Terminy zapłaty w budownictwie

Ograniczenia wprowadzone przez ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych nie prowadzą do automatycznej nieważ­ności terminów dłuższych niż przewi­dziane w ustawie, lecz do dolegliwo­ści finansowych dla dłużników. Termin zapłaty preferowany przez ustawo­dawcę wynosi nie więcej niż 30 dni. Od 1 stycznia 2016 r. mechanizmy obrony wierzycieli uległy dodatkowemu wzmocnieniu przez wprowadzenie no­wych zasad naliczania odsetek.

Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transak­cjach handlowych (Dz.U. z 2013 r. poz. 403 z poźn. zm.), dalej: ustawa, znajduje zastosowanie do tzw. ob­rotu profesjonalnego (B2B business to business, B2A business to administration), to jest transakcji, któ­rych wyłącznymi stronami są: m.in. przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o swobodzie prowadzenia działalno­ści gospodarczej, osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie, wykonujące wolny zawód, oddziały i przedstawicielstwa przedsiębior­ców zagranicznych, przedsiębiorcy z państw członkowskich UE, podmioty publiczne. Transakcją handlową w ro­zumieniu ustawy jest umowa, której przedmiotem jest odpłatna dosta­wa towarów lub usług, jeżeli wymie­nione strony transakcji zawierają ją w związku z wykonywaną działalno­ścią. Przepisom ustawy nie podlega natomiast obrót nieprofesjonalny, czyli umowy zawierane z osobami wy­stępującymi jako konsumenci (B2C business to consumer i C2C consumer to consumer).

Przy tak szeroko zakreślonym za­kresie działania ustawy wszystkie umowy w budownictwie podlegają jej regulacjom, jeżeli są zawierane przez ww. podmioty. Przykładowo można wymienić umowy generalnego wyko­nawstwa, umowy o wykonanie spe­cjalistycznych robót budowlanych, o sporządzenie dokumentacji projek­towej, umowy dostaw materiałów budowlanych, umowy o świadczenie usług inżyniera kontraktu. Granicą zastosowania ustawy jest zawar­cie umowy w związku z wykonywaną działalnością, co szczególnie dobrze ilustrują przykłady umów zawieranych przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

 

Przykład 1

Jan Kowalski prowadzi działalność go­spodarczą i pośredniczy w sprzedaży samochodów. Planuje wybudowanie nowego salonu samochodowego oraz domu dla swojej rodziny. W tym celu zawarł dwie umowy o generalne wy­konawstwo robót budowlanych tych inwestycji z tą samą spółką z o.o. zajmującą się wykonywaniem prac bu­dowlanych. Umowa o realizację salo­nu samochodowego będzie podlegać przepisom ustawy o terminach zapła­ty w transakcjach handlowych, gdyż została zawarta w związku z działal­nością prowadzoną przez Jana Ko­walskiego. Stanowi transakcję obrotu profesjonalnego. Umowa o wybudowa­nie domu została zawarta na potrzeby prywatne Jana Kowalskiego i dlatego nie podlega przepisom ustawy.

Żeby dobrze zrozumieć mechanizmy ustawy o terminach zapłaty w trans­akcjach handlowych i konsekwencje przekroczenia terminów płatności zakreślonych ustawą, proponuję w pierwszej kolejności spojrzeć na zróżnicowane wysokości odsetek, których naliczanie zostało oparte na tym samym schemacie wprowa­dzonym z dniem 1 stycznia 2016 r. ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r poz. 1830). Nowelizacja wprowadziła schemat obliczania trzech podstawowych ty­pów odsetek, którymi są:

– odsetki ustawowe – w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (NBP) i 3,5 punktów procentowych (co przy obecnej stopie w wysokości 1,5% daje w sumie 5%; uregulowa­ne w art. 359 § 2 kodeksu cywil­nego);

– odsetki ustawowe za opóźnienie (mające zastosowanie w obrocie nieprofesjonalnym, tj. B2C i C2C) – w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych (co przy obecnej sto­pie w wysokości 1,5% daje w sumie 7%; uregulowane w art. 481 § 2 kodeksu cywilnego);

– odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (mające zastosowanie w obrocie profesjo­nalnym) – w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 8 punk­tów procentowych (co przy obecnej stopie w wysokości 1,5% daje w su­mie 9,5%; uregulowane w art. 4 pkt 3 ustawy).

W transakcjach z udziałem podmio­tów prywatnych (niepublicznych) obo­wiązują zasady preferowania terminu zapłaty wynoszącego 30 dni i zasad­niczo maksymalnego terminu 60 dni. Wynika to z następujących regulacji: Zgodnie z art. 5 ustawy, jeżeli stro­ny transakcji przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek usta­wowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadcze­nia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wy­magalności świadczenia pieniężnego. Wierzycielowi, bez wezwania, przysłu­gują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świad­czenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następują­ce warunki:

1) wierzyciel spełnił swoje świadcze­nie,

2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.

