Prace na dachu podobnie jak inne prace wykonywane na wysokości należą do szczególnie niebezpiecznych. Podlegają więc specjalnym wymogom proceduralnym.
Prace wykonywane na dachu powinny zostać umieszczone w wykazie prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy, których wykaz ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami.
Pracodawca (wykonawca) powinien także określić szczegółowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych. W szczególności powinien zapewnić bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób, a także odpowiednie środki zabezpieczające. Dlatego istotne znaczenie ma prawidłowa organizacja robót wykonywanych na dachu. Sposób wykonania prac w poszczególnych etapach realizacji przedsięwzięcia związany jest ściśle z przyjętą technologią i uwarunkowaniami wynikającymi ze specyfiki obiektu, w którym wykonywane są roboty dachowe. Zależy więc m.in. od pochylenia dachu, wysokości, na jakiej się znajduje, zastosowanej konstrukcji i użytych materiałów, usytuowania obiektu oraz możliwości dostępu osób niepowołanych do miejsca prowadzenia robót lub miejsc niebezpiecznych, w których może wystąpić zagrożenie upadku przedmiotów, narzędzi lub materiałów.
Biorąc pod uwagę wszystkie te elementy, wykonawca prac (pracodawca) powinien zaplanować, w porozumieniu z kierownikiem budowy, kierownikiem robót, inwestorem lub inną osobą zlecającą wykonanie pracy, sposób wejścia i zejścia z dachu, transportu i składowania materiałów i narzędzi, wagę i rozmiary ładunków przenoszonych ręcznie, określić rodzaj używanych maszyn, urządzeń i narzędzi, stosowanych lub występujących podczas pracy substancji niebezpiecznych (np. azbest, substancje bitumiczne, kleje i rozpuszczalniki). Następnie powinien zidentyfikować zagrożenia związane z przyjętym sposobem wykonania prac i technologią, przeprowadzić ocenę ryzyka i przyjąć odpowiednie środki profilaktyczne w celu ochrony pracowników przed zagrożeniami i zgodności z obowiązującymi przepisami, a także rozważyć aspekt ergonomicznego wykonywania prac, np. sposób transportu materiałów budowlanych mający na celu ograniczenie transportu ręcznego.
Wykonawca przed przystąpieniem do wykonywania prac na dachu, będących robotami budowlanymi zdefiniowanymi w ustawie Prawo budowlane, jest obowiązany opracować instrukcję bezpiecznego ich wykonywania w przypadku robót, przy których wykonywaniu występuje ryzyko upadku z wysokości ponad 5 m.
Wejście i zejście z dachu może odbywać się poprzez:
– rusztowanie zmontowane w miejscu prowadzenia robót dachowych z wydzielonym pionem komunikacyjnym, zapewniające zarówno bezpieczne wejście na dach, jak również dostęp do krawędzi dachu oraz umożliwiające składowanie materiałów i narzędzi podczas wykonywania robót;
– rusztowanie wieżowe stojakowe (w tym systemowe) lub mobilne (przejezdne); przy stosowaniu rusztowania przejezdnego należy pamiętać o zabezpieczeniu go co najmniej w dwóch miejscach przed przypadkowym przemieszczeniem;
– drabiny, których stosowanie należy ograniczyć do wykorzystywania ich przy pracach krótkotrwałych i przy pokonywaniu niezbyt dużych różnic poziomów, gdyż zbyt długa drabina jest ciężka do przenoszenia i może nie posiadać dostatecznej sztywności (stateczności); należy również mieć na uwadze, że przy drodze komunikacyjnej realizowanej przy użyciu drabiny mogą wystąpić trudności w transportowaniu materiałów i narzędzi, niewielkich elementów, ponieważ osoba poruszająca się po drabinie powinna mieć obie ręce wolne;
– mechaniczne środki transportu, takie jak ruchome podesty robocze, podnośniki hydrauliczne.
Dobrze zaplanowany transport materiałów na dach skraca czas wykonywania robót na dachu, a tym samym czas pracy na wysokości, zmniejsza liczbę dostaw na dach w celu zgromadzenia niezbędnych materiałów. Zastosowanie transportu mechanicznego powoduje ograniczenie transportu ręcznego i zmniejsza obciążenie fizyczne (wysiłek) pracujących. Do transportu materiałów można wykorzystywać żurawie i dźwigi budowlane, wciągarki mechaniczne lub ręczne (kołowroty), do transportu odpadów zaleca się natomiast pojemniki, rury, rękawy lub rynny zsypowe. Zabronione jest zrzucanie przedmiotów z wysokości. Szczególnie zrzucanie dużych przedmiotów z dachu może doprowadzić do upadku osoby zrzucającej na skutek pochwycenia ubrania lub utraty równowagi.
W celu zabezpieczenia pracowników wykonujących prace na dachu przed upadkiem z wysokości należy przede wszystkim stosować środki ochrony zbiorowej. Należą do nich: balustrady, rusztowania ochronne, siatki ochronne i siatki bezpieczeństwa. Stosowanie środków ochrony indywidualnej, szczególnie takich jak szelki bezpieczeństwa, jest dopuszczalne, gdy nie ma możliwości stosowania środków ochrony zbiorowej. Przy zastosowaniu środków ochrony indywidualnej wymagana jest większa odpowiedzialność i dyscyplina ze strony pracowników, a także stała obecność osoby nadzorującej w miejscu wykonywania robót.
