stawia ono najwyższe wymagania projektowe, gdyż umożliwia płynne przejście między posadzką w pomieszczeniu a posadzką połaci, nawet dla drzwi przesuwnych.

Ten ostatni wariant wymaga jednak zaprojektowania całego rozwiązania konstrukcyjno-materiałowego – począwszy od wyboru rodzaju drzwi, a skończywszy na szczegółowym rysunku tego detalu. Należy mieć świadomość, że obciążenie wodą zależy od kilku czynników:

• intensywności obciążenia opadami atmosferycznymi,
• kierunku najczęściej występujących wiatrów w stosunku do drzwi,
• umiejscowienia drzwi tarasowych/balkonowych,
• innych czynników, np. typu zadaszenia.

Szczególnie niebezpieczne są silne opady atmosferyczne w połączeniu z porywistym wiatrem (zacinający deszcz) oraz ulewy. Inne jest także oddziaływanie wiatru na stronę nawietrzną i zawietrzną, tworzy się tam odpowiednio parcie i ssanie wiatru.

Na zmniejszenie wpływu obciążenia opadami ma też wpływ obecność podcieni, wysuniętego poza lico muru dachu, zadaszeń, balkonów/loggii powyżej itp. Warunkiem koniecznym (jednak niewystarczającym), aby uznać zadaszenie powyżej za wystarczającą ochronę, jest kąt padania deszczu nie większy niż 60^o (rys. 5).

Rys. 5. Daszek redukujący kąt padania deszczu może w pewnych sytuacjach mieć wpływ na zmniejszenie obciążenia opadami dla progu drzwiowego [14]

Istotne jednak są także inne kryteria, chociażby niebezpieczeństwo zacinania deszczu z boku, dlatego wymagana jest zawsze indywidualna ocena. Na obciążenie opadami atmosferycznymi zwykle mniej narażone są także drzwi usytuowane w wewnętrznych narożnikach obiektów, w zamkniętych (otoczonych z obu stron budynkami) podwórkach, cofniętych częściach fasad. Wpływ mogą mieć także bardzo szerokie ościeża [14]. Reasumując, mamy tu do rozwiązania dwa problemy związane z obecnością wody rozbryzgowej (co samo w sobie nie jest ani zaskoczeniem, ani szczególnym wyzwaniem) oraz spiętrzającej się wody opadowej – przy intensywnych opadach i zbyt małej szybkości odprowadzania wody może się okazać, że przy progu drzwiowym dojdzie do powstania spiętrzenia. Dodatkowym niebezpieczeństwem jest to, że krawędź powłoki wodochronnej może się znajdować poniżej poziomu warstwy użytkowej, a zatem przy powstaniu zatoru znajdzie się wręcz w wodzie.

Zobacz też: Okapy balkonów i tarasów – błędy wykonawcze

Dlatego przy przejściach z niskim progiem lub bezbarierowych bezwzględnym wymogiem jest zapewnienie szybkiego i skutecznego odprowadzenia wody opadowej, co w praktyce wymusza zastosowanie przy drzwiach kratki odprowadzającej wodę. Musi ona być zabezpieczona przed zapchaniem, np. opadłe liście lub inne zanieczyszczenia. Dodatkowo samo odprowadzenie wody spod drzwi musi być bardzo skuteczne, aby przy intensywnych opadach nie doszło do tworzenia się zastoin wody. Dobrym rozwiązaniem może być zastosowanie niewielkiej modyfikacji strefy przy kratce rys. 6. Pozwala ono odprowadzić wodę z kratki bezpośrednio do maty drenującej.

Rys. 6. Niewielka modyfikacja odwodnienia liniowego przy niskim progu redukuje niebezpieczeństwo spiętrzenia wody. Warstwa użytkowa z płyt betonowych na płukanym kruszywie, izolacja z papy polimerowo-asfaltowej: 1 – cokół z blachy stanowiący pas ochronny, rekomendowane aluminium, 2 – mata ochronna, 3 – odwodnienie liniowe w obszarze drzwi tarasowych [21]

Pochylenie kratki w kierunku połaci redukuje oddziaływanie wody rozbryzgowej, dodatkowo pozwala na wykonanie izolacji do poziomu nie niższego niż poziom warstwy użytkowej, co zmniejsza ryzyko penetracji wody pod powłokę hydroizolacyjną (tego typu rozwiązanie jest mniej wrażliwe na ewentualne błędy wykonawcze). Przykładowy detal pokazano na rys. 7.

