Renowacja budynków z zawilgoconymi i zasolonymi murami

Głównymi problemami, z jakimi borykają się wykonawcy w renowacji obiektów zabytkowych, jest naprawa zniszczeń spowodowanych oddziaływaniem wilgoci i soli. Sole mogą się znajdować w suchych murach przez dziesiątki lat i tylko w niewielkim stopniu przyczynią się do powstawania zniszczeń. Największe zniszczenia powodują w murach wilgotnych.

Zasolone mury – przyczyny

Najczęstszą przyczyną przedostawania się soli do muru jest uszkodzenie lub brak hydroizolacji zabezpieczającej mury przed przedostawaniem się wilgoci od strony gruntu. W tym przypadku transport soli jest wynikiem podciągania kapilarnego roztworów przez system mikroporów obecnych w materiałach budowlanych [5]. Może on przebiegać na drodze adwekcji (unoszenia soli), dyspersji i dyfuzji (wskutek gradientu koncentracji soli). W wyniku adwekcji sole wraz z wilgocią transportowane są w kierunku powierzchni zewnętrznej. Transport na drodze adwekcji i dyspersji występuje przy znacznym zawilgoceniu.

Zjawiskiem konkurencyjnym do transportu soli na drodze adwekcji czy dyspersji jest dyfuzja. Występuje ona w wyższych partiach murów o niższej wilgotności, kiedy w wyniku odparowania wilgoć w zewnętrznej warstwie muru jest sukcesywnie wzbogacona w większą ilość jonów soli w stosunku do wilgoci wewnątrz materiału. Jony soli przemieszczać się będą wówczas w stronę środowiska o mniejszym stężeniu, czyli przeciwnie do kierunku wysychania [6]. W warunkach naturalnych, wskutek występującego naprzemiennie zawilgocenia i suszenia, obecne w porach sole ulegają cyklicznemu rozpuszczaniu i krystalizacji. Powoduje to niszczenie struktury murów wskutek powstałego ciśnienia krystalizacyjnego oddziałującego na ścianki porów materiałów budowlanych [8].
 

Czytaj też: Udana renowacja – Stara Spalarnia w Poznaniu

Zasolone i zawilgocone mury – jaką metodę renowacji wybrać?

W renowacji obiektów zabytkowych z zawilgoconymi i zasolonymi murami można wyróżnić powtarzalne zabiegi prowadzące do trwałego zmniejszenia poziomu zawilgocenia ścian. Schemat działań oparty jest na ciągu operacji: identyfikacja źródła  → usuwanie przyczyny → naprawa. Ściany uważane za suche charakteryzują się wilgotnością masową na poziomie 3% masowych. Podstawowe czynności technologiczne w renowacji związane są z odtworzeniem izolacji przeciwwilgociowych poziomych i pionowych, rozwiązaniem problemu z solami, naprawieniem murów i odtworzeniem elementów elewacji pozwalających na przywrócenie walorów estetycznych [1]. Kolejne operacje prowadzone są w celu obniżenia zawilgocenia murów. Ograniczenie prac renowacyjnych tylko do odtworzenia barier przeciwwilgociowych nie gwarantuje wysychania murów. Zabezpieczone przed dostępem wody ściany o znacznych grubościach mogą w warunkach naturalnych wysychać przez wiele lat. Jeżeli nie zostaną w odpowiedni sposób przeprowadzone zabiegi osuszające, to wilgotny mur zawierający sole w dalszym ciągu będzie ulegał niszczeniu i degradacji. O ile technologie przeprowadzenia zabiegów renowacyjnych są znane i powszechnie stosowane, o tyle nie ma jednej uniwersalnej metody, którą można zastosować do większości historycznych budynków. W dalszym ciągu wybór kompleksowych rozwiązań technologicznych prowadzących do obniżenia wilgotności masowej murów budzi wiele kontrowersji. Zdarza się, że ta sama metoda stosowana na różne budynki przynosi odmienne rezultaty. Przyczyn upatrywać można w wielu płaszczyznach. Na wybór rozwiązania technologicznego wpływ ma wiele czynników, począwszy od stopnia obciążenia muru wilgocią czy solami, a na wykonawstwie skończywszy. Przyczyną mogą być ograniczenia związane ze stanem murów czy też właściwościami materiałów, z których są one wykonane. Zdarza się, że nowoczesne materiały naprawcze wchodzą w reakcje z substancją murów, co prowadzi do nieoczekiwanych efektów, takich jak pęcznienie czy odspojenia. Kolejne ograniczenia związane są z samym sposobem wykonywania prac renowacyjnych. Nierzadko konieczność zachowania pierwotnych rozwiązań konstrukcyjnych nie pozwala skutecznie przeprowadzić niektórych zabiegów. Sytuacje dotyczą szczególnie zabezpieczenia przed wilgocią trudno dostępnych miejsc, które ze względu na unikatowy charakter nie mogą być naruszone. Przy osuszaniu murów zdarza się, że zbyt gwałtowne usuwanie wilgoci powoduje uszkodzenie substancji murów i tracą one swoją wytrzymałość wskutek oddziaływania sił kapilarnych w porach [8].
 

