Techniki komputerowe są wszechobecne w prawie wszystkich dziedzinach życia i powinny być też wykorzystywane w projektowaniu (sytuowaniu) na mapach obiektów budowlanych. Jak na razie, dominują projekty wykreślane tuszem na przezroczystych mapach analogowych.
Techniki komputerowe są wszechobecne w prawie wszystkich dziedzinach życia i powinny być też wykorzystywane w projektowaniu (sytuowaniu) na mapach obiektów budowlanych. Jak na razie, dominują projekty wykreślane tuszem na przezroczystych mapach analogowych.
Obecnie można, a raczej wypada projektować inaczej. Autor w 2005 r. opracował i przeprowadził jednodniowe warsztaty „Projektowanie na mapach elektronicznych”, które obejmowały elementy projektowania na mapie numerycznej, kalibrację i wektoryzację map rastrowych oraz elementy projektowania na mapach rastrowych (o tych bezpłatnych warsztatach informował biuletyn nr 2/2005 Podkarpackiej OIIB). Mając głębokie przekonanie o potrzebie zmian w projektowaniu na mapach, które to zmiany powinny być przyspieszane przez organizację szkoleń i warsztatów, proponuje się niniejszy tekst jako inspirację do organizowania jeszcze doskonalszych szkoleń w okręgach PIIB.
V Krajowy Zjazd Sprawozdawczo- -Wyborczy PIIB będzie miał z pewnością bardzo dużo pracy, w szczególności w obszarach mających związek z tegorocznymi katastrofami budowlanymi (à propos – czy eksperci zastanowili się, kto i z jaką dokładnością wyznaczał osie konstrukcyjne słupów nośnych, kto pionował te słupy w czasie montażu?). Dobrze byłoby, aby Zjazd wypowiedział się też o minimach kształcenia z zakresu geodezji i kartografii, na odpowiednich wydziałach uczelni, mając na uwadze praktyczne aspekty związane z projektowaniem i wykonawstwem obiektów budowlanych. Minima z zakresu geodezji i kartografii powinny być sformułowane przez praktyków z branż wchodzących w skład PIIB oraz praktyków z Izb: Architektów, Urbanistów, Gospodarczej, Projektowania Architektonicznego i Projektowania Budowlanego.
Aktualny stan prawny w zakresie stosowanych map i oznaczeń graficznych
Przepisy traktujące o części rysunkowej projektu zagospodarowania działki lub terenu nie są spójne. Za podstawowy z punktu widzenia projektantów dla omawianego w niniejszym artykule zagadnienia sytuowania obiektów budowlanych na mapach należy uznać rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego [1]. W rozdziale 3 § 8.1 powiedziane jest, iż „Projekt zagospodarowania działki lub terenu powinien zawierać część opisową oraz część rysunkową sporządzoną na kopii aktualnej mapy zasadniczej lub mapy jednostkowej…” w skali dostosowanej do rodzaju i wielkości obiektu lub zamierzenia budowlanego i zapewniającej jego czytelność, co zastrzega § 10. A część zapisu z [1] „…na kopii aktualnej mapy zasadniczej…” jest powtórzeniem anachronicznego już zapisu dotyczącego map do celów projektowych z rozporządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 21 lutego 1995 r. w sprawie rodzaju i zakresu opracowań geodezyjno-kartograficznych i czynności geodezyjnych obowiązujących w budownictwie [2] – § 4.1. Z kolei w rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 2 kwietnia 2001 r. w sprawie geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu oraz zespołów uzgadniania dokumentacji projektowej [3] w § 9.5 możemy przeczytać, że „Mapa i projekt… mogą być sporządzone także na komputerowych nośnikach informacji”. Mamy więc w rozporządzeniu [3] wyraźnie sformułowany element nowoczesności dotyczący projektowania – komputerowy nośnik informacji – czyli mapa elektroniczna. Szkopuł w tym, że to rozporządzenie traktuje tylko o projektowaniu sieci uzbrojenia terenu. A sieci uzbrojenia terenu, zgodnie z Prawem budowlanym [4] art. 3 pkt 3, to obiekty budowlane „służące” innym obiektom budowlanym, jak budynki, budowle i niektóre obiekty małej architektury. Wychodzi na to, że sieci uzbrojenia terenu możemy projektować na mapach elektronicznych, a całą resztę w zasadzie powinniśmy projektować na tradycyjnych mapach analogowych. Aby problem map do celów projektowych zgłębić do końca, należy odnotować kolejne rozporządzenie z cyklu „szczegółowy zakres i forma projektu budowlanego”, a mianowicie rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego [5]. {mospagebreak}
W § 19 stwierdza się m.in., że kopia mapy zasadniczej (czytaj: mapa analogowa na przezroczystym materiale) jest niezbędna do zaprojektowania robót budowlanych. Jest to spłycenie ważnego zagadnienia związanego z projektowaniem obiektów budowlanych na mapach. Czy można na przykład wyobrazić sobie skuteczne odrabianie zapóźnień w realizacji autostrad, w części geodezyjnej dotyczącej ich projektowania, jeżeli będą sytuowane na mapach tradycyjnych, analogowych?
