Stalowe stężenia tymczasowe w budynkach o konstrukcji murowej i żelbetowej

Stężenia są pomocniczymi ukła­dami konstrukcyjnymi, które zapewniają geometryczną nie­zmienność podstawowym układom konstrukcyjnym, zwiększając jedno­cześnie ich nośność i sztywność, przy czym ich główne obciążenie nie jest obciążeniem o charakterze gra­witacyjnym. Współpracujące ze sobą układy konstrukcyjne tężników pozio­mych i pionowych kształtują sztyw­ność przestrzenną obiektów kuba­turowych. W przypadku budynków ścianowych o konstrukcji murowej i żelbetowej sztywność przestrzenną zapewniają połączone ze sobą tarcze stropowe i ściany usztywniające, któ­re przenoszą obciążenia poziome na fundamenty budynku. W budynkach szkieletowych o żelbetowej konstruk­cji nośnej wymaganą sztywność prze­strzenną można uzyskać za pomocą: sztywnych połączeń ram, żelbetowych belek gzymsowych i żeber stężają­cych, stężeń przeponowych w posta­ci murowych lub żelbetowych wypeł­nień ścian szkieletu oraz żelbetowych trzonów wykonywanych najczęściej jako konstrukcje monolityczne. Stalowe stężenia prętowe stosunko­wo rzadko są projektowane w celu za­pewnienia sztywności przestrzennej jako stężenia stałe obiektów o muro­wej lub żelbetowej głównej konstrukcji nośnej. Znacznie częściej wykorzystu­je się stalowe stężenia tymczasowe, a głównym obszarem ich zastosowań są stany pozaeksploatacyjne, tj. bu­dowa, remont, przebudowa, relokacja, rozbiórka lub wyburzenie. Zastosowa­nie stalowych stężeń tymczasowych może okazać się najbardziej racjonal­nym rozwiązaniem w następujących przypadkach:

– w trakcie postępującej budowy układ stężający budynku nie został w jeszcze ukształtowany lub nie osiągnął pełnej nośności i sztywno­ści przewidzianej w projekcie,

– uszkodzenia układu stężającego wywołanego obciążeniami nieprze­widzianymi w projekcie (działania parasejsmiczne, nierównomierne osiadanie, akty terroryzmu itp.),

– remontu lub przebudowy, kiedy wy­magane jest okresowe „wyłączenie” dotychczasowego ustroju stężają­cego lub jego rekonstrukcja,

– występowanie specyficznych ogra­niczeń uniemożliwiających wykorzystanie tradycyjnych technik rozbiórki albo narzuconej kolejności prac roz­biórkowych zagrażajacej stateczno­ści budynku lub jego części.

Fot. 1 Dwupoziomowe zabez­pieczenie ścian szczelino­wych budynku Concept Tower w Warszawie (Kel­ler Polska Sp. z o.o.) [1]

Zabezpieczanie ścian wykopów fundamentowych

Wykonywanie głębokich wykopów fun­damentowych w zwartej zabudowie miejskiej jest zwykle utrudnione ze względu na ograniczenia wymiarowe placu budowy, które uniemożliwiają wykonanie otwartego wykopu szeroko- przestrzennego. W takim przypadku re­alizacja robót ziemnych wymaga zasto­sowania obudowy ścian wykopu, która przy głębokościach nieprzekraczających 4-6 m – w zależności od sztywności ścianki i obciążenia naziomu – może pra­cować w schemacie statycznym pio­nowego wspornika. Obudowy wykopów o głębokościach nieprzekraczających 7 m mogą być podpierane zastrzała­mi, a przy większych głębokościach ekonomicznie uzasadnione staje się jedno- lub wielopoziomowe kotwienie obudowy w gruncie lub stosowanie po­ziomych stężeń stalowych w postaci rozpór prętowych (fot. 1).

