Decyzja o nadaniu uprawnień budowlanych określa każdorazowo zakres, w którym osoba legitymująca się posiadaną decyzją lub stwierdzeniem posiadania przygotowania zawodowego może wykonywać samodzielne funkcje techniczne w budownictwie.
Historia wydawania uprawnień budowlanych jest bardzo długa, ponieważ sięga 1928 r. W przeciągu tego okresu funkcjonowały różne przepisy, które były podstawą wydawania uprawnień budowlanych. Przepisy te w bardzo zróżnicowany sposób definiowały nazwy specjalności i ich zakresy, co jest obecnie powodem licznych wątpliwości interpretacyjnych.
Najwięcej wątpliwości co do zakresu uprawnień budowlanych dotyczy decyzji posiadanych przez osobylegitymujące się wykształceniem średnim technicznym, które uzyskiwały uprawnienia w ograniczonym zakresie. Wątpliwości dotyczą wówczas zakresu upoważnienia, jaki wynika z treści decyzji, a zatem zakresu, w jakim samodzielne funkcje techniczne w budownictwie mogą być wykonywane.
Z problemami interpretacyjnymi spotykamy się jednak także w przypadku uprawnień bez ograniczeń, ale wątpliwości dotyczą wówczas zazwyczaj zakresu merytorycznego danej specjalności. Za przykład może posłużyć specjalność konstrukcyjno-budowlana, która w pewnym okresie upoważniała do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w zakresie dróg i mostów, natomiast w wyniku dokonania zmiany ustawy w 2003 r. ustawodawca wyłączył te zakresy, wyodrębniając nowe specjalności: drogową i mostową. Zatem w konkretnym przypadku należy wyjaśnić, czy uprawnienia, z jakimi mamy do czynienia, zawierają w swoim zakresie drogi i mosty, czy nie. Takich wątpliwości jest oczywiście znacznie więcej.
W wyjaśnianiu zakresu uprawnień budowlanych z pomocą swoim członkom przychodzi Polska Izba Inżynierów Budownictwa, która podjęła się bardzo trudnej i odpowiedzialnej pracy, polegającej na wyjaśnianiu zakresu uprawnień budowlanych wydawanych od 1928 r. przez różne organy.
Zadania te w pierwszej kolejności wykonują okręgowe komisje kwalifikacyjne, które wydają obecnie uprawnienia budowlane oraz Krajowa Komisja Kwalifikacyjna, będąca organem zwierzchnim nad okręgowymi komisjami kwalifikacyjnymi.
Wyjaśnienie zakresu uprawnień budowlanych, w zależności od sytuacji i od rodzaju wątpliwości, może nastąpić w formie „zwykłego” pisma lub też postanowienia wydanego w trybie art. 113 § 2 k.p.a., o czym każdorazowo rozstrzyga okręgowa komisja kwalifikacyjna.
Wskazane organy zostały upoważnione do wyjaśniania zakresu uprawnień swoich członków, którzy w ten sposób uzyskują pomoc prawną w rozstrzyganiu sporów z innymi organami oraz pomoc w wyjaśnieniu powstałych wątpliwości.
Rozstrzygnięcie powstających wątpliwości jest bardzo istotne z punktu widzenia członków izby, którzy za przekroczenie posiadanych uprawnień budowlanych mogą zostać pociągnięci m.in. do odpowiedzialności zawodowej w budownictwie, wynikającej z przepisów art. 95–101 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r., Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.).
Zgodnie z art. 95 cytowanej ustawy, odpowiedzialności zawodowej w budownictwie podlegają osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które:
– dopuściły się występków lub wykroczeń określonych ustawą;
– zostały ukarane w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie;
– wskutek rażących błędów lub zaniedbań spowodowały zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska albo znaczne szkody materialne;
– nie spełniają swoich obowiązków lub spełniają je niedbale;
– uchylają się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonują niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru.
Odpowiedzialności zawodowej podlegają zatem osoby, które wykonują samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, określone w art. 12 ustawy, czyli osoby wykonujące działalność związaną z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych, a w szczególności działalność obejmującą:
– projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego,
– kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi,
– kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrolę techniczną wytwarzania tych elementów,
– wykonywanie nadzoru inwestorskiego,
– sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych,
– rzeczoznawstwo budowlane.