Stosownie do art. 7 ustawy termin zapłaty określony w umowie nie może zasadniczo przekraczać 60 dni, liczo­nych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzają­cych dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wy­raźnie ustalą inaczej i pod warunkiem, że ustalenie to nie jest rażąco nie­uczciwe wobec wierzyciela. Wskaza­ne uregulowania powodują, że usta­wodawca zachęca przedsiębiorców, aby wyznaczali terminy płatności nie dłuższe niż 30 dni ze względu na obo­wiązek płacenia odsetek ustawowych od 31 dnia. Niekiedy nazywa się te od­setki wprost „stymulacyjnymi”, gdyż ich celem jest zachęcenie zazwyczaj silniejszej ekonomicznie strony do stosowania terminu zapłaty nie dłuż­szego niż 30 dni. Nie ma oczywiście przeszkód, aby strony transakcji han­dlowej ustalały terminy krótsze. Nie wchodzi wówczas w grę naliczanie zwykłych odsetek ustawowych z ty­tułu zastosowania terminu zapłaty dłuższego niż 30 dni, ale w przypadku opóźnienia w zapłacie wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za opóź­nienie w transakcjach handlowych.

 

Przykład 2

Generalny wykonawca zawarł umowę o podwykonawstwo określonej czę­ści robót. Strony ustaliły 60-dniowy termin płatności, liczony od dnia doręczenia faktury. Generalny wyko­nawca zapłacił podwykonawcy po 120 dniach. Za okres od 31 do 60 dnia od doręczenia faktury podwykonaw­ca może żądać odsetek ustawowych w obecnej wysokości 5%. Za okres od 61 do 120 dnia podwykonawca może żądać odsetek ustawowych za opóź­nienie w transakcjach handlowych w obecnej wysokości 9,5%.

Strony zawarły przy okazji realizacji kolejnej inwestycji następną umowę ponownie z 60-dniowym terminem płatności. Generalny wykonawca za­płacił przed upływem terminu już 45 dnia od dnia doręczenia faktury. Jed­nakże za okres od 31 do 45 dnia pod­wykonawcy należą się odsetki usta­wowe w obecnej wysokości 5%. Generalny wykonawca zawarł z pod­wykonawcą kolejną umowę. Tym razem strony ustaliły 45-dniowy termin płat­ności. Generalny wykonawca zapłacił z opóźnieniem po 80 dniach. Za okres od 31 dnia do 45 dnia podwykonawcy przysługują odsetki ustawowe w wy­sokości 5%, natomiast za okres od 46 do 80 dnia podwykonawcy przysłu­gują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych w obecnej wysokości 9,5%.

Czwartą umowę strony zawarły z krót­kim 15-dniowym terminem płatności. Generalny wykonawca zapłacił po 45 dniach. Za okres opóźnienia w zapła­cie od 16 do 45 dnia podwykonawca może żądać odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych w obecnej wysokości 9,5%.

Jak wspomniano wyżej, ustawodawca dopuszcza stosowanie przez podmio­ty prywatne terminów dłuższych niż 60-dniowe, jeżeli strony wyraźnie to zastrzegą w umowie, a postanowie­nie takie nie będzie rażąco nieuczci­we wobec wierzyciela. Oceny, czy postanowienia umowne wydłużające terminy są rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, dokonuje się stosownie do art. 11a ustawy, biorąc pod uwa­gę wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności:

1) rażące odstępstwa od dobrych praktyk handlowych, które naru­szają zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;

2) właściwość towaru lub usługi, któ­re są przedmiotem transakcji han­dlowej.

Jeżeli wydłużenie terminu w umowie ponad 60 dni jest rażąco nieuczciwe dla wierzyciela, to postanowienie ta­kie nie jest nieważne z mocy ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, lecz prowadzi do możli­wości żądania przez wierzyciela od­setek za opóźnienie w transakcjach handlowych po upływie 60 dni od do­ręczenia faktury do dnia zapłaty zgod­nie z art. 7 ust. 3 ustawy. W takim przypadku wierzyciel może więc żą­dać odsetek ustawowych w obecnej wysokości 5% z tytułu zastosowania terminu dłuższego niż 30 dni (art. 5 ustawy) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlo­wych w aktualnej wysokości 9,5% od 61 dnia do dnia zapłaty (art. 7 ust. 3 ustawy w związku z art. 7 ust. 1 ustawy). Świadczeniodawca nie jest natomiast uprawniony do żądania wcześniejszej zapłaty głównej kwoty z powołaniem się na to, że ustalony w umowie termin, dłuższy niż 60 dni, jest dla niego rażąco nieuczciwy.

