Udostępnianie na polskim rynku zagranicznych wyrobów budowlanych

STRESZCZENIE

W artykule omówiono specyficzne aspekty związane z udostępnianiem na polskim rynku wyrobów produkowanych przez podmioty zagraniczne, ze szczególnym uwzględnieniem obowiązków producenta oraz konieczności uzyskiwania dodatkowych dokumentów wydawanych przez niezależną jednostkę. Nie porusza się zagadnień związanych z przepisami celnymi i podatkowymi odnoszącymi się do takich wyrobów.

ABSTRACT

The article discusses specific aspects related to introducing products manufactured by foreign entities into the Polish market, with particular emphasis on the manufacturer’s obligations, as well as the duty to obtain additional documents issued by a third-party body. The article does not cover the issues concerning customs and tax rules relating to such products.

Sytuacja prawna i proceduralna wyrobów budowlanych przeznaczonych do udostępnienia na terenie naszego kraju uzależniona jest od tego, czy wyrób został już wprowadzony do obrotu w państwie członkowskim Unii Europejskiej, a także od tego, czy podlega wymaganiom rozporządzenia UE nr 305/2011 (Construction Products Regulation, CPR) [1]. W tym kontekście przez wprowadzenie do obrotu rozumie się pierwsze dostarczenie wyrobu budowlanego na rynku unijnym w ramach działalności handlowej, w celu stosowania lub dystrybucji. Każde kolejne dostarczenie wyrobu należącego do tego samego typu co wyrób wprowadzony do obrotu przez producenta traktowane jest jako udostępnienie (i zazwyczaj może być utożsamiane ze sprzedażą).

Przez producenta rozumie się z kolei podmiot wprowadzający wyrób do obrotu, produkujący go lub zlecający jego produkcję pod własną marką lub znakiem handlowym, a zróżnicowanie zakresu obowiązków i procedur dotyczących konkretnych podmiotów gospodarczych będzie się wiązać nie z lokalizacją adresu produkcyjnego, lecz z miejscem, w którym się znajduje siedziba producenta.

Rys. 1. Ścieżki wprowadzania do obrotu/udostępniania wyrobów budowlanych w Polsce zgodnie z [2]

Według obowiązującej w Polsce ustawy o wyrobach budowlanych (rys. 1) [2] wprowadzenie do obrotu lub udostępnienie na krajowym rynku wyrobów objętych normą zharmonizowaną (hEN) lub takich, dla których producent uzyskał europejską ocenę techniczną (ETA), odbywa się zgodnie z CPR (w tzw. systemie europejskim) [1].

System europejski

System europejski nie przewiduje zróżnicowania wymagań odnoszących się do procedury oceny właściwości wyrobu w uzależnieniu od miejsca jego produkcji czy od adresu, pod którym znajduje się siedziba producenta, niemniej jednak przewiduje konieczność spełnienia wymogów formalnych związanych z miejscem udostępniania wyrobu oraz nakłada specyficzne obowiązki na importerów, czyli osoby fizyczne lub prawne mające siedzibę na terenie UE, wprowadzające wyroby budowlane z tzw. państw trzecich do obrotu w Unii. Rolą importera jest w tym kontekście m.in. zapewnienie, że producent spełnił ciążące na nim wymagania, takie jak przeprowadzenie procesu oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych, sporządzenie deklaracji właściwości użytkowych czy oznakowanie CE. Importer jest też odpowiedzialny za współpracę z organami nadzoru w zakresie dotyczącym m.in. udostępniania dokumentacji technicznej wyrobu. Producent może też ustanowić upoważnionego przedstawiciela (mającego siedzibę w UE), gdzie minimalny zakres udzielonego pełnomocnictwa powinien objąć przechowywanie deklaracji właściwości użytkowych i związanej dokumentacji, współpracę z organami nadzoru, także w obszarze postępowania z wyrobami stanowiącymi zagrożenie dla stosującego. Upoważnienie takie nie może obejmować jednak zadania polegającego na sporządzeniu dokumentacji technicznej wyrobu.

W przypadku gdy wyroby zostały już wprowadzone do obrotu zgodnie z przepisami CPR w innym państwie członkowskim UE, są one udostępniane (czyli np. sprzedawane) w Polsce z kopią deklaracji właściwości użytkowych sporządzoną przed wprowadzeniem do obrotu i z oznakowaniem CE. Zgodnie z art. 7 ust. 4 CPR [1] oraz zgodnie z ustawą o języku polskim [3] wyrobom udostępnianym na krajowym rynku musi towarzyszyć deklaracja właściwości użytkowych w języku polskim (rys. 2). Deklaracja w języku polskim może być sporządzona samodzielnie przez producenta lub czynność ta może być wykonana przez upoważnionego przedstawiciela. Podobnie na język polski musi być przetłumaczona instrukcja obsługi i inne informacje dotyczące m.in. bezpieczeństwa wyrobu.