Rys. 7

Wariant drenażowy pozwala nie tylko na wykonanie wręcz poziomego przejścia do pomieszczeń, ale i na zastosowanie drzwi przesuwnych. To jednak wymaga zastosowania specjalnego profilu. Takie rozwiązanie ukazuje rys. 8.

Rys. 8

Jego istotą jest umożliwienie odpływu wody, która się dostanie do poziomych prowadnic drzwi, jak również zastosowanie podwójnych, magnetycznych profili uszczelniających.

Najskuteczniejsze odprowadzenie wody opadowej zapewnia jednak rynna odpływowa (najlepiej w postaci rusztu, najbardziej redukuje oddziaływanie wody rozbryzgowej na drzwi), która odprowadza wodę opadową nie w warstwy drenażowe połaci, ale od razu usuwa wodę opadową poza połać. Musi ona być zamontowana bezpośrednio przed drzwiami, na całej ich długości, tuż przy hydroizolacji [14]. Wynika to także z funkcji ochronnej samego odpływu – odsunięcie go od progu ogranicza funkcję ochronną.

Chętnie wykonywanym wariantem tarasów z drenażowym odprowadzeniem wody jest układ z balustradą pełną. Odprowadzanie wody zapewniają w tym przypadku wpusty wewnętrzne i/lub rzygacze. Czasem pojawia się pytanie, co jest lepsze: wpusty czy rzygacze? Pytanie to jest niewłaściwie postawione, bo każdy z tych systemów, poprawnie zaprojektowany i wykonany, gwarantuje skuteczne odprowadzanie wody. Dobrym rozwiązaniem mogą być wpusty attykowe. Jest to połączenie tradycyjnego wpustu z rzygaczem.
Dla tarasów o powierzchni nieprzekraczającej 10 m² (zwykle są to tarasy/balkony) w domach jedno- lub wielorodzinnych z reguły wystarczający jest wpust lub odwodnienie liniowe [14].
W przypadku tarasów o większej powierzchni lub skomplikowanych kształtach, zwłaszcza przy bezbarierowych progach, konieczne może być wykonanie obliczeń sprawdzających [17-20]. Jeżeli taras jest otoczony balustradą pełną, powinno się zapewniać przynajmniej dwa odpływy (albo jeden odpływ i przelew awaryjny). Wpusty awaryjne montowane są zazwyczaj 30-35 mm powyżej poziomu odwodnienia głównego, jednak nie jest to regułą – wpływ na to ma chociażby rozwiązanie technologiczne progu drzwiowego, sposób zaprojektowania zlewni (pojedyncza czy kaskadowa). Niemieckie zalecenia mówią o dwukrotnie większej zdolności do odprowadzania wody przez odwodnienie awaryjne w porównaniu z odwodnieniem głównym. Jest to o tyle uzasadnione, że w jakimś stopniu uwzględnia możliwość nałożenia się niedrożności przelewu głównego na opad deszczu nawalnego czy wręcz stuletniego. Przekrój przelewu awaryjnego wg wytycznych niemieckich nie powinien być mniejszy niż 12,5 cm² (Ø = 4 cm), z kolei zalecenia szwajcarskie wymagają przekroju 5×5 cm, więc dwa razy większego. Na przykład przelew o szerokości 10 cm i wysokości 5 cm jest w stanie odprowadzić 1,5 dm³/s wody opadowej, co odpowiada mniej więcej odwodnieniu 25 m² połaci tarasu [11], [14].

W tym miejscu trzeba wrócić do koncepcji odprowadzenia wody. Wzajemne poziomy przelewu awaryjnego, odpływu i progu drzwiowego muszą być skoordynowane (rys. 9).

Rys. 9. Umiejscowienie (poziomy) odwodnienia w stosunku do poziomu progu drzwiowego [11]

Do tego wybór sposobu odwodnienia ma wpływ na sumaryczną grubość warstw (rys. 10–12). Odwodnienie awaryjne musi usuwać wodę opadową bezpośrednio na teren poza budynkiem, z pominięciem orynnowania czy kanalizacji deszczowej.

