Wooden buildings have had a long and rich history in Poland. Centuries ago, they were predominant in Polish building engineering. Casimir III the Great, a Polish King, is said to 'have found Poland made of timber and left it built of stone’. This is how wood was largely replaced with then-novel and stronger construction materials. Since the socialist realism finally crumbled in Poland, wood has been back in favour, becoming a challenging material for project owners, designers, and construction workers. Poland has become open to novel building solutions and technologies from Scandinavia, Canada, and the United States which are environmentally-friendly, enable fast construction, and provide good energy efficiency. Wooden summer houses were soon joined by all-season accommodations with all living amenities, aesthetic finish, and an advantage of low maintenance costs. Today, when organic materials are highly valued, wood is often considered to be a luxury good. The most popular wood construction technologies in Poland include log houses and timber frame houses.
Log houses
A log house is built by – putting it in simple terms – stacking round logs horizontally to form the walls. The timber of choice for Polish log houses is pine, spruce, or fir. The logs are best dried. This is critical to building sound floor joists. If a log is too wet, it may shrink and crack after building. Several log structures exist, including the following main styles:
– Interlocked corner log structure: the horizontally stacked logs are fastened to one another with dowels that are fixed with nails or metal anchors. The log wall corners are interlocked with dovetail joints or notches. The logs at the corners, the so-called log ends or log heads, may extend beyond the wall envelope.
– Piece-en-piece log structure which features log posts standing on their ends at the corners, and flanking the doors and windows. The log posts rest on ground beams and have a frame of cap beams on the top. The walls between the posts are made of short horizontal logs.
Apart from the round logs, square logs are used. They are common to the style of Zakopane highlander homes. Glue-laminated timber, in the form of logs sawn into planks and bonded back again, can replace naturally solid logs. The Polish building regulations specify that the heat transfer coefficient in buildings built in 2017 and later must be U = 0.23 W/m2K. To meet this requirement, log houses require additional thermal insulation. Otherwise the logs would have to be over 0.5 m thick.
Timber frame houses
Timber frame houses are based on light wood framed structures. Here, the basic construction material are planks, or boards, most often made of Class C30 pine timber, 38 mm thick and 89 mm wide (on inner walls) or 140 mm wide (on façade walls). The frame timber should be planed on all four sides and dried at least at 67oC. This makes chemical treatment obsolete, since it kills insect larvae and spores of fungi and mould. When finished, the timber frame is reinforced with water-proofed boards (such as OSB/3, MFP, or gypsum fibreboards) to form the outer shell and the backing for the façade layers (made of plaster rendered on EPS boards, wooden lining, or brick lining). The inner shell is most often made of drywall panels or wooden lining. Timber frame houses can be built on site with prefabricated timber units to slash the construction time.
Timber buildings are usually complemented with wooden floors, stairs, patios and balconies, roof trusses, roof shingles, and wooden indoor trim.
Magdalena Marcinkowska
GLOSSARY:
wood – drewno
human-friendly – przyjazny dla człowieka
heat transfer coefficient – współczynnik przenikania ciepła
predominant – dominujący
timber – drewno (używane w budownictwie)
to be back in favour – wracać do łask
maintenance costs – koszty utrzymania
log house – dom drewniany z bali
timber frame house – dom drewniany szkieletowy
pine – sosna
spruce – świerk
fir – jodła
to shrink – kurczyć się
to crack – pękać
dowel – dybel
nail – gwóźdź
anchor – kotew
wall envelope – obrys (budynku)
piece-en-piece log structure – drewniana konstrukcja słupowo-ryglowa
post – słup
ground beam – podwalina
cap beam – oczep
square logs – bale prostokątne (płazy)
thermal insulation – docieplenie
plank / board – tu: deska
to plane – strugać
to dry – suszyć
insect larva (pl insect larvae) – larwa owada
spore – zarodnik
fungi – grzyby
mould – pleśń
outer shell – poszycie zewnętrzne
EPS board – styropian
wooden lining – okładzina drewniana
inner shell – poszycie wewnętrzne
drywall panel – płyta gipsowo-kartonowa
roof truss – więźba dachowa
roof shingle – gont
indor trim – tu: dekoracja wewnętrzna/wykończenie
Fot. K. Wiśniewska
Tłumaczenie
Domy drewniane
Drewno od wieków stanowi naturalny, przyjazny dla człowieka surowiec. Zastosowane jako materiał do budowy domu zapewnia jego mieszkańcom niepowtarzalny mikroklimat i uczucie przytulności. Właściwości drewna sprawiają, że w pomieszczeniach nie unosi się kurz. Ponadto jest ono w pełni ekologiczne, stanowi dobry współczynnik przenikania ciepła oraz posiada dobre wartości akustyczne.
