Rodzaje tynków i ich charakterystyka

Wyprawy tynkarskie, potocznie nazywane tynkami, wykorzystywane są w budownictwie od wielu tysiącleci. Niektóre rodzaje tynków stosowane są w niemal niezmienionej formie do dzisiaj, jednocześnie wiele nowych typów wypraw tynkarskich opracowano w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, a ich właściwości odpowiadają współczesnym, często specjalistycznym wymaganiom użytkowym. Poprawny dobór składników materiałowych w obecnie produkowanych tynkach, w zależności zarówno od miejsca ich docelowego wbudowania oraz przeznaczenia, jak również zachowania odpowiedniego reżimu technologicznego podczas produkcji i wykonywania wypraw tynkarskich, jest czynnikiem decydującym o trwałości w całym okresie ich eksploatacji.

Celem artykułu jest podkreślenie wagi właściwego doboru rozwiązań materiałowych oraz konieczności zachowania odpowiednich warunków wykonania tynków w celu ograniczenia problemów w trakcie długotrwałej eksploatacji wypraw tynkarskich.

Tynki – definicje i pojęcia podstawowe

Zaprawa jest to mieszanina: spoiwa, wody, wypełniacza (zazwyczaj piasku) oraz dodatków i domieszek uszlachetniających. Zasadniczo wyróżnia się dwa rodzaje zapraw ze względu na ich przeznaczenie, tj.: zaprawy murarskie oraz zaprawy tynkarskie, potocznie zwane tynkami. Zaprawy murarskie przeznaczone są do łączenia elementów murowych w trakcie wznoszenia murów i nie są objęte treścią niniejszego artykułu. Szczegółowe wymagania dotyczące powszechnie stosowanych zapraw murarskich zamieszczone zostały w normie PN-EN 998-1 [N1].

Tematem artykułu są zaprawy tynkarskie, dla których szczegółowe wymagania zawarte zostały w normie PN-EN 998-2 [N2]. Jak wcześniej wspomniano, w praktyce inżynierskiej zaprawy tynkarskie powszechnie nazywane są tynkami [7-12]. Są one mieszaninami o różnym składzie rodzajowym oraz ilościowym: spoiwa, wody, kruszywa oraz dodatków i domieszek. Wykonywane są przez różnych producentów jako tzw. tynki konfekcjonowane lub bezpośrednio na budowie. Tynki są stosowane do wykonania wypraw tynkarskich na powierzchniach zewnętrznych i wewnętrznych przegród budowlanych oraz na wielu innych elementach konstrukcyjnych i wykończeniowych w różnych obiektach budowlanych.

Zobacz też: Tynki elewacyjne – funkcjonalność i estetyka elewacji

Definicja tynku zarówno w literaturze fachowej (literatura techniczna), jak również w źródłach pozatechnicznych i popularnonaukowych ulegała zmianom na przestrzeni czasu.

Tynki – najczęściej cytowane definicje

Według [1] tynk to wyprawa, warstwa zaprawy budowlanej nałożona na powierzchnie ścian, sufitów itp. w celu uzyskania gładkich powierzchni, nadania estetycznego wyglądu itp.

Według [2] tynk to powłoka ze stwardniałej masy tynkarskiej przygotowanej na budowie lub fabrycznie, pełniąca funkcje dekoracyjne, ochronne, a także specjalne.

Zgodnie z [3] tynk to powłoka z zaprawy budowlanej pokrywająca lub kształtująca powierzchnię zewnętrzną i wewnętrzną elementów budowli, głównie ścian, stropów, filarów i widocznych części belek, wykonywana w celu nadania im estetycznego wyglądu i zabezpieczenia budowli przed szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych, ognia, wysokich temperatur, wyziewów, pyłów, wilgoci, zanieczyszczeń itp.

Według [4] tynk to wyprawa, powłoka z zapraw pokrywająca powierzchnię ścian, stropów, belek, filarów i innych części budowlanych: tynkowane powierzchnie mają estetyczny wygląd, chronią przed szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych i stanowią warstwę izolującą budynek przed stratami ciepła.