Polecamy: Młyn Maria we Wrocławiu – modernizacja

Diagnostyka zawilgoconych konstrukcji murowych i wybór metody naprawczej

Skuteczność prac renowacyjnych budynków z zasolonymi i zawilgoconymi ścianami zależy od prawidłowej diagnostyki oraz współpracy wykwalifikowanych specjalistów w poszczególnych dziedzinach (projektantów, wykonawców oraz dostawców technologii). Częściowo zasady prowadzenia tego procesu zostały opisane w niemieckiej instrukcji WTA nr 4-5-99/D: Diagnostyka konstrukcji murowych. Ze względu jednak na złożoność problemu, a także rozwój nowych technologii wspomniana instrukcja może stanowić cenny przewodnik, który powinien być połączony z fachową i specjalistyczną wiedzą. Podczas renowacji obiektów zabytkowych konieczne jest rozpoznanie charakteru i właściwości zastosowanych materiałów. Po przeprowadzeniu szczegółowych badań dokonuje się wyboru materiałów dobrze współpracujących z materiałem oryginalnym, umożliwiających łatwą naprawę. Określenie stopnia zasolenia i zawilgocenia murów jest tylko jednym z koniecznych do przeprowadzenia badań [7]. Obok nich istotne jest także określenie innych właściwości, takich jak wytrzymałość oryginalnych materiałów, współczynnik sorpcji, gęstość, mikrostruktura porów, cegieł i spoin. Rozwój technologii i materiałów do renowacji historycznych budynków z zasolonymi i zawilgoconymi murami zaznaczył się przede wszystkim w odtwarzaniu barier przeciwwilgociowych. Dobór sposobu odtwarzania izolacji poziomej zależy od konstrukcji murów, ich grubości, a przede wszystkim ich stanu [8].

Dosyć często się zdarza, że budynki na przestrzeni wieków były przebudowywane, a same obiekty modernizowane i remontowane zgodnie z wiedzą i technologią odpowiadającą danej epoce. Nierzadko w historycznych murach występują pęknięcia i szczeliny, co również ma wpływ na dobór odpowiedniej metody. Ze względu na grubość murów często się stosuje w odtwarzaniu barier przeciwwilgociowych metodę iniekcji chemicznej (fot. 2). Większość tradycyjnych zapraw tynkarskich charakteryzuje się wysokim skurczem przy wysychaniu i niską elastycznością, co sprawia, że są one zupełnie nieprzydatne w pracach renowacyjnych, a wręcz ich stosowanie jest szkodliwe dla murów. Odpowiednie do takich podłoży są specjalne mieszanki tynków modyfikowane domieszkami uplastyczniającymi (polimerami). Szczególne znaczenie mają domieszki na bazie polimerów naturalnych i sztucznych. Poprawie ulegają: wielkość skurczu, elastyczność, przyczepność do podłoża oraz kruszyw, retencja wody itp. Dodatek modyfikatorów polimerowych do mieszanek cementowych poprawia elastyczność tynków. Dzięki temu obniża się ich podatność na tworzenie rys skurczowych. Najbardziej odpowiednim materiałem przeprowadzania robót tynkarskich na zasolonych i zawilgoconych murach są tynki renowacyjne.

