Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej

Jak pisałam w poprzednich artykułach, osoby wykonujące samodzielne techniczne funkcje w budownictwie ponoszą odpowiedzialność cywilną za szkody wynikłe z uchybień w wykonywaniu tych czynności. Ciąży na nich także obowiązek zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

Obowiązek taki wynika z art. 6 ust. 2 Ustawy z 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów. Artykuł ten przewiduje, że członek izby samorządu zawodowego podlega obowiązkowi ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody, które mogą wyniknąć w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Natomiast ustęp 3 tego artykułu wskazuje, że minister właściwy do spraw instytucji finansowych […] określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy zakres ubezpieczenia obowiązkowego, termin powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalną sumę gwarancyjną, biorąc w szczególności pod uwagę specyfikę wykonywanego zawodu oraz zakres realizowanych zadań. Rozporządzeniem tym jest Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa. Ono będzie przedmiotem omówienia w niniejszym artykule, z uwzględnieniem przepisów Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz przepisów Kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia.

Przywołane rozporządzenie w § 2 stanowi, że ubezpieczeniem OC jest objęta odpowiedzialność cywilna architektów oraz inżynierów budownictwa za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania Ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych. Ten zawijas prawny należy rozłożyć na czynniki pierwsze, bowiem już w nim jest zaszytych wiele kwestii, które nie mogą nam umknąć.

Należy przyjąć w uproszczeniu, że obowiązkowe ubezpieczenie OC chroni przed koniecznością wypłaty odszkodowania w przypadku wyrządzenia szkody innej osobie, o ile Ubezpieczonemu można przypisać odpowiedzialność cywilną za powstałą szkodę. W tym miejscu należy przypomnieć, że odpowiedzialność cywilną można przypisać danej osobie, jeśli szkoda, jakiej doznała osoba trzecia, powstała wskutek zawinionego działania lub zaniechania niezgodnego z prawem lub ogólnie przyjętymi normami. Należy jednak pamiętać, że w przypadku, kiedy Ubezpieczony nie ponosi odpowiedzialności cywilnej, szkoda nie może być pokryta tym ubezpieczeniem. Obowiązkowe ubezpieczenie OC zabezpiecza interesy zarówno poszkodowanego, jak i Ubezpieczonego. Poszkodowany może mieć pewność otrzymania odszkodowania, a Ubezpieczony nie ponosi bezpośrednio konsekwencji finansowych swojego uchybienia.

Zakres ubezpieczenia

Pierwszy paragraf rozporządzenia precyzuje zakres ochrony ubezpieczeniowej. Ogranicza ją do szkód związanych z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Definicję tych funkcji należy wywieść wprost z Prawa budowlanego i tym samym uznać, że szkody nie związane z ich wykonywaniem pozostają poza zakresem ubezpieczenia. Dodatkowo ochrona ubezpieczeniowa jest zawężona do szkód powstałych w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych. Oznacza to, że szkoda wyrządzona czynnościami, na jakie Ubezpieczony nie posiadał uprawnień, także pozostaje poza ochroną ubezpieczeniową.

Rozporządzenie w ustępie § 2 wymienia szkody wyłączone z ochrony ubezpieczeniowej. I tak ubezpieczenie nie obejmuje szkód:

1) wyrządzonych przez Ubezpieczonego osobom fizycznym, zatrudnionym przez Ubezpieczonego na podstawie umowy o pracę lub wykonującym roboty lub usługi na rzecz Ubezpieczonego na podstawie umowy prawa cywilnego, powstałych w związku ze świadczeniem pracy, robót lub usług na rzecz Ubezpieczonego;

2) powstałych po skreśleniu Ubezpieczonego z listy członków izby, a także w okresie zawieszenia w prawach członka izby, chyba że szkoda jest następstwem wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie przed skreśleniem lub zawieszeniem;

3) wynikłych z przekroczenia ustalonych kosztów;

4) polegających na zapłacie kar umownych;

5) wyrządzonych wskutek naruszenia praw autorskich i patentów;

6) powstałych w wyniku normalnego zużycia lub wadliwej eksploatacji obiektów budowlanych;

7) powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru.

