Wymagania dyrektywy ściekowej – czy uda się spełnić?

Meta tuż-tuż…

Dnia 16 kwietnia 2003 r. Polska pod­pisała Traktat Akcesyjny do Unii Euro­pejskiej, zobowiązując się tym samym do wypełnienia wymagań określonych w poszczególnych dyrektywach – unij­nych źródłach prawa. Jednym z naj­ważniejszych w zakresie gospodarki wodnej jest dyrektywa Rady 91/271/ EWG z dnia 21 maja 1991 r. doty­cząca oczyszczania ścieków komunal­nych, czyli tzw. dyrektywa ściekowa. Zgodnie z aneksem XII Traktatu Akce­syjnego wymagania dotyczące syste­mów kanalizacji i oczyszczalni ścieków komunalnych wynikające z art. 3, 4, 5 ust. 2 i art. 7 dyrektywy 91/271/ EWG nie będą w Polsce w pełni zasto­sowane do końca 2015 r. W zakresie jakości oczyszczania ścieków Polska przyjęła metodę wdrożenia dyrekty­wy ściekowej opartą na art. 5 ust. 4 dyrektywy, dotyczącym tzw. ob­szarów wrażliwych, zgodnie z którym minimalne zmniejszenie całkowitego ładunku ścieków doprowadzanych do wszystkich oczyszczalni ścieków ko­munalnych na takim obszarze powinno wynieść co najmniej 75% w odniesie­niu do fosforu ogólnego i co najmniej 75% w odniesieniu do azotu ogólnego. Obszar całego naszego kraju został uznany za wrażliwy, zgodnie z wy­tycznymi określonymi w załączniku II do dyrektywy, co oznacza, że powinny na nim zostać zastosowane bardziej rygorystyczne metody oczyszczania ścieków komunalnych ze względu na ich potencjalny wpływ na stan wód na tym obszarze.

W 2003 r. w Ministerstwie Środo­wiska przy współpracy z gminami z całej Polski stworzony został Kra­jowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), zatwierdzony przez rząd dnia 16 grudnia 2003 r. Wykazano w nim tzw. aglomeracje, z terenów których ścieki powinny być zbierane i oczyszczane w odpowied­ni określony w dyrektywie sposób. W treści KPOŚK znalazł się między innymi spis inwestycji niezbędnych do realizacji w celu osiągnięcia wyma­ganego stopnia redukcji zanieczysz­czeń, przy czym analiza aglomeracji tworzących KPOŚK wykazała, że w celu osiągnięcia niezbędnych 75% redukcji podwyższone oczyszczanie biogenów należy zastosować w aglo­meracjach większych, o RLM powyżej 15 tys. Wymagany efekt ekologiczny we wszystkich aglomeracjach po­winien zostać osiągnięty do końca 2015 r.

Ostatnia deska ratunku

W 2011 r. Komisja Europejska (KE) zakwestionowała sposób interpreta­cji dyrektywy ściekowej przez Polskę, wskazując, że właściwym sposobem jej realizacji jest zastosowanie art. 5 ust. 2, zgodnie z którym ścieki ko­munalne odprowadzane do systemów zbierania, przed odprowadzeniem do obszarów wrażliwych, powinny być poddawane bardziej rygorystycznemu oczyszczaniu niż określone w art. 5 ust. 4, w odniesieniu do wszystkich zrzutów z aglomeracji o RLM wyno­szącej ponad 10 tys.

Władze Polski po analizie przedstawio­nych błędów w transpozycji dyrektywy 91/271/EWG do polskiego prawa po­stanowiły dokonać stosownych zmian prawnych w zakresie ustaw, rozpo­rządzeń wykonawczych oraz samego KPOŚK. Prace w przywołanych doku­mentach trwały do 2014 r w porozu­mieniu z odpowiednimi organami KE. Ustawą [3] określono ostateczny termin weryfikacji obszarów i granic aglomeracji – do dnia 31 lipca 2014 r. wójtowie, burmistrzowie oraz pre­zydenci miast mieli czas, aby złożyć propozycje zmian w zakresie aglome­racji, natomiast do dnia 31 grudnia 2014 r. sejmiki województw powinny w tym zakresie podjąć wła­ściwe uchwały. Ustawodawca liczył na to, że gminy, anali­zując dane dotyczące swoich aglomeracji i posiadając już wiedzę na temat wymagań KE w zakresie stosowania art. 5 ust. 2 dyrektywy ściekowej, będą wnioskowały o zmniej­szenie aglomeracji w taki sposób, aby ich wielkość wy­nosiła poniżej granicznych 10 tys. RLM. Tak też się sta­ło, jednak procedura wyzna­czania oraz zmiany aglomera­cji są długotrwałe, więc nie we wszystkich przypadkach nie­zbędne uchwały zostały podję­te, nawet jeśli wnioski zostały złożone w określonym termi­nie. Dla gmin oznacza to, że wnioskowane przez nie zmia­ny nie zostaną uwzględnione w zaktualizowanym Progra­mie, a stopień wypełnienia dy­rektywy będzie oceniany w od­niesieniu do nieaktualnego już kształtu aglomeracji. Nie wia­domo do końca, kto zostanie obarczony winą za ten stan – czy sejmiki województw, któ­re nie zdążyły podjąć uchwał w ustawowym terminie, czy ustawodawca, określający nie­realne terminy, czy też gminy, którym w związku z realizacją KPOŚK narzucane są kolejne obowiązki.