 

Przykład 3

Spółka projektowa zawarła z inwe­storem Janem Kowalskim umowę sporządzenia dokumentacji projekto­wej nowego salonu samochodowego ze 150-dniowym terminem płatności od dnia odbioru dokumentacji i dorę­czenia rachunku, który wymógł na nim inwestor. Inwestor zapłacił po 160 dniach. Spółka wystąpiła o zapłatę odsetek ustawowych w obecnej wy­sokości 5% za okres od 31 do 60 dnia oraz o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach han­dlowych w obecnej wysokości 9,5% za okres od 61 do 160 dnia od dnia oddania dokumentacji i doręczenia ra­chunku. W tym konkretnym przypadku sąd może podzielić przekonanie powoda, że wydłużony termin zapłaty był rażąco nieuczciwy dla wierzyciela i za­sądzić odsetki zgodnie z powyższym żądaniem.

Ta sama spółka projektowa zawar­ła z inwestorem Janem Kowalskim umowę sporządzenia dokumentacji projektowej domu mieszkalnego ze 150-dniowym terminem płatności od dnia odbioru dokumentacji i do­ręczenia rachunku, który wymógł na niej inwestor. Inwestor zapłacił po 160 dniach. Ze względu na to, że ta transakcja nie podlega przepisom ustawy o terminach zapłaty w trans­akcjach handlowych, spółka mogła wy­stąpić jedynie o odsetki za opóźnienie w obrocie nieprofesjonalnym w obec­nej wysokości 7% za okres od 151 do 160 dnia, jako dnia zapłaty.

 

Przykład 4

Prywatna spółka węglowa zamówiła budowę bocznicy kolejowej w drodze przetargu prywatnego. W specyfika­cji warunków zamówienia podała, że termin zapłaty będzie jednym z kryte­rium wyboru wykonawcy. Z wykonaw­cą wyłonionym w drodze przetargu została zawarta umowa ze 120-dniowym terminem płatności zaoferowa­nym przez tego wykonawcę w złożo­nej ofercie. Spółka zapłaciła po 180 dniach. Wykonawca wniósł o odsetki w wysokości odsetek ustawowych w obecnej wysokości 5% za okres od 31 do 60 dnia oraz o odsetki usta­wowe za opóźnienie w transakcjach handlowych w obecnej wysokości 9,5% od 61 do 180 dnia. Wykonaw­ca argumentował, że 120-dniowy termin zapłaty był rażąco nieuczci­wy wobec wierzyciela. Sąd, oceniając całokształt okoliczności, może wska­zać, że sam wykonawca zaoferował taki termin płatności, a świadczenie wykonawcy – budowa bocznicy – do­prowadzi dopiero do stworzenia wa­runków sprzedaży węgla, natomiast nie będzie przedmiotem odsprzedaży, z której zamawiający szybko mógłby uzyskać pieniądze. W związku z tym nie można uznać, że termin zapłaty był rażąco nieuczciwy dla wierzycie­la. W opisywanym przypadku wyko­nawcy przysługują odsetki ustawowe w obecnej wysokości 5% za okres od 31 do 120 dnia i następnie odsetki ustawowe za opóźnienie w transak­cjach handlowych w obecnej wysoko­ści 9,5% od 121 do 180 dnia, jako dnia zapłaty.

Nieco odmienne, zaostrzone reguły ustawodawca przewidział w art. 8 ustawy w przypadku transakcji z udziałem podmiotów publicznych. Uzasadnione jest to przekonaniem, że podmioty te powinny się wykazy­wać jeszcze wyższą „moralnością płatniczą” niż podmioty prywatne. Zagwarantowanie szybkiej płatności ze strony podmiotów publicznych jest istotne do budowania zaufania obywateli dla władzy publicznej, a na­ruszanie przez podmioty publiczne (zwłaszcza organy administracji) ter­minów płatności stanowi zdecydowa­nie negatywny przykład dla sektora prywatnego. Termin zapłaty określo­ny w umowie, w której dłużnikiem jest podmiot publiczny, nie powinien przekraczać 30 dni liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub ra­chunku potwierdzających dostawę lub wykonanie usługi. Strony transakcji handlowej z udziałem podmiotu pu­blicznego jako dłużnika mogą ustalić termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, pod warunkiem że ustalenie to jest obiek­tywnie uzasadnione właściwością lub szczególnymi elementami umo­wy, a termin ten nie przekracza 60 dni. Jeżeli powyższy warunek nie jest spełniony, wierzycielowi po upływie 30 dni przysługują odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych w obec­nej wysokość 9,5%. Ponadto w przy­padku wydłużenia terminu przez strony ponad 30 dni wciąż obowią­zuje ogólna regulacja art. 5 ustawy, zgodnie z którą wierzyciel może żą­dać odsetek ustawowych po upływie 30 dni do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Preferencyjne zasady ustawa ustala jedynie dla podmiotów publicznych będących podmiotami leczniczymi. Jak wynika z regulacji art. 5 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 2 ustawy, podmioty lecznicze, co do zasady, mogą stosować w umowach 60-dniowe terminy zapłaty, a ponad­to są jedyną kategorią podmiotów niepodlegającą ustawowym odsetkom stymulacyjnym z tytułu stosowania terminu dłuższego niż 30-dniowy. Ta­kie ulgowe traktowanie publicznych podmiotów leczniczych jest uzasad­nione specyfiką sektora ochrony zdro­wia i sposobu jego finansowania.

