Tajemnicze budowle Mezoameryki

Mezoameryka obejmuje terytoria zamieszkane przez cywilizacje prekolumbijskie, od Meksyku po Przesmyk Panamski. Meksyk leżący w południowej części Ameryki Północnej zajmuje powierzchnię prawie 2 mln km². Na zachodzie i południu jego granice wyznacza Ocean Spokojny, na wschodzie Morze Karaibskie. Położony jest na zachodnim krańcu płyty północnoamerykańskiej, która styka się z płytą pacyficzną i karaibską. Na styku tych wielkich form geologicznych doszło do wypiętrzenia się terenu, którego efektem są liczne pasma górskie i wyżyny. Jest to rejon częstych trzęsień ziemi oraz erupcji wulkanicznych. W kraju żyje 119   mln   mieszkańców. 60% ludności stanowią Metysi, 30% – Indianie (tzn. Majowie, Aztekowie, Mistekowie), resztę – Europejczycy. Ponad połowa mieszkańców żyje w środkowej części kraju, podczas gdy rozległe rejony na suchej północy i tropikalnym południu są rzadko zaludnione.

Budowle Mezoameryki. Chichen Itza na półwyspie Jukatan

Historia starożytnych ludów Mezoameryki owiana jest mgłą tajemnicy. Rozwinęły się tutaj cywilizacje prekolumbijskie: Zapotekowie, Olmekowie, Toltekowie, Majowie i Aztekowie. Ludzie ci mieli skomplikowane kalendarze i zaawansowaną wiedzę astronomiczną, budowali piramidy podobne do egipskich. Ten cywilizowany lud pojawił się jakby znikąd, przeszedł wszystkie etapy rozwoju, od rozkwitu do upadku, po czym zaginął zupełnie nieznany. Na terenach odpowiadających dzisiejszym prowincjom Veracruz nad Zatoką Meksykańską między 1500 a 500 r. p.n.e. rozwinęła się jedna z pierwszych cywilizacji Mezoameryki: kultura Olmeków. Znali oni podstawy matematyki i kalendarza.

Budowle Mezoameryki

Zapoczątkowali budowę schodkowych piramid ze świątyniami umieszczanymi na szczycie. W ośrodku ceremonialnym w La Venta odkryto najstarszą piramidę olmecką, o wysokości 34 m, zorientowaną dokładnie według stron świata. Całość kompleksu uzupełniają olbrzymie kamienne głowy, które stanowią dziś najbardziej rozpoznawalny znak Olmeków. Odkopanych zostało 17 bazaltowych głów o płaskiej twarzy, grubych wargach i szerokim nosie. Głowy są wysokie – mają około 2,7 m, każda waży ponad 25 ton. Zostały uformowane z bazaltu pochodzącego z gór Los Tuxtlas odległych o 120 km od stanowisk, gdzie zostały odkryte. Nie wiadomo, w jaki sposób, dysponując jedynie prymitywną techniką, Olmekowie potrafili transportować tak ciężkie głowy.

Co przedstawiają te kolosy? Wersji jest co najmniej kilka. Niektórzy twierdzą, że te ogromne kamienne głowy to wizerunki wodzów olmeckich. Jak zwykle w takich przypadkach znalazły się także głosy zwolenników teorii science fiction, którzy upatrywali w wizerunkach głów przybyszów z kosmosu. Wszystkie olmeckie głowy posiadają hełmy z ochraniaczami policzków. Ten element z pewnością nie jest hełmem kosmonauty.

Cywilizacja olmecka upadła około 900 r. p.n.e. i nieznane są przyczyny tego upadku. Spadkobiercami tej cywilizacji były powstałe kultury: Azteków, Tolteków, Zapoteków i Majów. Cywilizacja Azteków będąca potęgą tzw. Mezoameryki została zniszczona przez hiszpańskich konkwistadorów pod wodzą Hernána Cortésa w latach 1518–1525.

Na północny wschód od dzisiejszego miasta Meksyk leży Teotihuacan ze słynnymi dziś piramidami Słońca i Księżyca. Miasto zamieszkane było przez Azteków od XII do początków XVI wieku. Uznaje się, że Teotihuacan zostało założone w 200 r. p.n.e., ale sugeruje się, że jego początki mogą sięgać znacznie wcześniej. Piramidy – Słońca o wysokości 64 m i długości boku podstawy 210 m oraz Księżyca o wysokości 42 m i długości boków podstawy 150 x 120 m – zostały wybudowane ze skał andezytowych. Na najwyższym tarasie obu piramid zbudowano świątynię, z której zachowały się tylko ruiny. Do najwyższego ceremonialnego tarasu piramidy prowadzą strome stopnie o wysokości 29 cm. Miasto wygląda, jakby powstało dzięki bardzo zaawansowanej technologii. Główna arteria Teotihuacan, zwana Drogą Zmarłych, biegnie idealnie prosto wzdłuż osi północ–południe, na odcinku ponad 3 kilometrów i szerokości 45 metrów.

