Toczy się dyskusja na temat rzeczoznawców budowlanych i zasad nadawania tego tytułu. W jej kontekście warto się przyjrzeć, jak to robią inni.
Na europejskim rynku usług rzeczoznawczych dla inwestycji i budownictwa działa kilka stowarzyszeń. Royal Institiution of Chartered Surveyers – RICS, założone w 1863 r. po wielkim pożarze Londynu, uhonorowane w 1881 r. tytułem Królewskiego Stowarzyszenia Dyplomowanych Rzeczoznawców. Skupia rzeczoznawców wszystkich dziedzin inwestycji i budownictwa. Działa obecnie na wszystkich kontynentach, oferując usługi uszeregowane według fakultetów: budownictwo lądowe i wodne, szacowanie nakładów (Quntity surveyors), zarządzanie projektem (Project management), badanie rynku, rzeczoznawstwo technik budowlanych, budownictwo mieszkaniowe, arbitraż, systemy informatyczne budownictwa, konsultacje biznesowe, ochrona środowiska naturalnego, gospodarka rolna, geodezja, zabytki i dzieła sztuki, gospodarka odpadami i recykling, maszyny i instalacje. RICS ma obecnie ponad 100 tys. członków.
Działalność RICS organizowana jest przez oddziały krajowe. Oddział RICS dla wschodniej Europy ma siedzibę w Budapeszcie.
Droga do uzyskania statusu dyplomowanego rzeczoznawcy RICS jest następująca:
– ukończenie po studiach wyższych studium budownictwa pierwszego stopnia akredytowanego przez RICS, co daje tytuł biegłego w zawodzie;
– zdobycie niezbędnego doświadczenia w trybie profesjonalnej praktyki po ukończeniu studiów wyższych pierwszego stopnia i studium budownictwa, praktyka taka trwa 12 miesięcy pod kierunkiem dyplomowanego rzeczoznawcy RICS, co daje tytuł dyplomowanego rzeczoznawcy w zawodzie;
– przejście przez kolejne szczeble naukowe, uzyskanie tytułu naukowego w określonej specjalności i wykazanie się fachowymi publikacjami.
Kandydat ubiegający się o członkostwo RICS uzyskuje tytuł Profesional member of RICS, a po pięciu latach wykonywanej bez zarzutów pracy tytuł Fellow of RICS.
Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils (Międzynarodowa Federacja Inżynierów Konsultantów) – FIDIC, utworzona w 1913 r. Składa się z 78 stowarzyszeń krajowych działających na terenie świata. Polskim członkiem FIDIC jest założone w 1913 r.
Koło Doradców i Rzeczoznawców (KDIR), reaktywowane w 1990 r. jako Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców – SIDIR. Członkami stowarzyszeń krajowych są:
– inżynierowie doradcy lub rzeczoznawcy wykonujący usługi doradztwa inżynierskiego na własny rachunek i odpowiedzialność;
– konsultanci o specjalnościach z dziedzin pozainżynierskich, ale związanych z doradztwem inżynierskim, wykonujący usługi doradztwa na własny rachunek i odpowiedzialność.
Instiution of Civil Engineers (Instytut Inżynierów Budownictwa) – ICE. Działa w Wielkiej Brytanii i grupuje rzeczoznawców budownictwa zajmujących się nowoczesnymi technologiami oraz procedurami prawnymi procesu budowlanego. ICE od 1863 r. wydaje publikacje na temat podstaw kontraktowania robót budownictwa cywilnego oraz podręczniki i tzw. bazy cen robót budowlanych. Publikuje także, aktualizowane w miarę rozwoju technologii, zasady pomiaru robót budowlanych „Civil Energineering Method of Measurement”, zaaprobowane do stosowania na terenie UE przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju i Bank Światowy dla inwestycji budowlanych finansowanych przez te banki. Członkowie ICE uzyskują następujące tytuły:
– technik – specjalista od wdrażania sprawdzonych rozwiązań inżynierskich;
– członek – twórca współczesnych technologii i zarządzający ich stosowaniem;
– kolega (Fellow) – najwyższej klasy członkostwo za wniesienie znaczącego wkładu w zawodzie inżyniera;
– partner – pracujący w zawodzie związanym z inżynierią lądową i wodną, np. prawnik, geolog lub geodeta,
Występują również inne formy organizacji usług rzeczoznawczych:
– W Niemczech działa stowarzyszenie prywatnych inwestorów Verband Privater Bauherren – VPB, mające na celu ochronę ich interesów. Stowarzyszenie zatrudnia inspektorów doradców i rzeczoznawców świadczących wszechstronną pomoc w budowie własnego domu dla członków stowarzyszenia.
