Winda dla strażaka – ratownika

Zgodnie z obowiązującymi przepisami przeciwpożarowymi [1] budynki, pomieszczenia, obiekty podczas budowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy oraz w przypadku zmiany sposobu użytkowania powinny mieć zapewniony odpowiedni poziom bezpieczeństwa pożarowego. Poziom ten osiągany jest przez zastosowanie wielu rozwiązań techniczno-budowlanych oraz instalacyjnych mających na celu wykrycie zagrożenia (pożaru), poinformowanie o zagrożeniu, ograniczenie jego rozprzestrzeniania się, likwidację (gaszenie pożaru) lub utrzymanie warunków pozwalających na ewakuację, działania ekip ratowniczych jeszcze przez określony czas od powstania zagrożenia. Wymagania szczegółowe co do budowy i sposobu wykonania poszczególnych zabezpieczeń zawarte są w normach, ewentualnie określane przez projektanta na podstawie wiedzy inżynieryjnej. 

Bezpieczne poruszanie się po budynku w trakcie trwania pożaru mają umożliwiać m.in.: wentylacja dróg ewakuacyjnych, kurtyny przeciwpożarowe, systemy gaszenia pożaru, systemy oddymiania, a także odpowiednie przystosowanie dźwigów osobowych do celów ratowniczych, a ściślej dla ekip ratowniczych.

Należy tu zaznaczyć, że ilekroć będzie mowa o „dźwigu dla ekip ratowniczych” lub „dla straży pożarnej”, tylekroć określenia te należy traktować jako tożsame. Wymagania techniczne, jakie powinny spełniać dźwigi, zawarte są w rozporządzeniu dotyczącym warunków technicznych [1]. W przepisach tych scharakteryzowane zostały budynki oraz wymagania techniczne dla szybu windowego stanowiącego wyposażenie dla ekip ratowniczych. Mowa jest w nich o tym, że:

1. W budynku ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V, mającym kondygnację z posadzką na wysokości powyżej 25 m ponad poziomem terenu przy najniżej położonym wejściu do budynku oraz w budynku wysokościowym (WW – powyżej 55 m) ZL IV, przynajmniej jeden dźwig w każdej strefie pożarowej powinien być przystosowany do potrzeb ekip ratowniczych, spełniając wymagania Polskiej Normy dotyczącej dźwigów dla straży pożarnej.

2. Dojście do dźwigu dla ekip ratowniczych powinno prowadzić przez przedsionek przeciwpożarowy (spełniający oddzielne wymagania ppoż.).

3. Ściany i stropy szybu dźwigu dla ekip ratowniczych powinny mieć klasę odporności ogniowej wymaganą jak dla stropów budynku, zgodnie z § 216.

4. Szyb dźwigu dla ekip ratowniczych powinien być wyposażony w urządzenia zapobiegające zadymieniu.

Fot. 1 Rurka próbkująca powietrze prowadzona w szybie windowym (kolor czerwony)

Klasyfikacja zagrożenia ludzi w budynku

– ZL I – te, które zawierają pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nie przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się;

– ZL II – przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak: żłobki, przedszkola, szpitale, domy starców, hospicja itp.;

– ZL III – użyteczności publicznej niekwalifikowane do kategorii ZL I i ZL II;

– ZL IV – mieszkalne jedno- i wielorodzinne;

– ZL V – zamieszkania zbiorowego niekwalifikowane do kategorii ZL I i ZL II.

Klasyfikacja budynków ze względu na wysokość:

– niskie (N) – do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie,

– średniowysokie (SW) – ponad 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie,

– wysokie (W) – ponad 25 m do 55 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącznie,

– wysokościowe (WW) – powyżej 55 m nad poziomem terenu.

Tak więc kryteriami, jakie muszą być spełnione, aby dźwig miał zastosowanie dla ekip ratowniczych, jest:

– wysokość (budynek musi być co najmniej wysoki W) w połączeniu z klasyfikacją zagrożenia ludzi, 

– obecność przedsionka przed windą na każdej kondygnacji,

– minimalna klasa odporności ogniowej wynikającej z wymagań technicznych [1],

– wyposażenie szybu dźwigowego w instalację zapobiegającą zadymieniu, czyli wytwarzającą nadciśnienie zarówno w szybie, jak i w przedsionkach.

Są to wymagania wynikające z przepisów [1], jednak w przypadku zmian sposobu użytkowania budynku to rzeczoznawca ppoż., wykonując odpowiednią ekspertyzę stanu bezpieczeństwa pożarowego budynku, może proponować dostosowanie windy do celów ratowniczych, np. w budynku niższym niż 25 m lub mającym mniej niż 9 kondygnacji nadziemnych.

Tak przygotowany dźwig ma na celu ułatwienie szybkiego dotarcia strażaków do miejsca zagrożenia (pożaru). Umożliwienie tego wymaga dodatkowego wyposażenia dźwigu w urządzenia sterujące kabiną w taki sposób, aby po wystąpieniu pożaru dźwig zjeżdżał na poziom np. parteru i przestawiał się w funkcję „pożar”, a jego obsługa była możliwa tylko i wyłącznie przez ratowników. Wymaganie to opisane zostało w [2]. Warto jednocześnie zaznaczyć, że strażak mający dostać się do budynku, w którym powstał pożar, musi być wyposażony w odpowiedni sprzęt, np. ochrony dróg oddechowych oraz inny podręczny sprzęt ratunkowy mogący w sumie ważyć kilkanaście kilogramów. Łatwo sobie wyobrazić, w jakiej formie będzie ratownik po dotarciu na kilkunaste piętro, nie mówiąc o czasie, w jakim na ten poziom dotrze. Dla porównania można przytoczyć wyniki testów ewakuacyjnych wykonanych w budynkach wysokich, które wskazywały, że człowiek pokonujący schody w dół po przejściu ok. 20 kondygnacji zaczyna odczuwać fizyczne zmęczenie.

