Uprawnienia budowlane. Podstawowe warunki formalne ich uzyskania

Możliwość uzyskania uprawnień budowlanych uzależniona jest od spełnienia wielu warunków określonych przez przepisy prawa powszechnego, które zostały doprecyzowane w regulaminach wewnętrznych izby inżynierów budownictwa.

Postępowanie o nadanie uprawnień budowlanych jest sformalizowane, co jest niezbędne z uwagi na fakt, iż nadanie określonej osobie uprawnień budowlanych jest gwarancją i świadectwem, że osoba ta posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe oraz może ponosić pełną odpowiedzialność za wykonywaną pracę.

Wymagania do uzyskania uprawnień budowlanych, które stanowią podstawę do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, określają przepisy:

– ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r., Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) oraz

– rozporządzenia Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 28 kwietnia 2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. Nr 83, poz. 578 z późn. zm.).

W świetle przywołanych przepisów samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, do których należy m.in.:

– projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego;  

– kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi;  

– kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrolę techniczną wytwarzania tych elementów;  

– wykonywanie nadzoru inwestorskiego;  

– sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych;  

mogą wykonywać wyłącznie osoby, które:

1. posiadają odpowiednie wykształcenie techniczne;

2. odbyły praktykę zawodową, dostosowaną do rodzaju, stopnia skomplikowania działalności i innych wymagań związanych z wykonywaną funkcją;

3. zdały egzamin ze znajomości procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej.

Ogólnie mówiąc, są to trzy podstawowe warunki uzyskania uprawnień budowlanych, którym należy przyjrzeć się bliżej.

 

Pierwszym i podstawowym warunkiem umożliwiającym ubieganie się o uzyskanie uprawnień budowlanych jest posiadanie odpowiedniego wykształcenia. Zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy – Prawo budowlane do uzyskania uprawnień budowlanych:

– bez ograniczeń wymagane jest ukończenie studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym, na kierunku odpowiednim dla danej specjalności;

– w ograniczonym zakresie wymagane jest ukończenie wyższych studiów zawodowych na kierunku odpowiednim dla danej specjalności lub ukończenie studiów magisterskich, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym, na kierunku pokrewnym dla danej specjalności.

Z powyższego wynika, że obecnie warunkiem uzyskania uprawnień budowlanych jest posiadanie wykształcenia wyższego magisterskiego lub zawodowego. A zatem osoby z wykształceniem średnim technicznym nie mogą ubiegać się o uprawnienia budowlane, chyba że spełniają warunki wskazane w art. 5 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 163, poz. 1364).

W świetle przywołanego przepisu przejściowego wiele osób, które przed dniem wejścia w życie ustawy uzyskały wykształcenie wymagane na podstawie przepisów dotychczasowych oraz rozpoczęły odbywanie wymaganej praktyki, mogą uzyskać uprawnienia budowlane na dotychczasowych zasadach. A zatem, aby skorzystać z dyspozycji przepisu art. 5 przywołanej ustawy, należy przed 1 stycznia 2006 r. uzyskać wymagane wykształcenie i rozpocząć odbywanie wymaganej praktyki zawodowej. Wskazane warunki muszą być spełnione łącznie. Niespełnienie jednego z tych warunków uniemożliwia skorzystanie z przepisów dotychczasowych, które m.in. dają szansę na uzyskanie uprawnień budowlanych osobom ze średnim wykształceniem technicznym oraz pełnych uprawnień osobom legitymującym się wykształceniem wyższym zawodowym i tytułem inżyniera.

Przepisami dotychczasowymi w tym przypadku są przepisy ustawy – Prawo budowlane w poprzedniej wersji oraz przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 18 maja 2005 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. Nr 96, poz. 817).

Uszczegółowieniem przepisów dotyczących wymaganego wykształcenia, o którym mowa w art. 14 ust. 3 obowiązującego Prawa budowlanego, jest załącznik nr 1 do rozporządzenia MTiB, który określa wykaz wykształcenia odpowiedniego i pokrewnego dla poszczególnych specjalności uprawnień budowlanych, co przedstawia poniższa tabela.

Wskazany załącznik nr 1 określa szczegółowo, jakie wykształcenie należy obecnie posiadać, aby uzyskać uprawnienia budowlane w poszczególnych specjalnościach. Kwalifikowanie wykształcenia jako odpowiednie lub pokrewne dla danej specjalności uprawnień budowlanych dokonuje się poprzez stwierdzenie zgodności ukończonego kierunku studiów i ewentualnie specjalności potwierdzonych dyplomem z wymaganym dla tej specjalności wykształceniem, określonym w wykazie stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia. 

W przypadku, gdy wnioskodawca posiada wykształcenie, które nie zostało ujęte we wskazanym załączniku, możliwe jest indywidualne rozpatrzenie i kwalifikacja wykształcenia przez właściwy organ (§ 29 rozporządzenia). Izba rozstrzyga wówczas na podstawie programu kształcenia, pod warunkiem że zostało ono uzyskane:

– przed dniem wejścia w życie omawianego rozporządzenia, tj. przed 31 maja 2006 r.,

– za granicą i uznane w Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie przepisów odrębnych.