Fot. 2. Tworzenie bariery przeciwwilgociowej metodą iniekcji chemicznej kremem iniekcyjnym

Tynki renowacyjne przeznaczone są na zawilgocone i zasolone mury. Są to tynki porowate charakteryzujące się dużą odpornością na oddziaływanie soli. Większość producentów nie oferuje tylko pojedynczego produktu, lecz kilka zapraw stanowiących system tynków renowacyjnych. W skład takiego systemu wchodzą: obrzutka renowacyjna, tynk renowacyjny podkładowy, tynk renowacyjny hydrofobowy, szpachla renowacyjna i powłoka malarska. Właściwości, jakimi powinny się charakteryzować takie tynki, ujęte są w normie PN-EN 998-1:2016 Wymagania dotyczące zapraw do murów. Część 1: Zaprawa tynkarska. W przytoczonej normie na zawilgocone i zasolone mury określone są właściwości tylko tynku renowacyjnego hydrofobowego. Szerzej zagadnienie tynków renowacyjnych przedstawione jest w instrukcji WTA nr 2-9-04/D. Dokument ten dotyczy nie pojedynczego produktu, lecz systemu tynków renowacyjnych, którego składniki cechują się odpowiednimi właściwościami i są ze sobą kompatybilne (fot. 3).

Fot. 3 Zdjęcie mikroskopowe tynku renowacyjnego podkładowego: a) przed akumulacją, b) po kilku latach akumulacji soli

Zawilgocone i zasolone mury. Analiza przypadków – badania diagnostyczne

Wybrane aspekty związane ze zdiagnozowaniem i opracowaniem projektu renowacji budynku z zawilgoconymi i zasolonymi murami omówiono na przykładzie Fabryki Likierów w Bielsku-Białej (fot. 1). Obiekt znany obecnie jako Manufaktura Grossa wzniesiony został w końcu XIX w. na pierzei ul. 11 Listopada. Stanowi zespół trzech kamienic o formach pałacowych z kamienicą środkową jako dominantą zespołu (fot. 5). Budowla ma wytworne płaskie elewacje, zwieńczone linią silnie cieniującego wydatnego gzymsu (fot. 1). Boczne kamienice (skrzydła południowe i północne budynku) są trójkondygnacyjne. Kamienica stanowiąca dominantę jest czterokondygnacyjna. Posadzkę pomieszczeń na parterze usytuowano poniżej terenu.

Fot. 1. Manufaktura Grossa

Elewacja parteru jest płaską ścianą i nie jest ona oddzielona od gruntu wyraźnym cokołem. Piętro od parteru oddzielone jest fryzem. Fundament budynku wykonano z cegły osadzonej na kamiennej stopie fundamentowej. Wytworna płaska elewacja pierwszej i drugiej kondygnacji zdobiona jest ostrą linią ceglastych boni. Dach budynku częściowo pokryty jest dachówką, a zadaszenie północnej części wykonane jest z blachy. Okna budynku są prostokątne i zakończone odcinkiem łuku w górnej części. Przed zaciekaniem okna zabezpieczone są opaską. Górna część opaski wraz z częścią nadokienną jest powiększona, stanowiąc naczółek. Ściany wyróżniają się delikatną regularną ornamentacją. Więźba dachowa głównego budynku jest stalowa, pozostała zaś część dachu ma więźbę drewnianą. Południowe skrzydło budynku jest częściowo podpiwniczone. Badania diagnostyczne murów obejmowały oględziny elewacji oraz ustalenie poziomu zawilgocenia i nasycenia solami ścian elewacji zewnętrznych i ścian piwnic. Badanie zawilgocenia muru przeprowadzono metodą inwazyjną przy użyciu wilgotnościomierzy Protimeter Surveymaster oraz Trotec T3000. W tym celu nawiercono otwory na wysokościach 10, 50, 100 i 150 cm od poziomu terenu, na głębokości ok. 10 cm. Przy wyznaczaniu pionowych linii, w których odczytywano pomiary, zachowywano jednakowe odległości między nimi. Linie te prowadzono w taki sposób, aby pominąć przeszkody.