Budownictwo drewniane w Polsce ma bogatą historię. Setki lat temu było dominującym sposobem wznoszenia obiektów. W średniowieczu, za sprawą króla Kazimierza Wielkiego, który w XIV wieku „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”, zostało wyparte przez nowe, bardziej wytrzymałe materiały budowlane. Po okresie socrealizmu drewno zaczęło powracać do łask jako budulec, stając się dużym wyzwaniem dla inwestorów, projektantów i budowniczych. Wtedy to docierały do nas z krajów skandynawskich, Kanady i Stanów Zjednoczonych coraz to nowsze rozwiązania obejmujące technologie ekologiczne, zapewniające szybką realizację robót i posiadające dobre parametry energetyczne. Oprócz drewnianych obiektów sezonowych zaczęły powstawać budynki całoroczne z drewna, które zapewniały wygodę, estetyczny wygląd oraz niskie koszty utrzymania. Dziś, w dobie doceniania właściwości naturalnych materiałów, drewno często uważane jest za dobro prawdziwie luksusowe. Największą popularnością w Polsce cieszą się domy drewniane z bali oraz szkieletowe.
Domy drewniane z bali
Wykonanie domów z bali najogólniej polega na układaniu drewnianych okrągłych bali jeden na drugim. W Polsce najczęściej stosuje się drewno z sosny, świerka lub jodły. Najlepiej, gdy bale są suche. Ma to szczególne znaczenie przy konstrukcji belek stropowych. Bale mokre, zanim osiągną wymaganą wilgotność, mogą kurczyć się i pękać. Wyróżnia się konstrukcje:
– Wieńcową (węgłową) i zrębową. Ułożone na sobie bale łączy się dyblami za pomocą gwoździ lub metalowych kotew. W narożnikach (węgłach) stosuje się wręby. Belki w narożnikach, tzw. ostatki, mogą wystawać poza obrys budynku.
– Słupowo-ryglową, która składa się ze słupów ustawionych w narożach, przy drzwiach i oknach budynku. Słupy ustawione są na podwalinie, a u góry zwieńczone oczepem (belką). Między słupami wykonuje się wypełnienie z krótkich belek zwanych łątkami.
Oprócz bali okrągłych stosuje się również bale prostokątne (płazy), charakterystyczne dla stylu zakopiańskiego. Obecnie można stosować również bale klejone. Od 2017 roku współczynnik U wynosi 0,23 W/m2K i aby go spełnić, istnieje konieczność dodatkowego docieplenia bali. W przypadku użycia samych bali, ich grubość musiałaby wynosić ponad 0,5 m.
Domy drewniane szkieletowe
Ich budowa polega na wykonaniu lekkiego szkieletu drewnianego. Podstawowym materiałem konstrukcyjnym są deski, najczęściej z drewna sosnowego klasy C30 o grubości 38 mm i szerokości 89 mm (ściany wewnętrzne) lub 140 mm (ściany zewnętrzne). Drewno, z którego wykonany jest szkielet, powinno być czterostronnie strugane i suszone w temperaturze min. 67°C. Pozwala to zrezygnować z impregnacji chemicznej, ponieważ odpowiednia temperatura zabija larwy owadów oraz niszczy zarodniki grzybów i pleśni. Gotową konstrukcję usztywnia się płytami odpornymi na wilgoć (OSB/3, MFP, włóknowo-gipsowymi), które stanowią poszycie zewnętrzne służące jako podkład pod elewację (np. tynk na styropianie, okładziny drewniane lub ceglane). Poszycie wewnętrzne wykonuje się najczęściej z płyt gipsowo-kartonowych lub okładzin drewnianych. Domy szkieletowe mogą być montowane z prefabrykatów, co skraca czas realizacji budowy.
Dopełnieniem omawianej powyżej architektury drewnianej jest wykonanie drewnianych konstrukcji stropów, schodów, tarasów, więźby dachowej i pokrycia dachu gontem, a także elementów wewnętrznego wyposażenia.