Najwyższy już czas wprowadzić w rozporządzeniach [1], [2], [3] i [5] zmiany mówiące o tym, że część rysunkowa wszystkich obiektów budowlanych może być (lub powinna być po pewnym okresie przejściowym) sporządzana na mapach elektronicznych. Ponadto część rysunkowa powinna być uzupełniona wykazem (plikiem) liczb, jako zwymiarowanie matematyczne, do czego dają legitymację dwie normy przedstawione poniżej.
Polska Norma PN-B-01027/2002 [6] Rysunek budowlany – Oznaczenia graficzne stosowane w projektach zagospodarowania działki lub terenu jest dostosowana do PN-EN ISO 11091/2001 [7] Rysunek budowlany – Projekty zagospodarowania terenu, która to norma jest oficjalnym tłumaczeniem międzynarodowej normy ISO 11091/1994. Tym samym obydwie stały się standardem nawiązującym do standardów ogólnoeuropejskich. Obydwie zaś wyczerpują w stopniu kompletnym wszystkie potrzeby dotyczące stosowania oznaczeń graficznych na mapach do celów projektowych. Również obydwie te normy zalecają w zakresie definiowania projektowanych obiektów budowlanych dwie formy: graficzną i matematyczną wyrażoną za pomocą współrzędnych prostokątnych. Jest to absolutne novum, które będzie dużym problemem dla projektantów starszego i średniego pokolenia, a także dla sporej grupy świeżo upieczonych absolwentów kierunków budowlanych. Każda mapa zawiera siatkę współrzędnych prostokątnych niezależnie od rodzaju odwzorowania powierzchni terenu. Rysunek 1 jest rysunkiem z tablicy 4 – Wymiarowanie, siatka współrzędnych z normy [6]. Podobny rysunek zamieszczony jest w normie [7] pkt 5 – siatka współrzędnych. Przez całe dziesięciolecia (autor zna to z autopsji) geodeci upominali się o te współrzędne. Nareszcie w sukurs przyszła nam wszystkim międzynarodowa norma EN ISO 11091.
Należy więc uznać, że w rozporządzeniu [2] zdezaktualizował się zapis w § 8.1, mówiący, iż „Projekt zagospodarowania działki lub terenu należy opracować geodezyjnie w celu określenia danych liczbowych potrzebnych do wytyczenia w terenie położenia poszczególnych elementów projektowanych obiektów budowlanych”. To opracowanie geodezyjne przewidziane jest na etapie rozpoczynania budowy i oznacza w praktyce określenie współrzędnych charakterystycznych punktów obiektów budowlanych (tu zawsze zaczynały się problemy i ich rozwiązywanie z powodu niejednoznaczności wymiarowania i usytuowania obiektów budowlanych na kartometrycznej mapie), wprowadzenie osnowy realizacyjnej na plac budowy i obliczenie danych do wytyczenia z tejże osnowy metodami geodezyjnymi projektowanych obiektów. Należy więc rozdzielić opracowanie geodezyjne z [2] na: opracowanie (zwymiarowanie) matematyczne na etapie projektowania, do czego upoważniają normy [6] i [7], i opracowanie realizacyjne z momentem zlecenia wytyczenia geodecie przez kierownika budowy. Konieczność rozdzielenia opracowania matematycznego od realizacyjnego wiąże się z odpowiedzialnością. Za usytuowanie na mapie projektowanych obiektów budowlanych względem siebie, względem innych wcześniej zaprojektowanych obiektów i względem istniejących już w terenie obiektów powinni odpowiadać projektanci. Jednoznaczność tego usytuowania zapewni tylko i wyłącznie opracowanie matematyczne na mapach, najlepiej elektronicznych. Natomiast za wytyczenie opracowanych matematycznie obiektów odpowiadać będą geodeci. Należy dostrzec jeszcze jeden aspekt opracowania matematycznego. Na podstawie współrzędnych z opracowania matematycznego, wszędzie tam, gdzie funkcjonują mapy numeryczne, stworzona zostanie warstwa z zaprojektowanymi i uzgodnionymi obiektami budowlanymi. Trzeba też zauważyć, że nie wszystkie ośrodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej i zespoły uzgadniania dokumentacji radzą sobie z mapami numerycznymi i projektami matematycznymi (niektórzy używają określenia – cyfrowymi). {mospagebreak}
Rys. 2. Opracowanie geodezyjne ronda w Tarnowie zaprojektowanego przez rzeszowską pracownię TRANSPROJEKTU w Krakowie
Na rys. 2 przedstawione jest wzorcowe opracowanie ronda w Tarnowie zaprojektowanego przez rzeszowską pracownię TRANSPROJEKTU w Krakowie. Mamy pełną grafikę wraz z zwymiarowaniem matematycznym. Z pewnością minima geodezyjne na wydziałach architektury, budownictwa, inżynierii sanitarnej i pokrewnych powinny zaistniałe nowości niezwłocznie uwzględnić w programach kształcenia studentów.