Fot. 5. Elewacja kamienicy będącej dominantą zespołu manufaktury Grossa. Widoczny objawhigroskopijnego poboru wilgoci z powietrza oraz wód opadowych

Do określenia stopnia zawilgocenia posłużono się klasyfikacją dla murów ceglanych zgodnie z normą PN-EN ISO 12570. W tabelach kolorem zielonym zaznaczono mur o wilgotności masowej dopuszczalnej nie większej niż 3%, kolorem żółtym oznaczono mur o podwyższonej wilgotności (3-5%), pomarańczowym – mur średnio wilgotny (o wilgotności masowej 5-8%). Czerwonym kolorem zaznaczono mur bardzo wilgotny (8-12%), a brązowy kolor oznacza mur mokry o wilgotności masowej przekraczającej 12%.

Tab. 1. Wyniki badań zawilgocenia murów w [%] masowych ściany frontowej

Tab. 2. Wyniki badań zawilgocenia murów w [%] masowych

Poziom koncentracji szkodliwych soli sprawdzony został na próbkach tynków, cegieł i zapraw pobranych ze środkowej części murów z każdej strony budynku z wykorzystaniem wiertarki wolnoobrotowej. Miejsca poboru próbek ustalono na podstawie oględzin elewacji. Przebadano zwłaszcza odcinki murów, które uległy degradacji w największym stopniu. Analizowano koncentrację: chlorków, siarczanów i azotanów. Badania przeprowadzono zgodnie z wytycznymi instrukcji WTA 2-9-04/D. Badania na pobranych próbkach przeprowadzono w laboratorium firmy Sempre Farby.

Tab. 3. Uśrednione zawartości soli murów kamienicy przy ul. Waryńskiego 2

Zobacz też:

• Dyrekcja Stoczni Gdańskiej w remoncie

• Monopolis – nowe miejsce kulturalno-biznesowe w Łodzi

• Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna – rewitalizacja

Wyniki badań diagnostycznych obiektu

Stwierdzono, że tynki wykonane z zaprawy wapiennej są w bardzo złym stanie. Destrukcja tynków jest tak duża, że całe ich fragmenty odspajają się i odpadają. Zniszczenia wywołane przez wodę i śnieg zalegające na gzymsach oraz brak powłoki hydrofobowej na powierzchni ścian spowodowały podciąganie wody do tynku i spoin wątku ceglanego. Na powierzchni tynków nad obróbkami widoczne były plamy, zawilgocenia, wysolenia soli rozpuszczalnych w wodzie w formie eflorencji, tynki są zdezintegrowane, spękane, odspojone, spiaszczone, szczególnie duże zmiany występowały w dolnych partiach elewacji. W wielu miejscach uległy odspojeniu od muru. Głównymi czynnikami powodującymi zniszczenia były: spływające po elewacji, pozbawionej obróbek blacharskich, wody opadowe, woda pochodząca z podciągania kapilarnego oraz zanieczyszczenia atmosferyczne (fot. 4).

Fot. 4. Degradacja muru spowodowana podciąganiem kapilarnym

Badania wilgotnościowe wykazały, że rozkład wilgotności masowej ścian był wysoki. Na wszystkich murach można zaobserwować wyraźną tendencję do spadku poziomu wilgotności wraz z wysokością wykonywanego pomiaru. Wskazuje to na kapilarne podciąganie wilgoci w murze i jest efektem uszkodzonej izolacji poziomej murów budynku lub jej braku. Wilgoć jest podciągana z gruntu przez stare cegły i zaprawę systemem naczyń włosowatych. Dodatkowo zwiększenie wilgotności w dolnej, niezabezpieczonej izolacją pionową strefie (do ok. 50 cm powyżej poziomu gruntu) może pochodzić od wód opadowych z rozbryzgów. Największe zniszczenia zaobserwowano w dolnej części cokołowej budynku oraz wszędzie tam, gdzie obróbki blacharskie uległy znacznemu zniszczeniu i przestały już pełnić swoją funkcję.