Co to oznacza?

Krótka analiza stanowiska KE prowadzi do wniosku, że podwyższone usuwanie azotu i fosforu powinno zo­stać zastosowane również w aglomeracjach o wielkości 10 000-15 000 RLM, któ­re dotychczas utrzymywane były w przeświadczeniu, że nie mają takiego obowiązku. Oznacza to również, że okre­ślone w KPOŚK inwestycje nie obejmują działań niezbędnych do dostosowania oczyszczal­ni ścieków obsługujących te aglomeracje do bardziej rygo­rystycznych wymagań odno­śnie do oczyszczania ścieków komunalnych. A zatem dla czę­ści aglomeracji o newralgicz­nej wielkości może oznaczać to problem ze spełnieniem wymagań Komisji Europejskiej w zakresie wypełnienia zale­ceń dyrektywy ściekowej.

Co istotne, obowiązek podwyż­szonego stopnia oczyszcza­nia ścieków dotyczy nie tylko wszystkich oczyszczalni o wiel­kości powyżej 10 000 RLM, lecz również wszystkich oczysz­czalni obsługujących daną aglo­merację o wielkości powyżej 10 000 RLM (bez względu na wielkość samych oczyszczal­ni). Wydaje się, że wymaganie dotyczące stosowania podwyż­szonego usuwania biogenów we wszystkich oczyszczalniach ścieków na terenie aglomeracji, na przykład w oczyszczalniach przydomowych, jest nieegzekwowalne. Kto i w jaki sposób będzie prowadził kontrole w za­kresie wypełniania wymagań przez takie oczyszczalnie? Nie zostało to określone w obowią­zujących przepisach.

Czy zdążą?

Dodatkowo kwestia przejścia ze stosowania art. 5 ust. 4 na art. 5 ust. 2 dyrektywy ścieko­wej wiąże się ze zintensyfiko­waniem prac organów właści­wych do wydawania pozwoleń wodnoprawnych oraz zintegro­wanych. Zapis ustawy [3] obli­guje ich do dokonania przeglądu obowiązujących pozwoleń wodnoprawnych na wprowadzanie ścieków komunalnych do wód lub do ziemi i pozwoleń zinte­growanych, udzielonych dla oczyszczalni ścieków w aglo­meracjach o wielkości równo­ważnej liczby mieszkańców od 10 000, w celu zweryfikowania warunków, na jakich zostały one wydane, oraz ich zgodno­ści z obowiązującym obecnie rozporządzeniem [4]. Termin realizacji tego obowiązku, określony przez ustawodawcę, jest wyjątkowo krótki, ponie­waż organy mają czas do koń­ca bieżącego roku. Rzecz nie kończy się natomiast na doko­naniu przeglądów. W przypad­ku stwierdzenia niezgodności z rozporządzeniem pozwolenia muszą zostać zmienione bądź uchylone i udzielone ponownie w sposób zgodny z obowiązują­cymi przepisami. Tutaj również jako ostateczny termin okre­ślono dzień 31 grudnia 2015 r. Należy podkreślić, że zmiana czy też uchylenie decyzji do­tyczącej udzielenia pozwolenia wodnoprawnego w celu dosto­sowania go do obowiązujących przepisów nie wymaga uzyska­nia zgody strony.

2015 r. i co dalej?

Osiągnięcie efektu ekologicz­nego w aglomeracjach powinno nastąpić najpóźniej 31 grudnia 2015 r. Stopień wypełnienia wymagań dyrektywy ścieko­wej będzie oceniany na pod­stawie stopnia skanalizowania poszczególnych aglomeracji (powinien on wynosić blisko 100%), dostosowania przepu­stowości oczyszczalni do ilości ścieków komunalnych, powstających na terenie aglomeracji, oraz osiąg­nięcia wymaganego stopnia oczysz­czania ścieków. Ze spełnieniem tego ostatniego warunku Polska może mieć problemy. A w przypadku niewypełnie­nia wymagań dyrektywy KE ma prawo wystąpić do europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) o naliczenie stosownych kar. W jakiej wysokości – nie wiadomo.

4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r w spra­wie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szcze­gólnie szkodliwych dla środowiska wod­nego (Dz.U. poz. 1800).

5. Komunikat Prasowy nr 152/13 Trybuna­łu Sprawiedliwości Unii Europejskiej.