Fot. 2 Czujka ssąca z fragmentem orurowania wewnątrz maszynowni dźwigu

Co do dokładnego czasu działania samego dźwigu nie jest to określone w przepisach, ponieważ wynikać będzie z klasy odporności ogniowej stanowiącej składową: nośności ogniowej, szczelności ogniowej i izolacyjności ogniowej podawanych w minutach [1].

R – nośność ogniowa (w minutach), określona zgodnie z Polską Normą dotyczącą zasad ustalania klas odporności ogniowej elementów budynku,

E – szczelność ogniowa (w minutach), określona jw.,

I – izolacyjność ogniowa (w minutach), określona jw.

Czas działania dźwigu będzie wynikał z wymogu zapewnienia ciągłości dostawy energii elektrycznej zarówno dla samego dźwigu, jak i dla instalacji zabezpieczającej przed zadymieniem, co określone jest w  Polskiej Normie dotyczącej badania odporności ogniowej przewodów zasilających.

Zabezpieczenie szybu przed zadymieniem osiągane jest przez wbudowanie nadciśnieniowego systemu zapobiegania zadymieniu.Polega to na wytworzeniu w przedsionku szybu i szybie układu nadciśnienia zabezpieczającego przed przedostaniem się dymu do środka. Uzyskuje się ten efekt przez poprawnie zaprojektowaną i skonfigurowaną instalację nawiewno-wyciągową zabezpieczającą przed przedostaniem się dymu i gazów pożarowych do chronionej przestrzeni.

W nadciśnieniowych systemach zapobiegania zadymieniu stosuje się wentylatory nawiewne wytwarzające odpowiednie nadciśnienie na drodze ewakuacji, co nie pozwala na przedostawanie się do niej dymu. Regulacja nadciśnienia odbywa się przez klapy samoczynne upustowe.

Właściwie działający system powinien zapewniać:

– stabilizację ciśnienia,

– zachowaną odpowiednią prędkość przepływu powietrza na drzwiach otwartych,

– zachowanie nieprzekraczalnej siły potrzebnej do otwarcia drzwi,

– krótki czas przejścia z funkcji stabilizacji ciśnienia do warunków przepływu (otwarte drzwi).

Wymagania dotyczące budowy instalacji zabezpieczającej przed zadymieniem ujęte zostały w normie [4].

Należy podkreślić, że dźwigi dla ekip ratowniczych przede wszystkim mają za zadanie ułatwić lub umożliwić dotarcie ratownikom na określoną kondygnację w budynku wysokim. Windy te nie są z zasady przeznaczone do ewakuacji osób z budynku. Oczywiście mogą zostać do tego celu wykorzystane, szczególnie w przypadku ewakuacji osób niepełnosprawnych lub transportowanych na noszach, jednak odbywać się to może pod kontrolą strażaków i po podjęciu takiej decyzji przez dowodzącego działaniami ratowniczymi.

Jeżeli w budynku będzie znajdowało się kilka wind, z których część nie będzie stanowiła dźwigów dla straży pożarnej, muszą one być zaprogramowane w sposób określony przez [3]. Norma określa, w jaki sposób powinien zachować się dźwig po wykryciu pożaru w budynku (lub w szybie windowym). Ujmując rzecz bardzo ogólnie, winda taka w czasie pożaru nie powinna być użytkowana, a po wykryciu pożaru i wysterowaniu przez system sygnalizacji pożarowej kabina windy powinna zjechać na poziom umożliwiający opuszczenie i ewakuację dla osób jadących w tym czasie oraz pozostawienie drzwi w pozycji umożliwiającej sprawdzenie ekipom ratowniczym zawartości kabiny, czyli w pozycji otwartej. Mówiąc o wysterowaniu windy przez system sygnalizacji, należy zwrócić uwagę, że zastosowanie czujek punktowych w szybach wind jest niezasadne ze względu na duże wysokości szybów i nieprzydatność czujek punktowych na takich wysokościach. Jedynym poprawnym sposobem detekcji wydaje się być zastosowanie czujek zasysających, wprowadzonych bezpośrednio do szybu windy (fot. 1). Czujka punktowa będzie nadawała się jedynie do pomieszczenia maszynowni znajdującej się na górze i oddzielonej od szybu stropem.

mł. bryg. mgr inż. Zdzisław Budziński

Szkoła Główna Służby Pożarniczej

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.).

2. PN-EN 81-72:2005 Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów. Szczególne zastosowanie dźwigów osobowych i towarowych. Część 72: Dźwigi dla straży pożarnej.

3. PN-EN 81-73 Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów. Szczególne zastosowanie dźwigów osobowych i towarowych. Część 73: Funkcjonowanie dźwigów w czasie pożaru.

4. PN-EN 12101-6:2007 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła. Część 6: Wymagania techniczne dotyczące systemów różnicowania ciśnień – zestawy urządzeń.