>>> Budowle Inków – ciekawostki i tajemnice

>>> Domy budowane z soli

>>>Budownictwo ekologiczne z ziemi

Budowle Mezoameryki. Obserwatorium astronomiczne Majów w Chichen Itza

Na obszarze półwyspu Jukatan między 250 a 900 r. n.e. rozwinęła się cywilizacja Majów, najbardziej postępowa wśród wszystkich kultur Mezoameryki. Ta prężna cywilizacja w X wieku wymarła w tajemniczy sposób. Na nizinach Jukatanu Majowie wznosili budowle kamienne w kształcie piramid: Uxmal, Mayapan, Chichen Itza, Sayil, Kabah i Labna. Potrafili budować kryte pomieszczenia o niespotykanych dotąd rozmiarach. W Chichen Itza Majowie zbudowali wielonawowe hale filarowe z równoległymi sklepieniami wspornikowymi. Wznosili budowle służące obserwacjom astronomicznym, platformy kultu i fortyfikacje. Na szczycie wszystkich piramid znajdowała się budowla w kształcie pawilonu o przeznaczeniu sakralnym. W niektórych budowlach stosowali element sklepienia pozornego, wykonywanego z kolejno przybliżanych do siebie warstw kamienia.

Chichen Itza

W środkowowschodniej części obecnego stanu Oaxaca około roku 500 p.n.e. rozpoczęła się rozwijać nowa cywilizacja Zapoteków, przejmująca na swoje potrzeby zdobycze kultury Olmeków. Najważniejszym ośrodkiem Zapoteków było Monte Albán, którego początki datuje się na około 500 p.n.e. W architekturze Monte Albán budowniczowie stosowali gzymsy, sklepienia wsparte na słupach, bardzo masywne mury. Około 900 r. Monte Albán zostało opuszczone, a cała wspaniałość zniknęła prawdopodobnie pod naporem najeźdźców.

Budowla w kształcie piramidy – Uxmal, wzniesiona również przez Majów

Wszystkie meksykańskie piramidy są zbudowane na sztucznie usypanych cokołach stanowiących ich wnętrze. Po ustabilizowaniu skalnego rumowiska wznoszono na nim czworoboczną piramidę ze skalnych bloków. Utworzoną budowlę licowano blokami kamiennymi. Na szczycie piramid urządzano taras ceremonialny, do którego po ścianach bocznych wznosiła się schodowa promenada. Zmierzona wysokość kamiennych stopni w piramidach wynosiła od 29 cm u Azteków do 39 cm u Majów. Tak duża wysokość stopni schodowych sugeruje, że budowniczowie byli wyżsi niż zamieszkujący te tereny Indianie. Do budowy piramid stosowano w środkowym Meksyku andezyt, trachit, niekiedy bazalt, a na półwyspie Jukatan – wyłącznie skały wapienne. Większość budowli posiada bloki spajane zaprawą.

Budowle Mezoameryki. Fragment piramidy Uxmal

Pod względem konstrukcji piramidy te znacznie się różnią od piramid egipskich. Zastosowane bloki kamienne w meksykańskich piramidach nie są tak monumentalne jak w piramidach egipskich lub w słynnym murze Inków w peruwiańskim Cusco.

Najbardziej zachwycająca jest geometria budowli. Piramidy były dokładnie zaprojektowane i wykonane z równą linią boczną. Wybudowanie takich piramid wymagało precyzyjnej i rozwiniętej geodezji.

Ciekawostką jest odchylenie ściany bocznej budowli od kierunku północnego o kąt azymutu wynoszący około 15o. Ponieważ w rejonie południowego Meksyku nie było złóż żelaza, dawni mieszkańcy Mezoameryki nie znali kompasu magnetycznego. Byli natomiast dobrymi astronomami i potrafili wyznaczyć za pomocą gwiazd kierunek północny. Wiadomo, że na przestrzeni wieków kierunek bieguna północnego się zmieniał, gdyż zjawisko powoduje zmiana parametrów orbitalnych globu ziemskiego naszej planety. W wyniku precesji oś Ziemi zakreśla na sferze niebieskiej w ciągu około 26 tys. lat okrąg o promieniu 23,5o wokół bieguna ekliptyki. Mierzone odchylenie azymutalne kierunku ściany budowli do kierunku północnego wskazuje, że w czasie wznoszenia piramid kierunek północny był odchylony o ten kąt w odniesieniu do współczesnego kierunku północnego.

dr hab. inż. Stefan Gierlotka Śląska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa

Fot. autora