Rys. 1. Rysunek zamieszczony w normie PN-B-01027/2002
Zwróćmy jeszcze uwagę na istotny szczegół dotyczący siatek współrzędnych z obydwu norm – rys. 1. Mają one osie oznaczone jak w matematyce – tak jest chyba we wszystkich krajach zachodnich. W Polsce na mapach geodezyjnych mamy układ odwrotny. Systemy map numerycznych też różnie te układy traktują (np. AutoCAD ma układ matematyczny). Należy więc ten problem zawsze rozeznać i uświadomić sobie, jaka oś jest osią północną, a jaka jest osią wschodnią. A więc jeżeli będziemy dysponować współrzędnymi geodezyjnymi, to przed podjęciem pracy w AutoCAD należy zamienić oznaczenia osi współrzędnych. I odwrotnie, po obliczeniach w AutoCAD należy zamienić osie przed rozpoczęciem obliczeń za pomocą programów geodezyjnych.
Rodzaje map elektronicznych (komputerowych)
Mimo braku spójności i kompletności w aktach prawnych w zakresie stosowania map do celów projektowych, mapy elektroniczne zostały zaakceptowane i są wykorzystywane przez część postępowych projektantów. Z obserwacji autora wynika, że branża drogowo-mostowa od co najmniej dziesięciu lat wykorzystuje do celów projektowych mapy elektroniczne i jest zdecydowanym liderem w zakresie ich stosowania. Już w 1998 r. Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych zaleciła do stosowania Ogólne Specyfikacje Techniczne, w których sformułowane zostały wymagania w zakresie geodezji i kartografii oraz nabywania nieruchomości. W części GG – 00.11.01 w pkt. 5.4.3 „Sporządzenie mapy” stwierdza się, że oprócz map analogowych do celów projektowych można stosować mapy numeryczne w określonym systemie informatycznym.
W dalszej części przedstawione zostaną rodzaje map elektronicznych, których klasyfikacja przysparza nieco kłopotów z uwagi na brak jednoznacznych zapisów w normach i leksykonach. Autor uważa, że określenie mapa elektroniczna jest bardziej adekwatne niż mapa komputerowa, a mapa numeryczna (łac. numerus – liczba) to nazwa stosowniejsza niż mapa cyfrowa (cyfry to tylko symbole służące do zapisywania liczb).
Wobec powyższego mapy elektroniczne możemy podzielić na:
• mapy numeryczne (wektorowe),
• mapy rastrowe (pikselowe),
• mapy hybrydowe (pikselowo-wektorowe).
Literatura:
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego – Dz.U. Nr 120, poz. 1133.
[2] Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 21 lutego 1995 r. w sprawie rodzaju i zakresu opracowań geodezyjno-kartograficznych i czynności geodezyjnych obowiązujących w budownictwie – Dz.U. Nr 25, poz. 133.
[3] Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 2 kwietnia 2001 r. w sprawie geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu oraz zespołów uzgadniania dokumentacji projektowej – Dz.U. Nr 38, poz. 455.
[4] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane – t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z późn. zm.
[5] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego – Dz.U. Nr 202, poz. 2072.
[6] Polska Norma PN-B-01027/ /2002 Rysunek budowlany – Oznaczenia graficzne stosowane w projektach zagospodarowania działki lub terenu.
[7] PN-EN ISO 11091/2001 Rysunek budowlany – Projekty zagospodarowania terenu.
[8] Instrukcja systemu C-GEO.
[9] J. Gajdek; Z. Kałuża; W. Kałużny; F. Mac (Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego w Rzeszowie); Opracowania geodezyjno-kartograficzne do projektowania – Przegląd Geodezyjny 4-5/1988.
[10] Instrukcja Techniczna K-1. Mapa zasadnicza 1998.
[11] J. Gajdek; D. Zientek; Materiały Konferencji „Kartografia numeryczna i informatyka geodezyjna”, Katedra Geodezji im. Kaspra Weigla Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów –Polańczyk 2005.
[12] Kamil Kowalczyk – Wybrane zagadnienia z rysunku map,
Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2004.
JERZY GAJDEK
Starszy wykładowca w Katedrze Geodezji im. Kaspra Weigla Politechniki Rzeszowskiej