Wówczas decyzja o uznaniu posiadanego wykształcenia za odpowiednie lub pokrewne dla danej specjalności należy do okręgowej komisji kwalifikacyjnej okręgowej izby inżynierów budownictwa. Decyzja w tym zakresie dokonywana jest na podstawie porównania programu
nauczania, jaki obowiązywał na uczelni, którą ukończył wnioskodawca z programem, jaki obowiązuje na kierunku określonym w rozporządzeniu, jako właściwy do uzyskania uprawnień budowlanych.

W wyniku takiego porównania wykształcenie można uznać za odpowiednie tylko wówczas, gdy program studiów obejmował wszystkie przedmioty zawodowe wymagane dla właściwej specjalności wykazanej w przedmiotowym rozporządzeniu. Natomiast w przypadku dokonywania kwalifikacji wykształcenia jako pokrewnego należy badać główne przedmioty, które mają decydujące znaczenie w przygotowaniu do wykonywania określonego zawodu.

Przy uznawaniu wykształcenia za odpowiednie lub pokrewne pomocna może być opinia rektora uczelni, która potwierdzi lub zaprzeczy, iż wykształcenie wnioskodawcy z uwagi na zrealizowany program jest odpowiednie lub nie. Nie rozstrzyga ona jednak o zakwalifikowaniu wykształcenia, ponieważ ostateczna ocena w tym zakresie należy do okręgowej komisji kwalifikacyjnej okręgowej izby inżynierów budownictwa.

 

Kolejnym warunkiem ubiegania się o uzyskanie uprawnień budowlanych jest odbycie wymaganej praktyki zawodowej w wymiarze określonym w art. 14 ust. 3 Prawa budowlanego. Zgodnie z powyższym:

1. do projektowania bez ograniczeń i sprawdzania projektów architektoniczno-budowlanych ustawodawca wymaga odbycia: 

– dwuletniej praktyki przy sporządzaniu projektów, 

– rocznej praktyki na budowie; 

2. do projektowania w ograniczonym zakresie ustawodawca wymaga odbycia: 

– dwuletniej praktyki przy sporządzaniu projektów, 

– rocznej praktyki na budowie; 

3. do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń ustawodawca wymaga odbycia dwuletniej praktyki na budowie; 

4. do kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie ustawodawca wymaga odbycia trzyletniej praktyki na budowie. 

 

Podstawowym warunkiem zaliczenia praktyki zawodowej jest praca polegająca na bezpośrednim uczestnictwie w pracach projektowych albo na pełnieniu funkcji technicznej na budowie pod kierownictwem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane, a w przypadku odbywania praktyki za granicą pod kierunkiem osoby posiadającej uprawnienia odpowiednie w danym kraju (art. 14 ust. 4 Prawa budowlanego).

Praktykę zawodową można odbywać po uzyskaniu dyplomu ukończenia wyższej uczelni, ale także po ukończeniu trzeciego roku studiów wyższych, z wyłączeniem praktyki objętej programem studiów. 

Powyższe wynika z założenia, że osoba odbywająca praktykę zawodową powinna mieć już przynajmniej częściowe teoretyczne przygotowanie do wykonywania zawodu.

Wyjątkiem od ustawowej zasady odbywania praktyki zawodowej na budowie jest możliwość zaliczenia do praktyki zawodowej na budowie czynności inspekcyjno-kontrolnych wykonywanych w organach nadzoru budowlanego. Wówczas dwa lata pracy przy wykonywaniu czynności inspekcyjno-kontrolnych uznaje się za rok pracy na budowie. 

Drugim wyjątkiem od wskazanej zasady jest możliwość zaliczenia do praktyki zawodowej na budowie pracy w organach administracji rządowej albo jednostkach samorządu terytorialnego, realizujących zadania zarządcy drogi publicznej, polegającej na wykonywaniu czynności na terenie budowy i obejmującej konieczność fachowej oceny zjawisk lub samodzielnego rozwiązywania zagadnień architektonicznych oraz techniczno-organizacyjnych w wymiarze stanowiącym nie więcej niż połowę wymaganego okresu. 

Przepisy powyższe, jako wyjątek od podstawowej zasady odbywania praktyki zawodowej na budowie, należy interpretować zgodnie z ich treścią nie dokonując interpretacji rozszerzającej. Powyższe oznacza, że tylko praca we wskazanych organach oraz w związku z wykonywaniem przedmiotowych czynności może być wyjątkowo zaliczona jako praktyka zawodowa odbywana na budowie.

Kwestie powyższe zostały szczegółowo omówione w „Inżynierze budownictwa” nr 2 z 2008 r., str. 14 i n. oraz w nr 4, str. 26 i n.

 

Praktykę powinna nadzorować osoba posiadająca uprawnienia budowlane bez ograniczeń we właściwej specjalności i będąca czynnym członkiem samorządu zawodowego. Chodzi o osobę, która faktycznie wykonuje funkcję kierownika budowy lub robót w przypadku praktyki wykonawczej na budowie lub osobę sprawującą funkcję projektanta przy sporządzaniu projektu, w przypadku praktyki projektowej.