Dla podkreślenia, że umowa ubezpieczenia nie może zawężać zakresu ubezpieczenia, rozporządzenie w ust. 3 w § 2 stanowi, że ubezpieczenie OC obejmuje wszystkie szkody w zakresie, o którym mowa w ust. 1, z zastrzeżeniem ust. 2, bez możliwości umownego ograniczenia przez zakład ubezpieczeń wypłaty odszkodowań. Umowa nie może zawężać zakresu ubezpieczenia, ale może go poszerzyć i dlatego w Generalnej Umowie Ubezpieczenia OC Inżynierów Budownictwa Członków Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, Ubezpieczyciel obejmuje ochroną szkody wyrządzone przez Ubezpieczonego osobom fizycznym, zatrudnionym przez Ubezpieczonego na podstawie umowy o pracę lub wykonującym roboty lub usługi na rzecz Ubezpieczonego na podstawie umowy prawa cywilnego, powstałe w związku ze świadczeniem pracy, robót lub usług na rzecz Ubezpieczonego oraz szkody powstałe wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru.

Czasowy zakres ochrony ubezpieczeniowej

Należy zwrócić uwagę na kolejny element pierwszego paragrafu – czasowy zakres ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczenie obejmuje szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania Ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej. Rozwiązanie to ma swoje blaski i cienie. Ochrona ubezpieczeniowa obejmuje wszystkie szkody bez względu na czas ich powstania, o ile będą następstwem działania lub zaniechania w okresie ubezpieczenia. Można powiedzieć, że szkody powstałe w niewiadomej przyszłości są już dziś objęte ochroną. Jednakże wydaje się, że to nie całkiem komfortowa sytuacja – o tym w rozdziale poniżej.

Suma gwarancyjna

Suma gwarancyjna określona została w rozporządzeniu w wysokości równowartości 50 000,00 euro dla każdego zdarzenia, którego skutki objęte są umową ubezpieczenia. Oznacza to, że Ubezpieczony będzie posiadał ochronę ubezpieczeniową w wysokości sumy gwarancyjnej na każde ze zdarzeń powodujących szkody. Po wypłacie odszkodowania suma gwarancyjna ulegnie redukcji o wypłacone kwoty, a kolejna osoba poszkodowana w tym zdarzeniu będzie mogła otrzymać odszkodowanie w takiej wysokości, jaka pozostanie z sumy 50 000,00 euro i wcześniej wypłaconych kwot. Jednakże, jeżeli nastąpi kolejne zdarzenie powodujące szkody, obowiązywać będzie pełna suma w wysokości równowartości 50 000,00 euro.

Należy pamiętać, że uchybienie w czynnościach zawodowych i wynikłą z niego szkodę może dzielić kilka lat, co powoduje, że suma gwarancyjna może okazać się niewystarczająca w roku zgłoszenia roszczenia. Ze względu na wzrost zasądzanych odszkodowań w szkodach osobowych, wzrost wartości prac i materiałów budowlanych w szkodach, rosnącą wartość nieruchomości, suma, równowartości 50 000,00 euro, maleje faktycznie z roku na rok. Jest to właśnie słaba strona przyjętego w rozporządzeniu rozwiązania. Z jednej strony Ubezpieczony posiada ochronę na szkody, które mają miejsce w przyszłości, z drugiej strony następuje naturalny spadek wartości sumy gwarancyjnej.

Obowiązek ubezpieczenia

Obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej powstaje w terminie do 30 dni od dnia wpisu na listę członków inżynierów budownictwa, nie później niż w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.

Rozporządzenie nie zawiera innych postanowień dotyczących przedmiotu i zakresu ubezpieczenia. W ustaleniu relacji między Ubezpieczonym, poszkodowanym i Ubezpieczycielem należy się posiłkować Ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych oraz przepisami o Umowie Ubezpieczenia z Kodeksu Cywilnego.