Przy stosunkowo niewielkich rozpiętościach rozpory mogą być wykonywane z dwuteowych profili szerokostopowych. Większe rozpiętości wymagają stężania parami sąsiednich rozpór w płaszczyźnie osi słabej profilu albo stosowania stalowych rur okrągłych, zwykle o średnicach 400-800 mm i grubościach ścianek nie mniejszych niż 10 mm. Jeśli rozpiętość rozpór przekracza 25-30 m, to udział cięża­ru własnego w ich wytężeniu staje się znaczny i konieczne jest stosowanie podpór pośrednich prętów rozpo­rowych (fot. 2). Zastosowanie pod­pór pośrednich pozwala również na zmniejszenie długości wyboczeniowej rozpór, a stężenie głowic słupów pod­pierających umożliwia także jej reduk­cję w płaszczyźnie poziomej, kształ­tując niejednokrotnie rozporę ścian równoległych do rozpór.

Fot. 2 Trójpoziomowe zabezpie­czenie ścianki szczelnej rozporami z podporami pośrednimi i stężeniami poziomymi [2]

Fot. 3 Rozpory otworu tech­nologicznego w stropie kondygnacji podziemnej centrum handlowo-usłu­gowego w Bytomiu [3]

Rozpory stalowe mogą być również przydatne w przypadku rozpierania ścianek szczelinowych przy wykorzy­staniu metody stropowej. W metodzie tej głównym ustrojem konstrukcyjnym zapewniającym uzyskanie wymaganej nośności i sztywności ścian obudowy wykopu są żelbetowe stropy kondygnacji podziemnych. Jeśli prowadzenie robót fundamentowych wymaga usytuowania w tarczach stropowych dużych otwo­rów technologicznych, to ich nośność i sztywność podparcia ścian obudowy może zostać zwiększona za pomocą po­ziomych rozpór stalowych (rys. 3).

Wadą stalowych rozpór obudów wy­kopów jest ograniczanie przestrzeni roboczej w wykopie fundamentowym, szczególnie w przypadku konieczności stosowania podpór pośrednich. Jednak przed podjęciem decyzji o zastosowaniu rozwiązania alternatywnego w posta­ci kotew gruntowych warto wziąć pod uwagę technicznoformalne ograniczenia związane z ich stosowaniem [3]:

– możliwość kolizji z elementami pod­ziemnej infrastruktury technicznej,

– konieczność uzyskania zgody wła­ścicieli sąsiednich posesji, jeśli osa­dzenie kotwy wymaga wierceń poza granicą działki budowlanej,

– konieczność obniżenia poziomu wód gruntowych do poziomu poniżej gło­wicy kotwy podczas wykonywania wierceń,

– wydłużony czas wykonania wykopu w stosunku do rozwiązania z rozpo­rami stalowymi.

Racjonalnym rozwiązaniem kompromi­sowym może być stosowanie w tym samym obiekcie systemów miesza­nych, kotwowo-rozporowych.

Fot. 4 Stężenie remontowe typu zastrzałowo-wspornikowego zabytkowej ściany frontowej o wysokości 28,0 m (projektant – Cz. Hodurek) [4]

Funkcję stężeń w budynkach ścia­nowych pełnią ściany usztywniające współpracujące ze sztywnymi tar­czami stropów. W przypadku gdy stropy nie są jeszcze ukształtowa­ne, zostały usunięte albo połączenia stropów ze ścianami nie posiadają odpowiedniej nośności, występuje ryzyko utraty stateczności i w konsekwencji zawalenia się ścian przy obciążeniu siłami poziomymi wynika­jącymi z działania wiatru lub składo­wą poziomą ciężaru własnego ściany odchylonej od pionu.