Rys. 10. Przy spadku po przekątnej powstaje relatywnie długa oś spadku; rezultatem jest duża różnica poziomów między najwyższym a najniższym punktem połaci i niebezpieczeństwo niestabilności oraz nierównomierne pochylenie ustawionych na połaci stołów i krzeseł [22]

Rys. 11. Równomierny spadek do balustrady i wzdłuż balustrady do rzygacza; skutkiem jest zmniejszenie różnicy poziomów między najwyższym a najniższym punktem połaci i wyeliminowanie nierównomiernego pochylenia ustawionych na połaci stołów i krzeseł [22]

Rys. 12. Zaplanowanie odwodnienia liniowego może wpływać na zmniejszenie grubości warstw  konstrukcji [22]

Bibliografia

1. PN-EN ISO 6946:2017-10 Komponenty budowlane i elementy budynku – Opór cieplny i współczynnik przenikania ciepła – Metoda obliczania.
2. PN-EN ISO 13788:2013-05 Cieplno-wilgotnościowe właściwości komponentów budowlanych i elementów budynku – Temperatura powierzchni wewnętrznej konieczna do uniknięcia krytycznej wilgotności powierzchni i kondensacja międzywarstwowa – Metody obliczania.
3. Obwieszczenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r. poz. 1065).
4. DIN 4108-10:2015-12 Wärmeschutz und Energie-Einsparung in Gebäuden – Teil 10: Anwendungsbezogene Anforderungen an Wärmedämmstoffe – Werkmäßig hergestellte Wärmedämmstoffe.
5. K. Firkowicz-Pogorzelska, B. Francke, Projektowanie i wykonywanie stropodachów o odwróconym układzie warstw. Poradnik, ITB, 2012.
6. M. Rokiel, ABC balkonów i tarasów. Poradnik eksperta, Grupa Medium, 2015.
7. M. Rokiel, Poradnik. Hydroizolacje w budownictwie. Projektowanie. Wykonawstwo, wyd. III, Grupa Medium, 2019.
8. M. Rokiel, Tarasy i balkony. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót, Dom Wydawniczy MEDIUM, 2011.
9. P. Klemm (red.), Budownictwo ogólne, t. 2 „Fizyka budowli”, Arkady, 2005.
10. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych – część B: Roboty wykończeniowe, zeszyt 6. Montaż okien i drzwi balkonowych, ITB, 2016.
11. Merkblatt Abdichtungsanschlüsse an Tür und Fensterelementen. Gebäudehülle Schweiz, Verband Schweizer Gebäudehüllen-Unternehmungen, Technische Kommission Flachdach, Uzwil, 2011.
12. Belagskonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden, ZDB, 2008, 2012.
13. Außenbeläge. Belagkonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden, ZDB, 2005.
14. A. Einemann, W. Herre, M. Siegwart, M. Silberhorn, W. Storch, Balkone, Loggien und Terrassen. Planung, Konstruktion, Ausfuehrung, Rudolf Mueller Verlag, 2016.
15. PN-EN 13164+A1:2015-03 Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Wyroby z polistyrenu ekstrudowanego (XPS) produkowane fabrycznie. Specyfikacja.
16. J. Karyś (red.), Ochrona przed wilgocią i korozją biologiczną w budownictwie, Grupa Medium, 2014.
17. PN-EN 12056-3:2002 Systemy kanalizacji grawitacyjnej wewnątrz budynków – Część 3: Przewody deszczowe – Projektowanie układu i obliczenia.
18. PN-EN 1253-2:2015-03 Wpusty ściekowe w budynkach – Część 2: Wpusty dachowe i podłogowe bez klap zwrotnych.
19. PN-92/B-01707:1992 Instalacje kanalizacyjne – Wymagania w projektowaniu.
20. DIN 1986-100:2016-12 Entwässerungsanlagen für Gebäude und Grundstücke – Teil 100: Bestimmungen in Verbindung mit DIN EN 752 und DIN EN 12056.
21. Wytyczne do projektowania i wykonywania dachów z izolacją wodochronną – wytyczne dachów płaskich, Dafa, 2011.
22. Dirlam A – ACO – Barrierefreie Ausgänge.
23. Materiały firm: Alumnat, Schlueter, Gutjahr, Alwitra, Fenoplast.

mgr inż. Maciej Rokiel

Zobacz też:

• Kompleksowość prac hydroizolacyjnych na tarasach i balkonach – cz. I
• Kompleksowość prac hydroizolacyjnych na tarasach i balkonach – cz. II