Wskazane osoby, pod rygorem pociągnięcia do odpowiedzialności zawodowej, zobowiązane zostały przez ustawodawcę do wykonywania samodzielnych funkcji zgodnie z przepisami i zasadami wiedzy technicznej oraz z należytą starannością, dbając o właściwą organizację, bezpieczeństwo i jakość (art. 12 ust. 6 ustawy – Prawo budowlane).
Jedną z podstawowych przesłanek możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności zawodowej jest dopuszczenie się występków lub wykroczeń określonych ustawą (art. 95 pkt 1 Prawa budowlanego). Za taki czyn zabroniony, który będzie przedmiotem naszych rozważań w tym miejscu, należy uznać m.in. wykonywanie samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie nie posiadając odpowiednich uprawnień budowlanych lub prawa wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie (art. 91 ust. 1 pkt 2 Prawa budowlanego).
Ustawodawca rozróżnia tu zatem dwie sytuacje, z jakimi możemy mieć do czynienia:
– wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych nie posiadając uprawnień budowlanych w ogóle lub posiadając uprawnienia budowlane, ale nieodpowiednie do wykonywania określonej funkcji, czyli np. karalne będzie wykonanie projektu przez osobę nieposiadającą uprawnień budowlanych w ogóle jak i wykonanie projektu przez osobę, której uprawnienia są niewystarczające do sporządzenia konkretnego projektu, który wykonała;
– wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych nie posiadając prawa do ich wykonywania, czyli np. sporządzenie projektu przez osobę, która posiada wprawdzie uprawnienia do wykonywania określonych funkcji technicznych w budownictwie, ale która nie jest członkiem izby, a obecnie członkostwo w izbie warunkuje możliwość wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (art. 12 ust. 7 Prawa budowlanego).
Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie wszczyna się na wniosek organu nadzoru budowlanego, właściwego dla miejsca popełnienia czynu lub stwierdzającego popełnienie czynu, złożony po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego.
Z powyższego wynika, iż organ nadzoru budowlanego, który podejmie wiadomość o popełnieniu czynu zabronionego ustawą – Prawo budowlane, przeprowadza postępowanie wyjaśniające, a następnie przesyła dokumenty do izby, której organy zobowiązane są prowadzić odpowiednie postępowanie.
W sprawach z zakresu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie orzekają bowiem organy samorządu zawodowego. Właściwość tych organów w sprawach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie regulują przepisy odrębne – tj. przepisy ustawy z 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r., Nr 5, poz. 42 z późn. zm.).
W świetle powyższego organami samorządu właściwymi w sprawach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie są okręgowy sąd dyscyplinarny oraz rzecznik odpowiedzialności zawodowej.
Powyższe wynika z art. 25 przywołanej ustawy o samorządach zawodowych, zgodnie z którym okręgowy sąd dyscyplinarny rozpatruje sprawy z zakresu odpowiedzialności zawodowej, określonej w ustawie – Prawo budowlane (ust. 1), oraz dokonuje co najmniej raz w roku analizy przeprowadzonych postępowań w sprawach odpowiedzialności zawodowej (ust. 4).
Z kolei okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej:
1.prowadzi postępowania wyjaśniające oraz sprawuje funkcję oskarżyciela w sprawach z zakresu odpowiedzialności zawodowej (art. 26 pkt 1 ustawy o samorządach zawodowych),
2. składa odwołania od orzeczeń okręgowego sądu dyscyplinarnego w sprawach, o których mowa w pkt. 1, do Krajowego Sądu Dyscyplinarnego, a od orzeczeń Krajowego Sądu Dyscyplinarnego składa odwołania do właściwego sądu apelacyjnego w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej albo skargę do sądu administracyjnego w zakresie odpowiedzialności zawodowej członków izb architektów oraz inżynierów budownictwa (art. 26 pkt 2 ustawy o samorządach zawodowych).
Nie możnajednak wszcząć postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie po upływie 6 miesięcy od dnia powzięcia przez organy nadzoru budowlanego wiadomości o popełnieniu czynu powodującego tę odpowiedzialność i nie później niż po upływie 3 lat od dnia zakończenia robót budowlanych albo zawiadomienia o zakończeniu budowy, lub wydania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu budowlanego (art. 100 ustawy – Prawo budowlane).