Stężenia stalowe ścian, z wyjątkiem stężeń prefabrykowanych elemen­tów żelbetowych, stosunkowo rzad­ko są stosowane w fazie wznoszenia budynków o konstrukcji murowej i żel­betowej. Znacznie liczniejsze są przy­padki zastosowań stalowych stężeń tymczasowych w fazie remontu lub przebudowy budynku. W historycz­nych centrach wielkich miast częste są przypadki przebudowy XIX- i XX-wiecznych budynków zabytkowych. Niejednokrotnie ogólny bardzo zły stan techniczny obiektu sprawia, że niemożliwy jest jego remont i dalsze bezpieczne użytkowanie z zachowa­niem oryginalnej konstrukcji nośnej. Za zgodą konserwatora zabytków można wtedy dokonać częściowej rozbiórki budynku z pozostawieniem ścian elewacyjnych. W przestrzeni wewnętrznej wznoszona jest nowa konstrukcja nośna budynku dosto­sowana do współczesnych wymagań technicznych oraz oczekiwań przy­szłego użytkownika. Ściany elewacyjne kotwione są do nowej konstrukcji nośnej i pieczołowicie restaurowane. Jednak zanim to nastąpi, na czas przebudowy należy zabezpieczyć sta­teczność ścian, często o znacznej wysokości (fot. 4).

Rys. 1 Przykłady rozwiązań konstrukcyjnych stężeń remontowych typu zastrzałowo-wspornikowego [5]: 1 – fundament tymczasowy (nowo projektowany albo wykorzystany istniejący), 2 – stężenie kratowe lub ramowe, 3 – pal stalowy, 4 – stężenie kratowe, 5 – stalowa rama portalowa

Gęsta zabudowa staromiejska narzu­ca zwykle projektantowi wiele utrud­nień w kształtowaniu konstrukcji, zwłaszcza gdy prace remontowo-bu­dowlane prowadzone są na obiekcie typu plomba. Stan techniczny sąsia­dujących budynków jest na ogół zły lub bardzo zły, a dostęp do placu budowy utrudniony. Brak jest miejsca na urzą­dzenie zaplecza budowy; ograniczenia dotyczą szczególnie możliwości skła­dowania (a nawet i rozładunku) mate­riałów budowlanych. Częstokroć brak jest możliwości operowania ciężkim sprzętem budowlanym do podnosze­nia i transportu poziomego. Dodatko­wym utrudnieniem jest konieczność zapewnienia niezakłóconego funkcjo­nowania sąsiednich budynków oraz in­frastruktury technicznej i komunika­cyjnej miasta. W takich przypadkach przy występujących silnych ograni­czeniach gabarytów stężeń zasto­sowanie tymczasowych konstrukcji stalowych zamiast tradycyjnie stosowanych konstrukcji drewnianych może być najbardziej racjonalnym rozwiązaniem.

Stalowe tymczasowe stężenia re­montowe są zaplanowane w projekcie organizacji prac remontowo-budow­lanych z uwzględnieniem możliwych do wykorzystania punktów podparcia, technologii wykonywania robót oraz zapewnienia prawidłowej i bezpiecznej pracy budowlanych urządzeń trans­portu poziomego i pionowego. Z kon­strukcyjnego punktu widzenia stęże­nia ścian elewacyjnych realizowane są jako stężenia typu zastrzałowo-wspornikowego albo rozporowego. Przykłady rozwiązań tych podstawo­wych form konstrukcyjnych stężeń pokazano na rys. 1 i 2.

Rys. 2 Przykłady rozwiązań konstrukcyjnych stężeń remontowych typu rozporowego [5]: 1 – pręt rozporowy, 2 – kratownica przestrzenna 4-pasowa, 3 – strop przeznaczony do rozbiórki, 4 – strop projektowany, 5 – stalowy słup kratowy, 6 – fundament tymczasowy, 7 – ramownica stężająca, 8 – zastrzał

Zabezpieczanie stateczności i sztywności przestrzennej żelbetowych budynków szkieletowych

