W obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej osób wykonujących samodzielne techniczne funkcje w budownictwie Ubezpieczyciel wydaje decyzję o uznaniu lub odmowie uznania swojej odpowiedzialności w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o wypadku. Wynika to z postanowień Generalnej Umowy Ubezpieczenia Inżynierów Budownictwa, Członków Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, która jest także zgodna z regulacjami Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Najczęściej jednak zachowanie 30-dniowego terminu nie jest możliwe ze względu na konieczność ustalenia wszystkich okoliczności, które wskazuję poniżej. Jednakże Ubezpieczyciel powinien wydać decyzję w ciągu 14 dni od dnia, w którym wyjaśnienie tych okoliczności stało się możliwe. Wpływ na długość postępowania ma zawiłość okoliczności faktycznych, konieczność rozgraniczenia wykonywanych czynności pomiędzy poszczególnych uczestników procesu budowlanego, potrzeba dokonania analiz technicznych.
Aby Ubezpieczyciel, w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej, wydał decyzję o uznaniu swojej odpowiedzialności, muszą zaistnieć dwa elementy: odpowiedzialność osoby wykonującej samodzielne techniczne funkcje w budownictwie za powstałą szkodę oraz brak okoliczności wyłączających ochronę ubezpieczeniową. Okoliczności takie zostały przewidziane w Generalnej Umowie Ubezpieczenia Inżynierów Budownictwa, Członków Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa.
Osoba wykonująca samodzielne techniczne funkcje w budownictwie będzie ponosiła odpowiedzialność cywilną za powstałą szkodę, jeżeli łącznie zostały spełnione trzy przesłanki:
a) szkoda jest następstwem działania lub zaniechania Ubezpieczonego;
b) działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, było niezgodne z przepisami prawa, zasadami sztuki budowlanej, przyjętymi standardami;
c) działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, miało charakter zawiniony, czyli Ubezpieczonemu można przypisać brak staranności, niedbalstwo.
Brak jednego z powyższych trzech elementów powoduje, że nie można osobie wykonującej samodzielne techniczne funkcje w budownictwie przypisać odpowiedzialności za powstałą szkodę. W praktyce takie sytuacje mają miejsce. Zdarza się często, że szkoda powstała wskutek zaniedbań innej osoby niż osoba wykonująca samodzielne funkcje, np. geodety. Bywają sytuacje, że szkoda powstała wskutek okoliczności, o których osoba wykonująca samodzielne techniczne funkcje w budownictwie nie wiedziała i nie mogła się dowiedzieć, np. z powodu błędnych informacji uzyskanych od inwestora.
Jak wynika z powyższego, sposobem, w jaki Ubezpieczony może się uwolnić od odpowiedzialności, jest wykazanie wszelkiej staranności w pełnieniu samodzielnych technicznych funkcji. Niestety, wykazanie takiej staranności jest niezwykle trudne ze względu na surowe wymagania ogólnych zasad odpowiedzialności cywilnej, gdzie należytą staranność należy badać przy uwzględnieniu zawodowego charakteru wykonywanych czynności. To przesądza o surowej odpowiedzialności osób wykonujących samodzielne techniczne funkcje w budownictwie za powstałe szkody.
Jeżeli odpowiedzialność Ubezpieczonego została jednak potwierdzona, Ubezpieczyciel bada, czy szkoda jest objęta ochroną ubezpieczeniową. Analizując rozporządzenie Ministra Finansów z 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia OC architektów i inżynierów budownictwa oraz zawartą Generalną Umowę Ubezpieczenia Odpowiedzialności Cywilnej Inżynierów Budownictwa, Członków Polskiej Izby Inżynierów, Ubezpieczyciel będzie brał pod uwagę następujące kwestie:
a) czy szkoda wynikła z działania lub zaniechania, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia;
b) czy szkoda wynikła z działania lub zaniechania w związku z pełnieniem samodzielnych technicznych funkcji w budownictwie;
c) czy szkoda powstała z działania lub zaniechania w ramach posiadanych uprawnień budowlanych;
d) czy szkoda nie jest wyłączona na podstawie wyłączeń przewidzianych w Generalnej Umowie Ubezpieczenia Odpowiedzialności Cywilnej Inżynierów Budownictwa, Członków Polskiej Izby Inżynierów.
Na trzy pierwsze punkty musi paść odpowiedź „tak”, a w punkcie d) Ubezpieczyciel musi uznać, że szkoda nie jest wyłączona na podstawie Generalnej Umowy.
Kolejnym krokiem w ramach wydania decyzji Ubezpieczyciela jest weryfikacja kosztów zmierzających do naprawienia poniesionej szkody. Dowód co do faktu poniesienia szkody przedstawia poszkodowany. On też przekazuje Ubezpieczycielowi dokumenty świadczące o kosztach naprawienia szkody. Odszkodowanie obejmuje straty, jakie poszkodowany poniósł, oraz korzyści, jakie mógłby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono. W przypadku szkody rzeczowej (na mieniu) odszkodowanie obejmuje koszty przywrócenia mienia do stanu sprzed szkody – koszty naprawy, wymiany, odbudowy. Odszkodowanie obejmuje również korzyści, jakich poszkodowany nie osiągnął z powodu niemożności korzystania z rzeczy. Dowodem na wysokość kosztów przywrócenia mienia do stanu sprzed szkody może być wycena, kosztorys, faktura. Utracone korzyści muszą być także udokumentowane.