Zatem rzecznik odpowiedzialności zawodowej, w przypadku gdy nie nastąpiło przedawnienie, o którym mowa w art. 100 Prawa budowlanego, a podejrzany jest członkiem izby, powinien przeprowadzić postępowanie wyjaśniające i przekazać sprawę do sądu dyscyplinarnego, który rozpatruje sprawy z zakresu odpowiedzialności zawodowej.
Natomiast jeżeli podejrzany nie jest członkiem izby, rzecznik odpowiedzialności zawodowej powinien umorzyć postępowanie, ponieważ organy izby samorządu zawodowego mogą orzekać wyłącznie w stosunku do członków izby.
Popełnienie czynów powodujących odpowiedzialność zawodową w budownictwie, w tym przekroczenie zakresuposiadanych uprawnień budowlanych, zagrożone jest karą:
– upomnienia;
– upomnienia z jednoczesnym nałożeniem obowiązku złożenia w wyznaczonym terminie egzaminu ze znajomości przepisów prawnych, dotyczących procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej;
– zakazu wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie na okres od roku do 5 lat, połączonym z obowiązkiem złożenia w wyznaczonym terminie egzaminu, o którym mowa w pkt. 2.
Ponadto, jak wynika z przepisu art. 91 Prawa budowlanego, wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, nie posiadając uprawnień budowlanych lub prawa ich wykonywania, podlega:
– grzywnie,
– karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
Dodatkowo konsekwencją ukarania za wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie poza zakresem posiadanych uprawnień budowlanych może być:
– utrata prawa wykonywania zawodu – orzekana przez sąd w postępowaniu karnym,
– utrata posiadanych uprawnień budowlanych – orzekana przez sąd dyscyplinarny w postępowaniu zawodowym,
– utrata członkostwa w izbie – orzekana przez sąd dyscyplinarny.
Przy nakładaniu kary uwzględnia się jednak dotychczasową karalność z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie. Oznacza to, że rodzaj zastosowanej kary zależy w dużym stopniu od tego, czy dana osoba była już karana w ramach odpowiedzialności zawodowej w budownictwie, czy nie.
Ostateczną decyzję o ukaraniu, w trybie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie, przesyła się do wiadomości:
– jednostce organizacyjnej zatrudniającej osobę ukaraną,
– właściwemu stowarzyszeniu,
– organowi, który wydał ukaranemu uprawnienia do pełnienia samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie,
– Głównemu Inspektorowi Nadzoru Budowlanego, który dokonuje wpisu o ukaraniu do centralnego rejestru ukaranych.
Jeszcze jedną ważną sprawą, o której należy pamiętać w zakresie konsekwencji przekroczenia posiadanych uprawnień budowlanych, jest fakt ponoszenia odpowiedzialności majątkowej za szkody wyrządzone działaniem poza zakresem posiadanych uprawnień budowlanych.
Należy bowiem pamiętać, że ubezpieczenie OC, które członkowie izby opłacają obowiązkowo na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa (Dz.U. Nr 220, poz. 2174), obejmuje wyłącznie szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych.
Zatem w przypadku przekroczenia zakresu posiadanych uprawnień budowlanych, członek izby za wyrządzone swoim działaniem szkody będzie odpowiadał własnym majątkiem, bez możliwości skorzystania z ubezpieczenia OC.
A szkody spowodowane bezprawnym działaniem członków izby mogą być znaczne, ponieważ konsekwencją realizacji obiektu budowlanego, np. w oparciu o projekt budowlany wykonany przez projektanta nieposiadającego odpowiednich uprawnień budowlanych, może być unieważnienie decyzji o pozwoleniu na budowę.
Dlatego też, pamiętając o licznych konsekwencjach przekroczenia uprawnień budowlanych, w przypadku powstania wątpliwości co do zakresu upoważnienia wynikającego z posiadanych uprawnień, należy zgłosić się do okręgowej komisji kwalifikacyjnej okręgowej izby inżynierów budownictwa. Pomoc izby w tym zakresie może bowiem uchronić członka izby od pociągnięcia go do odpowiedzialności za wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych bez upoważnienia, czyli poza zakresem nadanych mu uprawnień.
dr Joanna Smarż
Główny Specjalista Krajowego Biura PIIB