Remont lub przebudowa żelbetowych budynków o konstrukcji słupowo-płytowej wymagająca naruszenia spój­ności lub ciągłości tarcz stropowych jest zwykle pod względem konstruk­cyjnym zadaniem bardziej skompliko­wanym od analogicznej operacji prze­prowadzonej w budynku o konstrukcji ścianowej. W obiektach tego typu rozstawy ścian lub trzonów usztywniających mogą być relatywnie duże w stosunku do gabarytów rzutu pozio­mego budynku. W takich przypadkach zmniejszenie sztywności przestrzen­nej wywołane naruszeniem spójności płyt stropowych może powodować radykalne zmniejszenie nośności kon­strukcji budynku ze względu na nieko­rzystną redystrybucję sił wewnętrz­nych nie tylko w płycie stropowej, lecz przede wszystkim w słupach. Wymiarowanie słupów przeprowadza się zwykle przy założeniu, że układ statyczny tzw. ramy wydzielonej jest ustrojem o węzłach nieprzesuwnych. Założenie to nie może być spełnione, jeśli tarcza stropowa zostaje w ca­łości lub znacznej części usunięta, separując w ten sposób fragment bu­dynku od podukładów konstrukcyjnych zapewniających budynkowi wymaganą sztywność przestrzenną i niezmien­ność geometryczną. Przypadki takie mają miejsce podczas całkowitej lub częściowej wymiany stropów wywo­łanej złym stanem technicznym albo zmianą funkcji użytkowej budynku. Na rys. 3 przedstawiono ilustrację pierwszego z wymienionych przypad­ków [6].

Rys. 3 Zastosowanie stalowych stężeń tymczasowych w budynku szkiele­towym podczas wymiany fragmen­tu stropu [6]: a) rzut stropu, b) stę­żenia poziome, c) stężenia pionowe podłużne w linii słupów, d) stężenia pionowe poprzeczne

Podczas wymiany zaolejonego stropu w żelbetowym budynku szkieletowym zastosowano tymczasowe stężenia stalowe zapewniające bezpieczną realizację wymiany stropu monoli­tycznego w poprzecznym paśmie głowicowym stropu. Ze względu na to, że wycięcie pasm stropu oraz wy­burzenie przyległej klatki schodowej drastycznie zmniejszyło sztywność przestrzenną wydzielonej części bu­dynku, projektant zdecydował się na zastosowanie tymczasowego układu stężającego tarczę stropową (rys. 3b) oraz dodatkowych pionowych stę­żeń podłużnych (rys. 3c) i poprzecz­nych (rys. 3d).

Stalowe stężenia tymczasowe za­stosowano również podczas przebudowy budynku szkieletowego o kon­strukcji nośnej w postaci żelbetowej ramy przestrzennej, usytuowanego w centrum Berlina [7]. Ze względu na zmianę koncepcji użytkowania obiek­tu właściciel zdecydował się na grun­towną przebudowę obiektu (rys. 4).

Zachowując pierwotne gabaryty i za­bytkowe elewacje, dokonano wymia­ny wewnętrznej konstrukcji budyn­ku w obrębie czterech kondygnacji. Przebudowa obejmowała wykonanie nowych stropów zespolonych oraz słupów żelbetowych o dwukrotnie zwiększonym w stosunku do pierwot­nego rozstawie. Osie nowych słupów zostały przesunięte w kierunku osi po­dłużnej budynku o połowę ich rozsta­wu pierwotnego (rys. 4a). W obrębie kondygnacji przyległych do przebudo­wywanych zaprojektowano specjalne konstrukcje wsporcze umożliwiają­ce przejęcie obciążeń z kondygna­cji wyższych i przekazanie obciążeń z podstaw nowych słupów na płytę fundamentową. Podczas rekonstruk­cji stropów sztywność przestrzenna budynku była zapewniana za pomocą układu stalowych zastrzałów i wiot­kich stężeń prętowych (rys. 4b i 4c).