Rys. 2. Przykład deklaracji właściwości użytkowych i oznakowania CE w języku polskim

Jednocześnie warto pamiętać o tym, że zakres i poziom zadeklarowanych właściwości użytkowych udostępnianego wyrobu musi odpowiadać wymaganiom dotyczącym zamierzonego zastosowania na terenie Polski. Może się bowiem zdarzyć, że deklaracja właściwości użytkowych nie będzie zawierała informacji istotnych z punktu widzenia krajowych przepisów techniczno-budowlanych, co uniemożliwi zarówno zastosowanie wyrobu w obiektach budowlanych w Polsce, jak i jego udostępnianie (patrz art. 4 ustawy [2]). Informację o tych przepisach producent (w tym zagraniczny) może uzyskać w krajowym punkcie kontaktowym ds. wyrobów budowlanych ustanowionym w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego. W specyficznych przypadkach może się zatem okazać, że możliwość udostępniania wyrobu na polskim rynku będzie uzależniona od rozszerzenia typu wyrobu o dodatkowe deklarowane zasadnicze charakterystyki i wprowadzenia go do obrotu.

Jeśli producent wyrobu (niezależnie od lokalizacji jego siedziby), podlegającego wymaganiom systemu europejskiego, planuje wprowadzić go do obrotu w Polsce, musi wykonać wszystkie przewidziane w zharmonizowanej specyfikacji technicznej (hST) czynności związane z oceną i weryfikacją stałości właściwości użytkowych, w tym dostosować zakres deklarowanych właściwości do wymagań wynikających z polskich przepisów techniczno-budowlanych oraz wymagań innych rynków, na których wyrób będzie sprzedawany.

W przypadku wyrobu objętego normą zharmonizowaną (hEN), gdy system oceny właściwy dla wyrobu i jego zastosowania (wskazany w odpowiedniej decyzji Komisji Europejskiej) przewiduje udział w tym procesie jednostki notyfikowanej (może to być laboratorium badawcze, jednostka certyfikująca wyrób lub jednostka certyfikująca zakładową kontrolę produkcji) – wykonującej zadania określone w załączniku V do CPR [1] (aktualna wersja załącznika wg rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 568/2014 [4]) – producent zagraniczny może skorzystać z usług jednostek zlokalizowanych na terenie Polski bądź też w innych państwach UE, EFTA lub EEA.

Wynikiem działań laboratorium notyfikowanego jest raport z badań zawierający wynik oceny właściwości użytkowych zasadniczej charakterystyki lub zasadniczych charakterystyk, który będzie stanowił dla producenta podstawę do sporządzenia deklaracji. W przypadku gdy producent udostępnia ten sam typ wyrobu w wielu państwach członkowskich UE i jego deklaracja pozostaje ważna, nie ma potrzeby powtarzania badań w jednostkach zlokalizowanych na poszczególnych rynkach. Podobna prawidłowość dotyczy certyfikatów wydawanych przez notyfikowane jednostki certyfikujące wyroby lub zakładową kontrolę produkcji. Zarówno wyniki badań, jak też certyfikaty stanowią część dokumentacji technicznej producenta i nie muszą być udostępniane ani przekazywane wraz z wyrobem. Zgodnie z art. 11 ust. 8 CPR dokumenty te muszą być jednak przedstawione, na żądanie organu nadzoru nad rynkiem, w języku łatwo zrozumiałym dla tego organu.

Rys. 3. Przykład krajowej deklaracji właściwości użytkowych i znaku budowlanego z informacją towarzyszącą

