Odpowiada Łukasz Smaga – radca prawny.
Na jakich zasadach osoba wykonująca przez wiele lat pracę kierownika budowy lub kierownika robót i sprawująca dozór na budowie w szczególnych warunkach może obecnie ubiegać się o wcześniejszą emeryturę?
Z ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 z późn. zm.) wynika, że prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje dwóm grupom pracowników. Pierwszą grupą są mężczyźni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy spełnili następujące warunki:
– udowodnili okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat;
– udowodnili wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, który jest zróżnicowany w zależności od rodzaju wykonywanej pracy i który został potwierdzony w wystawionym pracownikowi świadectwie pracy lub świadectwie pracy w szczególnych warunkach;
– osiągnęli wymagany wiek emerytalny, zróżnicowany w zależności od rodzaju pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą uzyskać także osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., które spełniły następujące warunki:
– wszystkie warunki wymagane do uzyskania tego świadczenia od osób urodzonych przed rokiem 1949 spełniły do dnia 31 grudnia 2008 r.;
– nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego, a jeśli przystąpiły, złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Ocena, czy praca wykonywana na danym stanowisku jest pracą w szczególnych warunkach, dokonywana jest na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Zgodnie z wykazem A zamieszczonym w rozporządzeniu do prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych, zalicza się:
1. Roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach.
2. Budowę oraz remont chłodni kominowych i kominów przemysłowych.
3. Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych.
4. Prace zbrojarskie i betoniarskie.
5. Prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości.
6. Prace malarskie konstrukcji na wysokości.
7. Prace przy wykonywaniu konstrukcji nadbrzeży, falochronów oraz innych budowli hydrotechnicznych w nawodnionych wykopach lub na styku woda–ląd.
8. Prace cykliniarskie.
9. Prace dekarskie.
10. Prace kamieniarskie.
11. Prace przy produkcji materiałów ogniotrwałych oraz wyrobów ceramicznych.
12. Prace przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych.
13. Prace przy produkcji wyrobów z włókien mineralnych z zastosowaniem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne.
14. Prace przy produkcji cementu.
15. Prace przy produkcji betonu kruszywowego.
16. Prace przy produkcji wapna.
17. Prace przy produkcji gipsu pół-mokrego.
18. Prace palaczy pieców do wypalania i palaczy suszarń.
19. Prace przy produkcji wyrobów ze szkła kryształowego.
20. Wypalanie, ściąganie i mielenie dolomitu oraz przygotowanie masy dolomitowej.
21. Produkcja elementów budowlanych z pyłów dymnicowych.
Z obowiązujących przepisów i orzecznictwa sądów powszechnych wynikają następujące zasady ustalania wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze:
1. Pracodawca zatrudniający pracownika powinien dokonać stwierdzenia takiej okoliczności i okresu pracy w wystawionym pracownikowi świadectwie pracy lub świadectwie pracy w szczególnych warunkach (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).
2. Prawo do emerytury w niższym wieku przysługuje wyłącznie pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a nie przysługuje ubezpieczonym z tytułu zatrudnienia na podstawie innych stosunków prawnych (np. umów o pracę nakładczą), choćby wykonywali zatrudnienie w szczególnych warunkach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 sierpnia 2014 r., sygn. akt III AUa 2078/13, Lex nr 1511672).
3. Wykonywanie pracy na stanowisku, której nie wymieniono w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, nie uprawnia do uzyskania emerytury w wieku niższym. Jedynie bowiem te prace, które są wymienione w załączniku do rozporządzenia, są pracami w szczególnych warunkach dającymi prawo do emerytury (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 23 lipca 2014 r., sygn. akt III AUa 418/14, Lex nr 1493866).
4. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy [§ 2 ust. 1 rozporządzenia], czyli praca wykonywana codziennie, zwykle 8 godzin dziennie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 lipca 2014 r., sygn. akt III AUa 334/14, Lex nr 1488646).
5. Przez pracę w szczególnych warunkach rozumie się wykonywanie takiej pracy, a nie pozostawanie w stosunku pracy, więc nie ma podstaw do zaliczenia np. urlopu wychowawczego do okresu pracy w szczególnych warunkach, skoro pracownik w czasie tego urlopu jest zwolniony z obowiązku świadczenia takiej pracy w szczególnych warunkach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 lipca 2014 r., sygn. akt III AUa 1157/13, Lex nr 1515284).
6. Dla celów ustalenia pracy w warunkach szczególnych znaczenie ma nie nazewnictwo zajmowanych stanowisk, lecz faktyczne ich zajmowanie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 lipca 2014 r., sygn. akt III AUa 1073/13, Lex nr 1506283; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2014 r., sygn. akt II UK 413/13, Lex nr 1475167).
7. Połączenie w ramach jednego stanowiska prac o wysokim stopniu szkodliwości (w charakterze szczególnym) oraz prac, gdzie ten stopień szkodliwości jest niższy, uniemożliwia stwierdzenie, iż ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał pracę w warunkach szczególnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 czerwca 2014 r., sygn. akt III AUa 2484/13, Lex nr 1496005).
8. Prawo do wcześniejszej emerytury stanowi odstępstwo od zasady powszechnego wieku emerytalnego i w związku z tym nie można poprzestać tylko na jego uprawdopodobnieniu, lecz musi zostać udowodnione, a temu służą przede wszystkim dokumenty. Dlatego w tej kategorii spraw podkreśla się, że same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, z reguły byłyby niewystarczające do przyjęcia pracy w szczególnych warunkach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 maja 2014 r., sygn. akt III AUa 1344/13, Lex nr 1480366).
9. W przypadku gdy praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku tylko w niektórych miesiącach roku, do okresów pracy w szczególnych warunkach, uzasadniających prawo do emerytury w niższym wieku, wlicza się tylko te miesiące (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 maja 2014 r., sygn. akt III AUa 1022/13, Lex nr 1469381).