Rys. 4 Zastosowanie tymczasowych stężeń stalowych podczas przebudowy żelbetowego budynku szkieletowego [7]: a) szkic obiektu z zaznaczeniem wprowadzonych zmian konstrukcyjnych, b) i c) tymczasowe stężenia stalowe w obrębie 1. i 2. kondygnacji

Stężenia tymczasowe budyn­ków podczas transportu

Rozwój i rozbudowa obszarów zur­banizowanych pociągają za sobą ko­nieczność dostosowania przestrzeni publicznej do nowych potrzeb cywiliza­cyjnych ich mieszkańców. W szczegól­ności kształtowanie nowych traktów komunikacyjnych wiąże się niekiedy z potrzebą wyburzenia kolidujących z nimi obiektów. Jeżeli budynek sta­nowi dużą wartość kulturową lub ma­terialną, podejmuje się decyzję o jego relokacji. Zwykle jeśli pozwala na to konstrukcja budynku, korzystniej jest dokonać jego rozbiórki i ponownego scalenia w nowej lokalizacji. Relokacja budynków zabytkowych o konstrukcji murowej wymaga zazwyczaj transportu bryły budynku w całości, po odcięciu od fundamentów. W takich przypadkach najbardziej racjonalnym sposobem zapewnienia odpowiedniej

sztywności przestrzennej jest zasto­sowanie tymczasowych stężeń sta­lowych. Jedną z pierwszych operacji tego typu w Polsce było przesunięcie o 21 m kościoła Narodzenia Najświęt­szej Marii Panny (rys. 5) na Lesznie w Warszawie [8], które odbyło się 1 grudnia 1962 r. Masa przemiesz­czanej konstrukcji wynosiła 6800 t, a sama operacja trwała 226 minut. Najbardziej spektakularną operacją przesunięcia budynku, będącą nie­zwykle technicznie zaawansowanym dziełem inżynierskim swoich czasów, było przemieszczenie w 1975 r. XVI-wiecznego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Moście na terenie byłej Czechosłowacji [9] (fot. 5). Kościół przesunięto na od­ległość 841 m poza obręb przed­pola eksploatacyjnego tamtejszej odkrywkowej kopalni węgla brunatnego. Trasa ukształtowana była w łuku po­ziomym o promieniu 548,5 m i przy pochyleniu wynoszącym 1,23%, jej pokonanie zajęło 645 godzin i 6 minut. Gabaryty kościoła, transportowane­go po odcięciu wieży, wynosiły: dłu­gość – 60,0 m, szerokość – 29,7 m i wysokość – 31,5 m. Proces był kontrolowany za pomocą specjal­nego systemu komputerowego składającego się z 525 czujników po­miarowych: przemieszczeń, odkształ­ceń usztywniającej konstrukcji stalo­wej, sił w 53 siłownikach unoszących konstrukcję, siłownikach pchających i hamujących oraz serwomechanizmów regulujących ciśnienie w siłownikach [10]. Masa transportowanego ładunku wynosiła łącznie 12 160 ton, w tym: bryła budynku – 9600 ton, stężają­ca konstrukcja stalowa – 1500 ton, wózki dźwigowe – 1060 ton.

Rys. 5 Wzmocnienia stałe sklepień i stęże­nia tymczasowe w przekroju przesu­wanego kościoła [8]: 1) ściągi sta­lowe, 2) wzmacniane sklepienie, 3) żelbetowe sklepienie wzmacniające, 4) żebra sklepienia wzmacniającego

Podstawowym celem stosowania sta­lowych stężeń tymczasowych w fazie rozbiórki lub wyburzenia jest umożli­wienie bezpiecznego prowadzenia ro­bót, zapobiegając niekontrolowanemu zawaleniu się budynku lub jego części. Zagrożenie takie może się pojawić np. podczas wyburzania budynków szkieletowych, gdy organizacja prac wymu­sza usunięcie w pierwszej kolejności fragmentu konstrukcji zawierającego elementy stężające. Sztywność przestrzenna budynku w trakcie wyburze­nia może okazać się niewystarczająca ze względu na występującą niejed­nokrotnie konieczność zapewnienia możliwości operowania na stropach ciężkiego sprzętu budowlanego oraz transportu materiału rozbiórkowego, gruzu i odpadów budowlanych, zwłasz­cza gdy w stropach są wycinane otwo­ry technologiczne przeznaczone do prowadzenia transportu pionowego.