Gdy wyrób nie jest objęty (lub w pełni objęty) normą zharmonizowaną, zgodnie z kryteriami określonymi w art. 19 CPR [1] producent może się zwrócić do jednostki oceny technicznej (JOT) – desygnowanej do działania w ramach odpowiedniej grupy wyrobów zgodnie z załącznikiem IV do CPR – o wydanie europejskiej oceny technicznej (ETA). Europejska ocena techniczna może zostać wydana przez każdą JOT (polską lub zagraniczną) posiadającą desygnację w obszarze danej grupy wyrobów. Europejska ocena techniczna zawiera m.in. właściwości użytkowe zasadniczych charakterystyk podlegające obowiązkowi deklarowania, uzgodnione między producentem i JOT. Ze względu na fakt, że uzgodnienia te powinny brać pod uwagę także zawartość polskich przepisów techniczno-budowlanych, korzystne dla producenta zamierzającego wprowadzić wyrób budowlany do obrotu na terenie Polski może być złożenie wniosku o wydanie ETA w jednej z jednostek desygnowanych w naszym kraju. Podstawą do wydania ETA jest europejski dokument oceny (EAD) opracowany przez jednostki oceny technicznej i przyjęty na forum organizacji EOTA (European Organisation for Technical Assessment). W przypadku gdy system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych przewiduje konieczność uzyskania certyfikatu, producent korzysta z usług jednostki notyfikowanej (krajowej lub zagranicznej), na analogicznych zasadach, jak w przypadku wyrobów objętych normą zharmonizowaną.

Po opracowaniu i uzyskaniu dokumentacji technicznej producent wyrobu objętego hEN lub takiego, dla którego wydano ETA, przed wprowadzeniem wyrobu do obrotu na terenie Polski sporządza deklarację właściwości użytkowych w języku polskim (oraz w językach wymaganych w państwach, w których wyrób ma być udostępniany) i oznakowuje wyrób CE z zachowaniem wymagań przywołanych w przypadku udostępniania wyrobu.

System krajowy

W przypadku wyrobu nieobjętego normą zharmonizowaną, dla której zakończył się okres koegzystencji, lub takiego, dla którego nie wydano europejskiej oceny technicznej, wprowadzenie do obrotu w Polsce następuje zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o wyrobach budowlanych [2] (w ramach tzw. systemu krajowego, w formie obowiązującej od dnia 1 stycznia 2017 r.). W tej sytuacji wyrób jest wprowadzany do obrotu po sporządzeniu przez producenta krajowej deklaracji właściwości użytkowych i po oznakowaniu znakiem budowlanym. Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku systemu europejskiego, wyroby wyprodukowane w Polsce i za granicą oceniane są według tych samych procedur, a dodatkowe obowiązki nakłada się w praktyce wyłącznie na producentów mających siedzibę poza UE, krajami EFTA lub w Turcji. Są oni zobowiązani do ustanowienia upoważnionego przedstawiciela na terenie Polski, a zakres pełnomocnictwa jest analogiczny w stosunku do przypadku upoważnionego przedstawiciela funkcjonującego w ramach CPR. Podobnie jak w przypadku rozporządzenia (UE) nr 305/2011 [1] ustawa o wyrobach budowlanych [2] przewiduje zakres obowiązków przewidzianych dla importera mającego siedzibę na terenie UE wprowadzającego do obrotu w Polsce wyroby objęte systemem krajowym.

Grupy wyrobów objęte obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym wymienione są w załączniku 1 do rozporządzenia MliR zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym [5]. Wykaz obejmuje zarówno wyroby objęte obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym przed 1 stycznia 2017 r., jak i nowe grupy wyrobów, takie jak wyroby do ochrony przed korozją metali i ochrony drewna przed korozją biologiczną, wyroby do wentylacji i klimatyzacji. Warto w tym miejscu zauważyć, że zgodnie z rozporządzeniem [5] wyroby nieobjęte obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym przed 1 stycznia 2017 r. będą objęte takim obowiązkiem od dnia 1 lipca 2019 r. (obecnie mogą być znakowane dobrowolnie). W rozporządzeniu wskazany jest właściwy krajowy system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych odniesiony do zamierzonego zastosowania wyrobu, a zakres procedur realizowanych w ramach poszczególnych systemów w praktyce odpowiada analogicznym zakresom systemów oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wg aktu delegowanego [4].

W przypadku gdy wyrób wprowadzany do obrotu zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy [2] jest objęty Polską Normą wyrobu, w zależności od wyznaczonego krajowego systemu oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych, konieczne może być zaangażowanie laboratorium akredytowanego albo akredytowanej jednostki certyfikującej wydającej krajowy certyfikat stałości właściwości użytkowych lub krajowy certyfikat zgodności zakładowej kontroli produkcji.

Jeżeli wyrób objęty obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym nie jest objęty Polską Normą wyrobu, dokumentem odniesienia jest krajowa ocena techniczna (KOT). W tym przypadku producent mający siedzibę za granicą lub osoba (fizyczna lub prawna) przez niego upoważniona składa wniosek do działającej w Polsce, właściwej przedmiotowo (ze względu na zakres desygnacji), jednostki oceny technicznej (JOT) lub krajowej jednostki oceny technicznej [6]. Wydany przez tę jednostkę dokument krajowej oceny technicznej będzie identyfikował producenta oraz miejsce produkcji wyrobu (nie jest wymagane podanie dokładnego adresu zakładu produkcyjnego).