 

Przykład 5

Gmina zamówiła urządzenie do nowej gminnej kotłowni wraz z montażem, w całości finansowanej ze środków już posiadanych przez gminę. W umowie został zastrzeżony 60-dniowy termin zapłaty dla całości wynagrodzenia, dla którego nie można znaleźć uzasadnie­nia ani we właściwości, ani w szcze­gólnych postanowieniach umowy. Do­stawca wystawił i doręczył fakturę, gmina zapłaciła 60% kwoty przed upły­wem terminu umownego, tj. 45 dnia od doręczenia faktury, a 40% kwoty po 90 dniach. Dostawca jest uprawnio­ny do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych w obecnej wysokości 9,5% od 100% ceny od 31 do 45 dnia, a od 40% ceny od 46 do 90 dnia.

Gmina zamówiła urządzenia do nowej gminnej kotłowni wraz z montażem, współfinansowanej ze środków unij­nych. W umowie został zastrzeżony 60-dniowy termin zapłaty dla cało­ści wynagrodzenia za urządzenie ze wskazaniem, że środki będą pochodzić z programu pomocowego i zapłata faktury na skutek zastosowania pro­cedur tego programu wymaga zasto­sowania terminu 60-dniowego. Gmina zapłaciła 60% kwoty przed upływem terminu umownego, tj. 45 dnia od do­ręczenia faktury, a 40% kwoty po 90 dniach. Dostawca jest uprawniony do żądania odsetek ustawowych w obec­nej wysokości 5% od 100% wynagro­dzenia od 31 do 45 dnia, do żądania odsetek ustawowych w obecnej wy­sokości 5% od 40% wynagrodzenia od 46 do 60 dnia i do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie w trans­akcjach handlowych w obecnej wyso­kości 9,5% od 40% wynagrodzenia od 61 do 90 dnia.

Szpital zamówił urządzenie wraz z montażem do szpitalnej kotłow­ni. W umowie został zastrzeżony 60-dniowy termin zapłaty dla całości wynagrodzenia. Dostawca wystawił i doręczył fakturę, natomiast szpital zapłacił 60% kwoty przed upływem terminu umownego, to jest 45 dnia od doręczenia faktury, a 40% kwoty po 90 dniach. Dostawca jest upraw­niony do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlo­wych w obecnej wysokości 9,5% od 40% ceny od 61 do 90 dnia.

Z perspektywy transakcji w budow­nictwie i procedur odbiorowych eta­pów robót, odbiorów końcowych in­westycji czy testowania urządzeń istotne znaczenie ma regulacja art. 9 ustawy. Zgodnie z powołanym przepisem, jeżeli strony transak­cji handlowej przewidziały w umowie zbadanie towaru lub usługi w celu potwierdzenia zgodności towaru lub usługi z umową, ustalony w umowie termin tego badania nie może być rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela i nie może przekraczać 30 dni, licząc od dnia otrzymania towaru lub usłu­gi. Jeżeli dłużnik otrzymał fakturę lub rachunek, potwierdzający dostawę towaru lub wykonanie usługi, przed dniem rozpoczęcia badania towaru lub usługi lub w trakcie tego badania, termin zapłaty jest liczony od dnia za­kończenia badania towaru lub usługi.

 

 

Tabl. Sposoby naliczania odsetek w zależności od przyjętego terminu zapłaty na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (gdy dłużnikiem jest podmiot publiczny z wyjątkiem podmiotu leczniczego) – stan na dzień 15 lutego 2016 r.

	Po nowelizacji (do 1 stycznia 2016 r.)	Przed nowelizacją (do 31 grudnia 2015 r.)
Odsetki za opóźnienie w obrocie nieprofe­sjonalnym (art. 481 § 2 kodeksu cywilnego – odsetki należne za opóźnienie w spełnieniu świadczenia obecnie nie mają zastosowania w transakcjach handlowych, np. w obrocie konsumenckim)	Odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP (1,5%) i 5,5 punktów procentowych. W sumie 7%	Odsetki ustawowe 8%