Analizując wyniki obciążenia solami murów, stwierdzono obecności jonów chlorkowych, siarczanowych i azotanowych w ilościach odpowiadających średniemu obciążeniu. Największe stężenie azotanów odnotowano dla ściany południowej bezpośrednio przylegającej do ulicy. Tu również stwierdzono największe stężenie chlorów i siarczanów.

Technologia przeprowadzania robót renowacyjnych oraz materiały

Pierwszy zakres prac remontowych obejmował naprawę dachu połączoną z wymianą połaci dachowych z renowacją stolarki okiennej, wymianą obróbek blacharskich wraz z systemem odprowadzania wód opadowych. W celu zabezpieczenia budynku przed szkodliwym działaniem wody pochodzącej z gruntu przewidziano odtworzenie poziomej bariery przeciwwilgociowej na drodze iniekcji. Ze względu na specyfikę tej metody na wszystkich analizowanych ścianach przewidziano wykonanie przeciwwodnej poziomej przepony tuż nad poziomem gruntu, poza ewentualnym oddziaływaniem wody pod ciśnieniem. Zabezpieczy to znajdujące się ponad nią partie budynku przed migrującą z gruntu wilgocią. Zróżnicowany charakter fundamentów, w większości wykonany z kamienia, i występujące w nim pustki lub szczeliny sprawiają, że do odtworzenia izolacji poziomej zastosowano iniekcję niskociśnieniową połączoną z preiniekcją. Preiniekcja polega na wstępnym wypełnieniu otworów zaprawą uszczelniającą, której zadaniem jest wypełnienie szczelin i pustek w murze. Opcjonalnie w przypadku murów kamienno-ceglanych o zróżnicowanej strukturze dobre efekty się uzyskuje, stosując iniekcję grawitacyjną z zastosowaniem iniektu o wysokiej konsystencji. Iniekt taki zawiera związki polikrzemianów, które dobrze się rozprowadzają w materiałach budowlanych. Tworzą szczelną barierę przeciwwilgociową w wyniku zmiany napięcia powierzchniowego porów. Zaletą tego produktu jest wysoka konsystencja, co ułatwia aplikację w murach o dużej niejednorodności. W celu wyeliminowania wpływu rozbryzgowej wody opadowej na wilgotność murów zalecono zabezpieczenie cokołowej strefy ścian (na wysokości do 50 cm) pionową zaprawą uszczelniającą.

Za względu na znaczną destrukcję tynków konieczne będzie ich skucie na całej powierzchni elewacji do warstwy cegły. Większość murów była w dobrym stanie technicznym, jednakże były one mocno zawilgocone i zasolone. Stan cegieł był bardzo zróżnicowany, zaobserwowano zarówno cegły w dobrym stanie, jak też osłabione i kruche. Zaprawa, z której wykonane były spoiny, w znacznej części była zmurszała i krucha. Z powodu znacznego zasolenia i zawilgocenia murów zastosowanie do renowacji tradycyjnych tynków cementowo-wapiennych czy cementowych byłoby rozwiązaniem doraźnym. Ze względu na niską dyfuzyjność pary wodnej na zawilgoconych i zasolonych murach zaprawy takie mają tendencję do odspajania i pękania. Wpływ na to zjawisko mogą mieć naprężenia wywołane krystalizacją soli, a także niedopasowanie właściwości tynku do podłoża. Zgodnie z [8] do renowacji historycznych budynków nie powinno się stosować jednego rodzaju tynków renowacyjnych o uniwersalnych właściwościach. Prawdopodobnie tynk taki nie istnieje. Mury różnią się współczynnikiem sorpcji wody, wytrzymałością, oporem dyfuzyjnym itp. Każdorazowo przy wyborze tynków należy sprawdzić jego kompatybilność z podłożem. Wilgotne mury o niskim współczynniku sorpcji wody nie powinny być pokrywane bezpośrednio tynkami hydrofobowymi. Niski współczynnik sorpcji murów powoduje, że mury wysychają wolno, a woda jest w nich akumulowana przez wiele lat. W takich przypadkach do renowacji mogą mieć zastosowanie tylko tynki renowacyjne o wysokiej sorpcji wody. W celu uniknięcia pojawienia się rys i pęknięć powstałych wskutek niedopasowania wytrzymałości tynku do podłoża wykonano dodatkowe badania wytrzymałości na ściskanie i zginanie oraz sorpcyjności zgodnie z PN-EN 12390-3, PN-EN 12390-5 oraz PN-EN 1015-18. Pobrano po sześć próbek cegły z każdej strony budynku. Uśrednione wyniki zestawiono w tab. 4.