W zakresie szkód osobowych dowodami uzasadniającymi konieczność poniesienia kosztów będą dokumentacja medyczna oraz dokumenty wskazujące osiągane dochody w sytuacji sprzed szkody i po szkodzie. Co do wysokości, poniesione koszty leczenia powinny być wykazane rachunkami za leczenie, lekarstwa, pomoc medyczną.
W przypadku konieczności poniesienia kosztów na przebudowę budynku, budowli, doprowadzenie do właściwego stanu prawnego, dokumentami uzasadniającymi wysokość szkody będą ekspertyzy, kosztorysy oraz faktury.
Dokumenty przedstawione przez poszkodowanego będą przez Ubezpieczyciela weryfikowane pod względem zasadności poniesionych kosztów oraz ich wysokości.
Praktyka wskazuje, że wypłaty odszkodowania następują bardzo często w drodze wypłaty najpierw bezspornej kwoty (tzw. zaliczki), a wraz z udokumentowaniem pozostałych kosztów Ubezpieczyciel dokonuje kolejnych wypłat.
W sytuacji, kiedy kilka podmiotów jest odpowiedzialnych za powstanie szkody, ich odpowiedzialność jest solidarna (art. 441 Kodeksu cywilnego). Wśród osób wykonujących samodzielne techniczne funkcje w budownictwie najczęściej spotyka się solidarną odpowiedzialność projektanta i kierownika budowy. Solidarna odpowiedzialność oznacza, że, w zależności od woli poszkodowanego, Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie z umowy ubezpieczenia jednej z odpowiedzialnych osób albo w częściach z kilku umów. Żaden z Ubezpieczonych nie może się sprzeciwić wypłacie odszkodowania w częściach wskazywanych przez poszkodowanego. Natomiast po wypłacie odszkodowania następuje zwrotne obciążenie umów ubezpieczenia w takiej wysokości, jaka wynika ze stopnia winy poszczególnych Ubezpieczonych.
Na wysokość przyznanego odszkodowania może mieć wpływ przyczynienie się poszkodowanego. Zgodnie z art. 362 Kodeksu cywilnego, jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. W praktyce oznacza to, że odszkodowanie może być pomniejszone, w przypadku gdy poszkodowany nie stosuje zasad użytkowania budynku, obiektu, nie realizuje wskazań instrukcji technicznych, dopuszcza się innych zaniedbań.
Po przeprowadzeniu postępowania co do:
a) odpowiedzialności Ubezpieczonego za powstałą szkodę,
b) ochrony ubezpieczeniowej,
c) wysokości szkody,
Ubezpieczyciel wydaje decyzję o przyznaniu odszkodowania w odpowiedniej wysokości.
Gdy odszkodowanie nie przysługuje lub przysługuje w innej wysokości niż określona w zgłoszonym roszczeniu, Ubezpieczyciel informuje o tym pisemnie osobę występującą z roszczeniem, wskazując na okoliczności oraz na podstawę prawną uzasadniającą całkowitą lub częściową odmowę wypłaty świadczenia. Informacja Ubezpieczyciela powinna zawierać pouczenie o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej.
Po zakończonym postępowaniu Ubezpieczyciel ma obowiązek udostępniać Ubezpieczonemu i poszkodowanemu informacje oraz dokumenty gromadzone w celu ustalenia odpowiedzialności Ubezpieczyciela lub wysokości odszkodowania. Osoby te mogą żądać pisemnego potwierdzenia przez Ubezpieczyciela udostępnionych informacji, a także sporządzenia na swój koszt kserokopii dokumentów i potwierdzenia ich zgodności z oryginałem przez zakład ubezpieczeń.
Na końcu należy wspomnieć o sytuacji, gdy z całokształtu okoliczności wynika brak odpowiedzialności Ubezpieczonego za powstałą szkodę. Ubezpieczyciel wydaje wtedy decyzję o odmowie uznania roszczenia z powodu braku odpowiedzialności cywilnej osoby wykonującej samodzielne techniczne funkcje w budownictwie. Poszkodowany, który przedstawił roszczenie, może się z takim stanowiskiem zgodzić albo też może skierować swoje roszczenie na drogę sądową. Jaka wtedy będzie sytuacja poszkodowanego? Rozporządzenie Ministra Finansów z 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia OC architektów i inżynierów budownictwa tej kwestii nie reguluje. Zgodnie z zawartą Generalną Umową Ubezpieczenia Odpowiedzialności Cywilnej Inżynierów Budownictwa, Członków Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa, Ubezpieczyciel jest zobowiązany do pokrycia kosztów sądowych w postępowaniu sądowym prowadzonym na polecenie Ubezpieczyciela lub za jego zgodą. Ubezpieczyciel finansuje takie koszty także we własnym interesie, aby wspólnie z Ubezpieczonym odeprzeć zarzut odpowiedzialności za powstałą szkodę.
Maria Tomaszewska-Pestka
ekspert rynku ubezpieczeń OC