Obowiązki Ubezpieczyciela

Ubezpieczyciel jest zobowiązany przyjąć zgłoszone roszczenie oraz rozpatrzeć je w świetle łączącej go umowy z Ubezpieczonym. Roszczenie może być zgłoszone przez Ubezpieczonego, ale także przez poszkodowanego.

Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia szkody. Jeżeli wyjaśnienie okoliczności dotyczy odpowiedzialności Ubezpieczonego, odpowiedzialności Ubezpieczyciela lub wysokości szkody, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego.

W czasie przedłużającego się okresu ustalania okoliczności Ubezpieczyciel zawiadamia na piśmie uprawnionego o przyczynach niemożności zaspokojenia jego roszczeń w całości lub w części, jak również o przypuszczalnym terminie zajęcia ostatecznego stanowiska względem roszczeń uprawnionego, a także wypłaca bezsporną część odszkodowania.

Jeżeli odszkodowanie nie przysługuje lub przysługuje w innej wysokości niż określona w zgłoszonym roszczeniu, zakład ubezpieczeń informuje o tym na piśmie osobę występującą z roszczeniem w terminie, wskazując na okoliczności oraz podstawę prawną uzasadniającą całkowitą lub częściową odmowę wypłaty odszkodowania, jak również na przyczyny, dla których odmówił wiarygodności okolicznościom dowodowym podniesionym przez osobę zgłaszającą roszczenie. Pismo zakładu ubezpieczeń powinno zawierać pouczenie o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej.

Tak jak pisałam w poprzednim artykule, wypłata odszkodowania obejmuje wszystkie należne koszty zmierzające do naprawienia szkody poszkodowanego.

W przypadku szkody w mieniu są to koszty przywrócenia stanu mienia sprzed szkody. W sytuacji szkody na osobie jest to zadośćuczynienie, koszty wynikłe z tej szkody oraz renty. Odszkodowanie może także obejmować szkody nie będące następstwem ani szkody w mieniu, ani szkody na osobie, tzw. czyste straty majątkowe. Jeżeli Ubezpieczyciel podejmuje decyzję o odmowie uznania roszczeń z powodu braku odpowiedzialności Ubezpieczonego za powstałą szkodę, wtedy pozostaje w ryzyku wystąpienia przez poszkodowanego na drogę sądową przeciwko niemu i Ubezpieczonemu. Wtedy ma obowiązek, w granicach sumy gwarancyjnej, zwrócić Ubezpieczającemu niezbędne koszty obrony w postępowaniu karnym i koszty zastępstwa prawnego w postępowaniu cywilnym, podjętych na polecenie lub za zgodą zakładu ubezpieczeń.

Obowiązki Ubezpieczającego

Obowiązkiem Ubezpieczającego przed zawarciem umowy ubezpieczenia jest udzielenie odpowiedzi na zadane przez Ubezpieczyciela pytania. Po zawarciu umowy jest on zobowiązany do zapłacenia składki, jednakże odpowiedzialność Ubezpieczyciela trwa mimo jej nieopłacenia. Ubezpieczycielowi przysługuje jedynie roszczenie o zapłatę składki.

W razie zajścia wypadku Ubezpieczony obowiązany jest użyć dostępnych mu środków w celu zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów, a Ubezpieczyciel obowiązany jest, w granicach sumy ubezpieczenia, zwrócić koszty poniesione w związku z tym działaniem, jeżeli środki te były celowe, chociażby okazały się bezskuteczne.

Przedawnienie roszczeń

Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech, jednakże roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania.

Jak widać z powyższego komentarza, na sytuację Ubezpieczonego wpływa nie tylko treść Rozporządzenia w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, ale także przepisy innych aktów prawnych. Dopiero łączne rozumienie zawartych tam regulacji pozwala na uzyskanie całościowego obrazu udzielonej ochrony przez Ubezpieczyciela.