– We Francji na mocy ustawy prawo budowlane działają koncesjonowani konsultanci świadczący na zlecenie samorządów i prywatnych właścicieli usługi rzeczoznawcze w zakresie określonym prawem budowlanym oraz usługi bezpośrednie dla inwestorów budownictwa według metody Project Cykle Management (PCM) (zarządzania cyklami projektowania) oraz oceny ekonomicznej projektów budowlanych zgodnie z dyrektywą o zrównoważonym rozwoju według metody Long Live Cost Analize (analizy kosztów pełnego cyklu życia obiektu).
Na terenie Ameryki Północnej działają ogólnokrajowe stowarzyszenia rzeczoznawców budownictwa:
– American Society of Civil Engineering (ASCE),
– American RICS (obejmuje kraje Północnej, Środkowej i Południowej Ameryki i Karaibów, działa na podobnych zasadach jak brytyjski RICS)
– International Cost Engineering Council (ICEC),
– American Society of Professional Estymatory (ASPE) USA,
– Canadian Institute of Quantity Surveyors (CIQS).
Na terenie USA usługi rzeczoznawcze świadczy kilkaset firm konsultingowych zatrudniających rzeczoznawców będących członkami stowarzyszeń, oferujących usługi rzeczoznawcze w różnych dziedzinach zarządzania procesem projektowania i budowy. Zgodnie z tradycjami rynku amerykańskiego jedyną cechą wspólną stowarzyszeń i firm konsultingowych jest przestrzeganie ogólnie obowiązujących standardów kwalifikacji i doświadczenia rzeczoznawców opartych na analogicznych zasadach jak europejskie oraz odpowiedzialność cywilna za straty poniesione przez zleceniodawcę na skutek błędów rzeczoznawcy i odpowiedzialność karna za spowodowanie katastrofy.
W okresie powojennego boomu inwestycyjnego państwa Europy Zachodniej oraz USA zainwestowały poważne kwoty w odbudowę i budownictwo obronne. Czynnikiem, który spowodował wzrost zapotrzebowania na usługi rzeczoznawcze, były negatywne doświadczenia rządów europejskich finansujących inwestycje publiczne. Postanowiono odejść od tradycyjnego i korupcjogennego systemu zarządzania projektami inwestycji publicznych przez urzędników administracji państwowej i samorządowej i powierzać zarządzanie profesjonalnym firmom konsultingowym, tak jak to uczynił prywatny kapitał.
FIDIC odegrało doniosłą rolę w tych zmianach, opracowując już 1957 r. regulaminy umów cywilnoprawnych o wykonanie prac robót budowlanych pod nazwą „Ogólne i szczególne warunki umowne”. Ważne w stosunkach między zleceniodawcami i wykonawcami robót budowlanych są wspomniane już, opracowane przez brytyjski ICE, standardowe metody pomiaru ilości robót.
Komisja Europejska w 2001 r. opublikowała i zaleciła stosowanie „Podręcznika zarządzania cyklami projektowania” („Manual Project Cycle Management”). Pod koniec lat dziewięćdziesiątych UE wydała dyrektywę w sprawie wdrożenia nowej metodologii PCM zarządzania cyklami projektowania dla inwestycji finansowanych z funduszy spójności Podobne zalecenia wydał EBOR i Bank Światowy. W Stanach Zjednoczonych departamenty stanu ds. handlu i departament stanu ds. obrony już w latach dziewięćdziesiątych wprowadziły obowiązek menedżerskiego zarządzania projektami inwestycji publicznych i projektami obronnymi.