Według [5] tynk to warstwa z zaprawy lub gipsu pokrywająca powierzchnie ścian, sufitów, kolumn, filarów itp. wewnątrz i na zewnątrz budynku. Zadaniem jej jest zabezpieczenie powierzchni przed działaniem czynników atmosferycznych (w przypadku tynków zewnętrznych), ochrona przed działaniem czynników wewnątrz pomieszczeń (np. para wodna), ogniem (elementy drewniane) oraz nadanie estetycznego wyglądu elementom budynku. Tynk stosuje się również jako warstwę podkładową pod elementy wymagające gładkiego podłoża (płyty styropianowe, płytki ceramiczne) – powszechnie stosuje się wówczas tynk cementowy, cementowo-wapienny lub gipsowy. Tradycyjne tynki wykonuje się jako jednowarstwowe (surowe, tylko z grubsza wyrównane, pomieszczenia gospodarcze, piwnice itp.), dwu- lub trójwarstwowe. Ze względu na miejsce zastosowania tynki można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne: ze względu na jakość i technikę wykonania widocznej powierzchni: tynki zwykłe, szlachetne, tynki z zapraw plastycznych, tynki specjalne; ze względu na sposób wykonania: tynki wykonywane ręcznie lub mechanicznie: rodzaj użytego materiału: tynki cementowe, cementowo-wapienne, wapienne, gipsowe.

Fot. © Kadmy – stock.adobe.com

Poniżej opisano główne składniki oraz podstawowe określenia związane z tynkami, które są szczególnie istotne w zagadnieniach związanych z ich trwałością:

• Spoiwo – materiał, który zmieszany z wodą lub inną substancją ciekłą, a także pod wpływem gazów atmosferycznych, wiąże pozostałe materiały, uzyskując cechy ciała stałego (twardniejąc) [5],
• Kruszywo – materiał sypki pochodzenia organicznego lub mineralnego, stosowany głównie do produkcji zapraw budowlanych, betonów oraz do budowy dróg [5],
• Woda – podstawowy składnik umożliwiający rozpoczęcie procesu wiązania, a później twardnienia zaprawy.
• Dodatki – materiał (nie jest to kruszywo ani spoiwo), którego celem zastosowania jest modyfikacja lub nadanie poszczególnych właściwości świeżej i/lub stwardniałej zaprawy (najczęściej są to pyły, mikrokrzemionka itp.).
• Domieszki – materiał dodawany do zaprawy w niewielkiej ilości (umownie przyjęto maksymalnie do 5% masy spoiwa), zadaniem jego jest modyfikacja poszczególnych właściwości zapraw (np. zmiana konsystencji, zmiana okresu twardnienia/wiązania, napowietrzenie).
• Zaprawa świeża – całkowicie wymieszana i gotowa do zastosowania mieszanina spoiwa, kruszywa, wody, dodatków i domieszek.
• Zaprawa stwardniała – zaprawa tynkarska po zakończonym okresie twardnienia i dojrzewania. Zasadniczo przyjmuje się umownie, że dla zapraw opartych na spoiwach mineralnych (cementach) okres ten wynosi 28 dni.

Rodzaje tynków

W dalszej części artykułu pojęcia tynk, wyprawa tynkarska oraz zaprawa tynkarska będą używane jako tożsame. Powszechnie rozróżnia się następujące rodzaje zapraw tynkarskich [13-16]:

• ze względu na miejsce produkcji i sposób przygotowania:

– gotowe wytwarzane z zakładzie produkcyjnym,

– półgotowe oraz

– przygotowywane na budowie;

• ze względu na miejsce wbudowania:

– zewnętrzne,

– wewnętrzne (ścienne, sufitowe);

• ze względu na przeznaczenie:

– ogólnego przeznaczenia (G),

– do cienkich spoin (T),

– lekkie (L),

– renowacyjne,

– dekoracyjne (np. barwione),

– izolacyjne,

– specjalne i specjalistyczne, których właściwości uwarunkowane są wymaganiami stawianymi przez użytkowników (np. zaprawy o podwyższonej izolacyjności akustycznej, podwyższonej izolacyjności promieniowania RTG, antystatyczne);

• ze względu na właściwości użytkowe zaprawy różnią się:

– wytrzymałością na ściskanie,

– przyczepnością do podłoża,

– gęstością,

– absorpcją wody,

– kapilarnym podciąganiem wody,

– oporem dyfuzyjnym (często potocznie nazywanym przepuszczalnością);

• ze względu na rodzaj spoiwa:

– mineralne (cementowe, cementowo-wapienne, cementowo-gliniane, wapienne, gipsowe, gipsowo-wapienne, gliniane, gliniano-gipsowe),

– polimerowe (akryl),

– silikatowe,

– silikonowe,

– akrylowe;

• ze względu na liczbę warstw i rodzaje faktury:

– zwykłe (jednowarstwowe, dwuwarstwowe, wielowarstwowe),

– specjalne, boniowane, ciągnione, filcowane, kamyczkowe, nakrapiane, odciskane, wypalane,

– szlachetne (zacierane na gładko, stiuki, cyklinowane, kamieniarskie, nakrapiane, zmywane, sgraffito, sztablatura);

• ze względu na dodatkowe funkcje:

– cienkościenne,

– renowacyjne,

– ochronne;

• ze względu na sposób układania:

– nakładane ręcznie,

– nakładane maszynowo.