W przypadku wyrobu objętego krajowym systemem 1+, 1 lub 2+ producent (w tym zagraniczny) korzysta z usług akredytowanej jednostki certyfikującej wydającej krajowy certyfikat stałości właściwości użytkowych lub krajowy certyfikat zgodności zakładowej kontroli produkcji. Nie jest przeszkodą dla wydania certyfikatu zlokalizowanie miejsca produkcji wyrobu poza Polską lub poza granicami UE.

Po przeprowadzeniu oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych zgodnie z właściwym krajowym systemem producent sporządza krajową deklarację właściwości użytkowych i znakuje wyrób znakiem budowlanym (rys. 3).

Ze względu na fakt, że zarówno krajowa deklaracja, jak i informacje towarzyszące znakowi budowlanemu powinny być w języku polskim, korzystne dla producenta zagranicznego może być zlecenie opracowania dokumentów upoważnionemu przedstawicielowi na terenie RP.

Wyroby wprowadzone do obrotu ze znakiem budowlanym przed 1 stycznia 2017 r. mogą być dalej udostępniane na rynku krajowym po sporządzeniu krajowej deklaracji właściwości użytkowych i oznakowaniu znakiem budowlanym zgodnie z nowymi zasadami określonymi w [7]. Aprobaty techniczne mogą być w tym kontekście wykorzystywane jako KOT do końca okresu ważności.

Wzajemne uznawanie w ramach jednolitego rynku UE

Wiele pytań i wątpliwości pojawia się w związku z możliwością zastosowania tzw. zasady wzajemnego uznawania w stosunku do wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu poza granicami RP. Zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy o wyrobach budowlanych [2] wyroby nieobjęte zharmonizowaną specyfikacją techniczną (hEN, EAD), które zostały legalnie wprowadzone do obrotu w innym państwie członkowskim UE, państwie EFTA – stronie umowy o EOG, lub w Turcji, mogą być udostępniane na terenie Polski, jednakże pod warunkiem że ich właściwości użytkowe pozwalają na spełnienie wymagań podstawowych przez obiekt budowlany, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi oraz zasadami wiedzy technicznej. Wraz z wyrobem przekazuje się informacje o właściwościach użytkowych oznaczonych zgodnie z zasadami obowiązującymi w państwie, w którym wyrób został wprowadzony do obrotu, instrukcje oraz informacje dotyczące bezpieczeństwa.

W praktyce weryfikacja warunku mówiącego o konieczności spełnienia wymagań podstawowych przez obiekt budowlany może być bardzo utrudniona. Wyrobom udostępnianym w Polsce na zasadzie tzw. wzajemnego uznawania towarzyszy bowiem często informacja oparta na dokumentach, np. normach, aprobatach lub certyfikatach z innych państw, odnoszących się do właściwości użytkowych określonych w sposób niespójny z Polskimi Normami i krajowymi przepisami, np. z rozporządzeniem w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [8]. Trudności z właściwą interpretacją informacji zawartych w tych dokumentach sprawiają, że producenci zagraniczni, chcąc ułatwić bądź wręcz umożliwić stosowanie swoich wyrobów w Polsce, dobrowolnie się decydują na wprowadzenie ich do obrotu w naszym kraju po oznakowaniu znakiem budowlanym wg art. 5 ust. 2 ustawy o wyrobach budowlanych [2], po przeprowadzeniu pełnej procedury oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych zgodnie z właściwym krajowym systemem, włącznie z ewentualnym uzyskaniem krajowej oceny technicznej.

dr inż. Sebastian Wall

Instytut Techniki Budowlanej

Piśmiennictwo

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/ EWG (Dz.U. L 88 z 4.4.2011).
2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1570 z późn. zm.).
3. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o języku polskim (Dz.U. z 2018 r. poz. 931).
4. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 574/2014 z dnia 21 lutego 2014 r. zmieniające załącznik III do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 w odniesieniu do wzoru, który należy stosować przy sporządzaniu deklaracji właściwości użytkowych wyrobów budowlanych (Dz.U. UE L 159 z 28.5.2014).
5. Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 13 czerwca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2018 r. poz. 1233).
6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie krajowych ocen technicznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1968).
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2016 r. poz. 1966).
8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.).