W świetle obowiązujących przepisów i aktualnego orzecznictwa osobą nadzorującą praktykę na budowie nie może być inspektor nadzoru inwestorskiego, o czym była mowa w „Inżynierze budownictwa” nr 2 z 2009 r., str. 16 i n.

 

Przebieg praktyki zawodowej dokumentuje się w książce praktyki zawodowej lub w przypadkach wskazanych w przepisach rozporządzenia w formie zaświadczenia.

Książka praktyki zawodowej, jako podstawowa forma dokumentowania praktyki wymaganej do uzyskania uprawnień budowlanych, powinna zostać opieczętowana i zarejestrowana przez okręgową izbę inżynierów budownictwa. Dopiero w tak zarejestrowanej książce można dokonywać wpisów potwierdzających odbywanie wymaganej praktyki zawodowej. Przedmiotowe wpisy powinny być dokonywane na bieżąco, zgodnie z przebiegiem odbywanej praktyki.

W książce praktyki zawodowej wpisuje się: 

1. wyszczególnienie robót budowlanych i obiektów budowlanych, przy projektowaniu których bezpośrednio uczestniczyła lub pełniła funkcję techniczną na budowie osoba odbywająca praktykę zawodową, z określeniem: rodzaju, przeznaczenia, konstrukcji oraz, odpowiednio do wnioskowanej specjalności uprawnień budowlanych, inne charakterystyczne parametry techniczne lub użytkowe, a także lokalizację i nazwę inwestora; 

2. określenie czynności wykonywanych w każdym tygodniu odbywanej praktyki, potwierdzone i zaopiniowane co najmniej raz w miesiącu przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlane, pod kierownictwem której odbywana jest praktyka. 

Przy zmianie rodzaju pracy lub jednostki, w której osoba odbywała praktykę, oraz po zakończeniu praktyki zawodowej osoba, pod kierownictwem której odbywała się praktyka, wpisuje w książce praktyki zawodowej ogólną ocenę z teoretycznej i praktycznej wiedzy z zakresu specjalności, w jakiej dana osoba ubiega się o uprawnienia budowlane. 

Wyjątkiem od zasady dokumentowania praktyki zawodowej w książce praktyk jest możliwość potwierdzenia odbycia praktyki w formie zaświadczenia. Jako wyjątek, dokumentowanie praktyki w formie zaświadczenia możliwe jest wyłącznie w przypadkach wskazanych enumeratywnie w rozporządzeniu, a chodzi tu o praktykę odbytą:

1. zagranicą – wówczas zaświadczenie powinno zostać wydane przez kierownika jednostki, w której odbywała się praktyka zawodowa, z poświadczeniem osoby nadzorującej, posiadającej uprawnienia odpowiednie w danym kraju. Zaświadczenie takie powinno zawierać: 

– wyszczególnienie robót budowlanych i obiektów budowlanych, przy których projektowaniu bezpośrednio uczestniczyła lub pełniła funkcję techniczną na budowie osoba odbywająca praktykę zawodową, z określeniem: rodzaju, przeznaczenia, konstrukcji oraz, odpowiednio do wnioskowanej specjalności uprawnień budowlanych, inne charakterystyczne parametry techniczne lub użytkowe, a także lokalizację i nazwę inwestora; 

– potwierdzenie czasu trwania praktyki zawodowej z podaniem dat rozpoczęcia i ukończenia praktyki przy projektowaniu lub budowie obiektów budowlanych, o których mowa powyżej, z określeniem charakteru wykonywanych czynności; 

– ogólną ocenę teoretycznej i praktycznej wiedzy z zakresu wnioskowanej specjalności dokonaną przez osobę, pod nadzorem której odbywana była praktyka. 

2. na terenach zamkniętych, w jednostce organizacyjnej podległej Ministrowi Obrony Narodowej albo ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Wówczas do wniosku o nadanie uprawnień budowlanych należy dołączyć zaświadczenie właściwego wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego, z wyszczególnieniem okresu praktyki zawodowej, wraz z ogólną oceną z teoretycznej i praktycznej wiedzy z zakresu danej specjalności (§ 4 ust. 5 rozporządzenia). 

3. przed dniem 1 stycznia 1995 r. (§ 28 ust. 2 rozporządzenia).  

 

Ocena spełnienia omówionych powyżej warunków należy do kompetencji okręgowej komisji kwalifikacyjnej okręgowej izby inżynierów budownictwa, która po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego orzeka o dopuszczeniu do egzaminu lub odmowie nadania uprawnień budowlanych.

Zagadnienia przebiegu postępowania kwalifikacyjnego i egzaminu na uprawnienia budowlane zostaną omówione w kolejnym numerze „Inżyniera budownictwa”.

 

 

W następnym numerze: Przebieg postępowania kwalifikacyjnego i egzaminu na uprawnienia budowlane