W tabeli przedstawiono zaproponowany przez Gaczka i Fiszera [6] podział zapraw tynkarskich z krótką ich charakterystykę.

Tab. Rodzaje tynków i ich charakterystyka według [6]

Podane w tabeli właściwości dotyczą zapraw tynkarskich w stanie stwardniałym, natomiast w stanie świeżym (gotowym do aplikacji) do najbardziej istotnych właściwości zapraw należą:

– czas przydatności do wbudowania,

– konsystencja,

– zawartość powietrza,

– gęstość oraz

– zawartość chlorków.

Świeże zaprawy w okresie dojrzewania wymagają pielęgnacji, a osiągnięcie założonych wymagań zależy od ich właściwości użytkowych, rodzaju zastosowanych materiałów, od grubości warstw i warunków zastosowania. Obecnie na budowach powszechnie stosowane są zaprawy tynkarskie dostarczane na plac budowy w stanie suchym, gotowe do wbudowania po ich wymieszaniu z wodą. Dzięki użyciu do ich produkcji wysokiej jakości surowców (bez zanieczyszczeń), właściwemu doborowi uziarnienia kruszywa oraz ścisłemu przestrzeganiu proporcji dozowania składników umożliwiają one uzyskanie tynków o jednorodnej strukturze, wytrzymałości i wyglądzie zewnętrznym, dostosowanych do różnych wymagań użytkowników (ich potrzeb).

Literatura

1. Praca zbiorowa, Encyklopedia PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1977.
2. Praca zbiorowa, Mały słownik terminów budowlanych. Warszawskie Centrum Postępu Techniczno-Organizacyjnego Budownictwa, Ośrodek Szkolenia WACETOB Sp. zo.o., Warszawa 1997.
3. W. Skowroński, Ilustrowany leksykon architektoniczno-budowlany, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2008.
4. K. Bąkowski, Nowy poradnik majstra budowlanego. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2010.
5. https://pl.wikipedia.Org/wiki/Wikipedia:Strc>- na_główna
6. M. Gaczek, S. Fiszer, Tynki, XVIII Ogólnopolskie Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji, Szczyrk 2003.
7. W. Brachaczek, W. Siemiński, Skąd się biorą rysy na powierzchni tynków renowacyjnych?, „Izolacje’’ nr 7/8/2013.
8. M. Gaczek, S. Fiszer, Wyprawy tynkarskie, „Izolacje” nr 3/2002.
9. M. Gaczek, S. Fiszer, ABC tynków: funkcje i klasyfikacja, cz. 1, „Kalejdoskop Budowlany” nr 1/2002.
10. M. Gaczek, S. Fiszer, ABC tynków: tynki zwykle – zastosowanie, cz. 2, „Kalejdoskop Budowlany” nr 2/2002.
11. M. Gaczek, S. Fiszer, ABC tynków: tynki zwykle – wykonanie, cz. 3, „Kalejdoskop Budowlany” nr 3/2002.
12. W. Siemiński, W. Brachaczek, Tynki renowacyjne, „Materiały Budowlane” nr 6/2013.
13. A.M. Neyille, Właściwości betonu. Stowarzyszenie Producentów Cementu, Kraków 2012.
14. Praca zbiorowa, Trwałość i skuteczność napraw obiektów budowlanych. Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 2007.
15. M. Substyk, Utrzymanie i kontrola okresowa obiektów budowlanych. Wydawnictwo ODDK, Warszawa 2012.
16. J. Thierry, S. Zaleski, Remonty budynków i wzmacnianie konstrukcji. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1982.

[N1 ] PN-EN 998-1:2012 Wymagania dotyczące zapraw do murów. Część 1: Zaprawa tynkarska.

[N2] PN-EN 998-2:2012 Wymagania dotyczące zapraw do murów. Część 2: Zaprawa murarska.

dr hab. inż. Maciej Niedostatkiewicz, prof. PG
Politechnika Gdańska, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Katedra Konstrukcji Betonowych
mgr inż. Tomasz Majewski
Pracownia Projektowo-Inżynierska Tomasz Majewski

Czytaj też: Zaprawy budowlane gotowe i samodzielnie przygotowywane