W większości przypadków stężenia zapewniające bezpieczeństwo roz­biórki są ustrojami prostymi, typu: zastrzał, rozpora lub odciąg linowy. Specyficznym przykładem zastosowa­nia stalowych stężeń tymczasowych są wyburzenia budynków wysokich. W gęstej zabudowie miejskiej, ze względu na brak miejsca wokół bu­dynku, nie zawsze jest możliwe pro­wadzenie prac wyburzeniowych przy użyciu zewnętrznego żurawia budow­lanego i zorganizowanie efektywnego systemu segregacji, składowania, załadunku i transportu pozyskanych materiałów i odpadów.

Fot. 5 Przesuwanie kościoła Wniebo­wzięcia Najświętszej Marii Panny w Moście w 1975 r.: a) widok stężeń zewnętrznych platformy transpor­towej [11], b) stężenia kratowe ścian podłużnych [12], c) stężenia pod­staw i wzmocnienia tymczasowe trzonów słupów [12]

Niewątpliwie wartą uwagi, ze wzglę­du na wpisywanie się we współczesne trendy poszanowania energii i środowi­ska, jest opracowana w Japonii metoda rozbiórki budynków wysokich TECOREP [Taisei Ecologycal Reproduction Sys­tem), w której głównym elementem systemu są tymczasowe stalowe słupy samostężone [13]. Na rys. 6 pokaza­no schematycznie zasady prowadzenia rozbiórki metodą TECOREP.

W pierwszym etapie w stropach wy­konywane są otwory technologiczne i otwory do montażu stalowych słu­pów tymczasowych. W drugim etapie zostają zamontowane słupy, belki pod­stropowe z suwnicami podwieszonymi oraz zewnętrzne rusztowania podwie­szone przeznaczone do montażu kur­tyn dźwięko- i pyłochronnych. W trze­cim etapie dokonuje się wyburzenia stropu i słupów ostatnich dwóch kon­dygnacji, co umożliwia swobodne ope­rowanie suwnic i maszyn budowlanych. Po wyburzeniu trzeciej od góry kondyg­nacji wykonuje się obniżenie ostatniej kondygnacji, zamocowanej do tymcza­sowych słupów stalowych [rys. 6). W kolejnym etapie usuwana jest na­stępna kondygnacja, cykl powtarza się aż do osiągnięcia poziomu terenu.

Metoda TECOREP dzięki zamknięciu prac rozbiórkowych wewnątrz budynku ogranicza emisję hałasu do otoczenia oraz uciążliwych i szkodliwych sub­stancji, takich jak pył krzemionkowy powstający przy cięciu betonu lub pył azbestowy, który może się pojawić np. przy demontażu stosowanych dawniej płyt ogniochronnych. Dodatkową ko­rzyścią jest możliwość wytwarzania energii elektrycznej przez sprzęgnię­cie wciągarki suwnicy z generatorem prądu podczas transportu pionowego ładunków z kondygnacji wyburzanych.