Osoba wykonująca roboty w pobliżu krawędzi dachu płaskiego lub dachu o nachyleniu do 20% jest obowiązana posiadać odpowiednie zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Natomiast osoba wykonująca roboty na dachu o nachyleniu powyżej 20%, jeżeli nie stosuje się rusztowań ochronnych, jest obowiązana stosować środki ochrony indywidualnej lub inne urządzenia ochronne.
Trzeba również wygrodzić i oznakować strefę niebezpieczną, wykonać daszki ochronne w ogólnodostępnym miejscu prowadzenia prac na dachach, na rusztowaniach i przy ciągach lub przejściach komunikacyjnych, ze względu na zagrożenie dla zdrowia lub życia osób postronnych. Należy również kontrolować dostęp osób niepowołanych do miejsc zagrożonych upadkiem przedmiotów lub materiałów.
Ponadto przy wykonywaniu prac na dachu należy przestrzegać następujących wymogów bhp:
– na dachach krytych elementami o niskiej wytrzymałości należy układać przenośne mostki zabezpieczające;
– materiały składowane na dachu należy zabezpieczyć przed zsunięciem;
– w czasie przerw w pracy lub po zakończeniu pracy na dachu materiały, narzędzia, opakowania itp. powinny być usunięte z dachu lub umocowane w sposób wykluczający upadek na niższy poziom;
– praca na dachu może być prowadzona tylko przy sprzyjającej pogodzie; roboty należy przerwać przy nastaniu zmierzchu, gęstej mgły, opadów deszczu lub śniegu, gołoledzi i wiatru o szybkości przekraczającej 10 m/s;
– podnoszenie i opuszczanie materiałów, narzędzi należy dokonywać w sposób wykluczający spadek z wysokości lub zaczepienie o konstrukcję budynku;
– szczególnie starannie musi być zorganizowana dostawa pojemników z gorącym lepikiem; do przygotowania mas bitumicznych należy używać wyłącznie kotłów uchylnych zaopatrzonych w pokrywy, które należy wypełniać nie więcej niż do ¾ ich wysokości;
– materiały i wyroby dekarskie należy podnosić w wiązkach lub pojemnikach do tego przeznaczonych i składać w miejscu wskazanym przez kierownika budowy, brygadzistę bądź inną osobę kierującą pracami.
Trzeba pamiętać, że prace na dachu powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby w celu zapewnienia asekuracji.
Pracownicy przed przystąpieniem do pracy powinni zostać poddani instruktażowi obejmującemu głównie:
– imienny podział pracy,
– kolejność wykonywania zadań,
– wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.
Podczas instruktażu trzeba więc zapoznać pracowników z problemami dotyczącymi sposobu wykonywania pracy, a zwłaszcza:
– ze sposobem wejścia (zejścia) na dach,
– ze sposobem transportu i odbioru materiałów na dachu,
– z rodzajem zastosowanych zabezpieczeń pracowników przed upadkiem z wysokości (środkami ochrony zbiorowej, środkami ochrony indywidualnej).
Pracowników należy ponadto poddać profilaktycznym badaniom lekarskim. Nie wolno dopuścić do pracy pracownika nieposiadającego orzeczenia o braku przeciwwskazań do wykonywanej pracy, w tym do pracy na wysokości.
W związku z dużą liczbą nieprawidłowości i wypadków związanych z pracą na wysokości Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi kampanię pod nazwą „Bezpieczeństwo pracy w budownictwie – upadki, poślizgnięcia” realizowaną pod hasłem „Szanuj życie! Bezpieczna praca na wysokości”. Jej głównym celem jest zwiększenie świadomości zagrożeń zawodowych w budownictwie, szczególnie zagrożeń związanych z pracą na wysokości, i w konsekwencji ograniczenie wypadków przy pracy w tej branży.
Kampania promuje stosowanie środków ochrony zbiorowej – balustrad, pomostów roboczych, siatek bezpieczeństwa, a także prawidłowe stosowanie środków ochrony indywidualnej wszędzie tam, gdzie nie ma możliwości zastosowania zabezpieczeń zbiorowych.
Mirosława Kamińska
specjalista ds. bezpieczeństwa w budownictwie
W 2011 r. PIP i ZUS rozpoczęły trzecią edycję kampanii „Bezpieczeństwo pracy w budownictwie – upadki, poślizgnięcia”. Celem jej jest zachęcanie pracodawców i przedsiębiorców budowlanych do rzetelnego spełniania obowiązków w zakresie ogólnej organizacji pracy, nadzoru nad wykonywaną pracą, w szczególności w zakresie przeprowadzania szkoleń wstępnych i okresowych dotyczących bhp.
Kampania informacyjna ma na celu zwiększenie świadomości skutków zagrożeń zawodowych w budownictwie (szczególnie związanych z pracą na wysokości), wskazanie, jak dużą rolę dla zapewnienia bezpieczeństwa pracy w budownictwie odgrywa: rzetelne prowadzenie szkoleń wstępnych i okresowych z zakresu bhp, prowadzenie instruktażu stanowiskowego opartego na właściwie przeprowadzonej ocenie ryzyka zawodowego i dostosowanego do percepcji pracowników, przestrzeganie wymogów dotyczących badań lekarskich, a także sprawowanie kompetentnego i bezpośredniego nadzoru nad pracownikami. Adresatami tegorocznych działań są przede wszystkim pracodawcy, przedsiębiorcy oraz osoby odpowiedzialne za organizację i nadzór nad przygotowaniem pracowników do pracy. Kampanię wspierają czynnie duże firmy budowlane. Informacje o kampanii można znaleźć na stronie internetowej www.bezupadku.pl. Tematyka bezpieczeństwa w budownictwie jest obecna na stronie internetowej PIP (www.pip.gov.pl).