Tab. 4 Właściwości fizyczne badanej cegły

Zgodnie z instrukcją WTA 2-9-04/D z punktu widzenia skuteczności tynków w osuszaniu murów istotna jest odpowiednia porowatość (ponad 60%) oraz rozkład porów (ilość porów kapilarnych i powietrznych), umożliwiających transport kapilarny wilgoci, dyfuzyjność (m < 10), współczynnik nasiąkliwości powierzchniowej w > 1 kg/m²-h^1/2. Założenie tynków poprzedzały roboty przygotowawcze polegające na usunięciu kruchych i zwietrzałych spoin na głębokość 2 cm i uzupełnieniu ich drobnoziarnistym renowacyjnym tynkiem podkładowym. Ściany budynku zostały pokryte systemem tynków renowacyjnych o grubościach warstw ustalonych na podstawie instrukcji WTA 2-9-04/D. Warstwę sczepną z murem wykonano renowacyjną obrzutką, która powinna pokrywać ścianę ażurowo, tj. 50% powierzchni ściany, a jej grubość nie powinna przekroczyć 0,5 mm. Następną warstwę wykonano z tynku renowacyjnego podkładowego Renowator 525. Podstawową funkcją tej warstwy jest magazynowanie soli. Tynk ten cechuje wysoka porowatość, duża paroprzepuszczalność oraz wysoki współczynnik sorpcji wody. Grubość tej warstwy powinna się zawierać w przedziale 1-2 cm. Bezpośrednio na niego nałożony został hydrofobowy, paroprzepuszczalny tynk renowacyjny Renowator 545. Akumuluje on sole w mniejszym stopniu niż tynk podkładowy, zapobiega natomiast przedostawaniu się soli na zewnątrz wyprawy. Grubość tej warstwy powinna wynosić 1-2 cm. W celu uzyskania gładkiej, estetycznej powierzchni elewację pokryto renowacyjną drobnoziarnistą warstwą wykończeniową paroprzepuszczalną Renowator 580.

Poprawne działanie tynków renowacyjnych jest możliwe dzięki wytworzeniu siły ssącej powodującej oddawanie wilgoci z muru do znajdującego się na nim tynku. Jest to możliwe w sytuacji, gdy współczynnik sorpcji wody tynku jest większy niż dla cegły. W tym przypadku dla analizowanych materiałów muru odpowiednim tynkiem był podkładowy tynk renowacyjny Renowator 525. W przypadku tego tynku współczynnik sorpcji jest wysoki i jest on większy od wyznaczonego współczynnika sorpcji muru 0,3 kg/(m²-min^0,5). Wytrzymałości obrzutki renowacyjnej, tynku porowatego oraz hydrofobowego wynoszą odpowiednio: 4,4 MPa, 3,8 MPa i 3,4 MPa. Odpowiadają one tynkom kategorii CSII o wytrzymałości 1-5 MPa. W stosunku do cegieł, z którymi spotkano się w obiekcie, tynki te mają najniższą wytrzymałość i nie powinny wpływać niszcząco na konstrukcję murów. Jest to bardzo istotne, gdyż w przypadku tynku o wyraźnie wyższej wytrzymałości od materiału, na który jest on aplikowany, zachodzi ryzyko skurczu prowadzącego do zniszczenia wierzchniej warstwy cegły. Ponadto do renowacji zastosowane zostały tynki renowacyjne zawierające modyfikatory polimerowe, które obniżają skurcz podczas wysychania, poprawiają ich elastyczność, przyczepność do podłoża oraz retencję wody.