Rys. 6 Etapy rozbiórki metodą TECOREP wg [13]

Rys. 7 Tymczasowe dwugałęziowe słupy stalowe stosowa­ne w metodzie rozbiórki TECOREP wg [13]

Podsumowanie

Stalowe stężenia prętowe charak­teryzują się wieloma zaletami, które umożliwiają ich racjonalne stosowanie w budynkach o głównej konstrukcji nośnej innej niż stalowa. Użyteczność stężeń stalowych jest szczególnie widoczna w przypadku konieczności ukształtowania tymczasowych ukła­dów stężających. W powyższym kon­tekście atutami zastosowania stali we współczesnych konstrukcjach stężeń tymczasowych jest:

– duży stosunek wytrzymałości do masy własnej, dzięki któremu otrzy­muje się stosunkowo małe wysoko­ści przekrojów pojedynczych prętów oraz gabarytów konstrukcji wsporczych; jest to niezwykle przydatne np. przy występowaniu ograniczeń wymiarowych „odziedziczonych” po modernizowanym obiekcie;

– możliwość szybkiego montażu i sto­sunkowo łatwego demontażu, istot­na przy krótkich terminach realizacji i działaniach interwencyjnych w sta­nach zagrożenia lub po katastrofie budowlanej;

– wysoki stopień prefabrykacji i duża dokładność dopasowania poszcze­gólnych elementów do specyficznych wymiarów istniejącej konstrukcji, w tym możliwość stosowania wielu stalowych elementów systemowych typu rusztowania i inne podpory tymczasowe;

– możliwość pełnego recyklingu ele­mentów zdemontowanych, która wpisuje się we współczesne wyma­gania ochrony środowiska.

dr inż. Krzysztof Kuchta

Politechnika Krakowska

Katedra Konstrukcji Metalowych

Bibliografia

1. Materiały informacyjne ze strony www. keller.com.pl.

2. K.M. Nemati, Excavation and Excavation Supports, Temporary Structures, University of Washington, Department of Construction and Management, Seattle 2007.

3. A. Siemińska-Lewandowska, Aktualne problemy budowy i projektowania głębokich wykopów, cz. 1, Budowa obiektu a obudowa wykopu – niełatwe zależno­ści, „Nowoczesne Budownictwo Inży­nieryjne”, marzec-kwiecień 2010.

4.  Materiały informacyjne ze strony www. pracowniainzynierska.com.

5.  K. Kuchta, Zastosowanie stalowych stężeń prętowych w renowacji i moder­nizacji obiektów zabytkowych, VIII Kon­ferencja Naukowo-Techniczna „Renowa­cja budynków i modernizacja obszarów zabudowanych”, 19-20 marca 2015 r., Zielona Góra.

6.  J. Ścigało, Zagrożenia bezpieczeństwa konstrukcji wynikające z wymiany stro­pu w budynku szkieletowym, XXVI Kon­ferencja Naukowo-Techniczna „Awarie budowlane” 21-24 maja 2013 r., Mię­dzyzdroje.

7. O.-H. Pekoll, R Giasenapp, Recon- struction and Revitaiization of Peter Behrens'„Berolinahaus” Cat Alexanderplatz 1 in the center of Berlin – Germa­ny), Proceedings of 17th Congress of IABSE, Chicago 2008.

8.  W. Danilecki (red.), Poradnik inżyniera i technika budowlanego, t. 5, Konstruk­cje murowe, stalowe, aluminiowe, żel­betowe, sprężone, drewniane, PZITB, Arkady, Warszawa 1986.

9.  J.O. Curtis, Moving Historio Buildings, U.S. Department of Interior, Heritage Conservation and Recreation Service, Washington, D. C., 1979.

10.  K. Vrśna, T. Cap, J. Soucek, Historic Landmark Saved by Modern Technolo­gy, Keybord, Vol. 8, No. 2, 1976.

11.  Materiały informacyjne ze strony www.zsmezibori.com.

12.  T. Botek, Sakrślnł dedictvł krślovskeho mesta Mostu, Bakalśrskś prace, Pedagogickś fakulta Univerzity Karlovy, Praha 2014.

13.  M. Kayashima, Y. Shinozaki, T. Koga, H. Ichihara, A New Demoiition System for High-Rise Buildings, Council of Tall Buildings and Urban Habitat, Proceedings of 9th World Congress, Shanghai 2012.