Podsumowanie

Zabytkowe obiekty są niezwykle cennym świadectwem naszej kultury i do ich renowacji trzeba podchodzić bardzo indywidualnie. Przed rozpoczęciem prac należy zebrać jak najwięcej informacji dotyczących samego obiektu. Skuteczna renowacja musi być
poprzedzona badaniami mającymi na celu określenie stopnia oraz źródła zawilgocenia i zasolenia. Istotne jest także zbadanie dodatkowych właściwości muru (takich jak sorpcyjność czy wytrzymałość). Dopiero na podstawie tych właściwości można dobrać tynki renowacyjne w taki sposób, aby nie powodowały one zatrzymywania wody w murach i nie niszczyły substancji, z jakiej jest on wykonany. Zaproponowane w opracowaniu rozwiązania materiałowe są optymalne dla badanego muru. Nałożenie na mur o znacznej wilgotności i wysokim obciążeniu tynku renowacyjnego hydrofobowego bez tynku zdolnego do akumulowania soli może utrudnić wysychanie muru. W takim przypadku w trakcie wysychania i odparowania wody sole będą krystalizować i gromadzić się na wąskiej przestrzeni kontaktowej tynku renowacyjnego z murem. Zawężone zostaną pory stanowiące swoisty system wentylacyjny, a hydrofobowy charakter porów ograniczy transport ciekłej wody w stronę powierzchni zewnętrznej tynku.

Literatura

1. W. Brachaczek, Jak osuszyć budynek z wilgoci kapilarnej, „Inżynier Budownictwa” nr 2/2015.
2. W. Brachaczek, Kształtowanie właściwości współczesnych tynków renowacyjnych, „Ceramika” vol. 125/2018.
3. Ch. Hall, W.D. Hoff, Rising damp: capillary rise dynamics in walls. Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences 463.2084, 2007.
4. B. Lubelli, R. Van Hees, C. Groot, Sodium chloride crystallization in a „salt transporting” restoration plaster, Cement and concrete research 36.8, 2006.
5. P Gorecki, J. Wyrwał, Proces niszczenia murów ceglanych w zabytkowych budynkach i obiektach przemysłowych, „Roczniki Inżynierii Budowlanej” 10/2010.
6. J. Jasieńko, M. Matkowski, Zasolenie i zawilgocenie murów ceglanych w obiektach zabytkowych – diagnostyka, metodyka badań, techniki rehabilitacji, „Wiadomości Konserwatorskie” nr 14/2003.
7. D. Bajno, N. Budnik, Wybrane problemy oceny stanu technicznego budynków i budowli w aspekcie późniejszej naprawy i wzmocnienia, „Materiały Budowlane” nr 3/2019.
8. W. Brachaczek, Study of the Impact of Microstructure and Sorption Properties of the Renovation Plasters on the Wall Drying Rate, „Periodica Polytechnica Civil Engineering” 62.3, 2018.
9. W. Brachaczek, W. Siemiński, Tynki renowacyjne, „Materiały Budowlane” nr 6/2013.

Piotr Samsonowicz

Łukasz Gradek

dr hab. inż. Wacław Brachaczek, profesor ATH

Czytaj też:

• Zabytki nieruchome – zasady prowadzenia robót budowlanych
• Rewitalizacja łódzkich zabytków
• Młode Miasto. Rewitalizacja terenów dawnej stoczni w Gdańsku