Katastrofy finansowe wielkich inwestycji, takich jak stadion olimpijski w Monachium, wielki szpital kliniczny w Aachen czy tunel pod kanałem La Manche i wiele innych przykładów znacznego niedoszacowania lub przekroczenia kosztów projektów budowlanych, i konieczność ich pokrywania z budżetów państwowych spowodowały poszukiwanie lepszych od tradycyjnych metod analizy ekonomicznej i szacowania kosztów inwestycji.
Z pomocą przyszły badania prowadzone w USA przez Rand Corporation nad parametrycznymi metodami szacowania przyszłych kosztów inwestycji, w wyniku których opracowano szczegółową metodologię szacowania kosztów opartą na analizie matematycznej kosztów produkcji. Badania te m.in. stworzyły instrumenty dla analizy kosztów inwestycji budowlanych w pełnym cyklu życia obiektu Long Live Cost, Analize LLCA. Metoda LLCA została oficjalnie zaaprobowana przez UE w dyrektywie w sprawie zrównoważonego rozwoju i jest wdrażana przez rządy Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec. W Stanach Zjednoczonych została wprowadzona do stosowania przez departamenty stanu ds. handlu i departament ds. obrony.
Jednocześnie następuje ewolucyjna zmiana poglądów na temat organizacji procedur indeksacji cen robót budowlanych stanowiącej podstawę do oceny kosztów inwestycji i wyceny budżetów państwowych. Amerykańscy naukowcy udowodnili, że stosowanie wskaźnika inflacji dóbr konsumpcyjnych i przemysłowych dla wyceny kosztów inwestycji budowlanych jest błędem i postanowiono opracowywać oficjalne indeksy kosztów i cen robót budowlanych. W USA indeksacja cen robót budowlanych prowadzona jest pod nadzorem Biura Statystyki Pracy Departamentu Stanu ds. Pracy. W Niemczech urząd statystyczny publikuje co kwartał indeksy cen i kosztów dla wszystkich asortymentów robót budowlanych. W Wielkiej Brytanii Office of National Statistic publikuje kwartalne indeksy kosztów i cen robót budowlanych. We Francji indeksacje cen robót budowlanych prowadzi i publikuje Ministerstwo Budownictwa i Rozwoju Regionalnego. We wszystkich tych krajach uznano, że dotychczasowa metodologia indeksacji cen, prowadzona przez prywatne firmy konsultingowe, dopuszcza do zawyżania danych wyjściowych i błędnego szacowania inflacji.
Na przedstawione wyzwania pozytywnie odpowiedziały stowarzyszenia rzeczoznawcze, współdziałając z administracją w doskonaleniu metodologii zarządzania projektami, i wprowadziły intensywne szkolenia w dziedzinie: nowych metod i procedur zarządzania procesem projektowania i budowy, analizy danych statystycznych dla potrzeb parametrycznych metod szacowania kosztów oraz procedur przetargowych według kryterium LLCA. Wyższe uczelnie wprowadziły nowy kierunek studiów „rzeczoznawcy szacowania kosztów inwestycji budowlanych” oraz „rzeczoznawcy do zarządzania projektami budowlanymi”.
Poważny wpływ na rozwój usług rzeczoznawczych miało ustawodawstwo krajowe.
W Wielkiej Brytanii odstąpiono od przetargu opartego na najniższej cenie i w ślad za doświadczeniami prywatnego biznesu wprowadzono dla inwestycji publicznych model analizy kosztów w pełnym cyklu życia obiektu LLCA. Jednocześnie zalecono stosowanie modelu PCM, a przygotowanie i prowadzenie dużych inwestycji publicznych polecono zlecać profesjonalnym project managerom.
We Francji zmodernizowano prawo budowlane i ustanowiono instytucję koncesjonowanego konsultanta, którego zadaniem jest zarządzanie na zlecenie administracji państwowej i samorządowej procesem projektowania i budowy inwestycji publicznych. Koncesji udziela Ministerstwo Budownictwa. W zakresie zarządzania projektami wprowadzono obowiązek oceny projektów zgodnie z dyrektywą w sprawie zrównoważonego rozwoju zgodnie z metodą pełnego cyklu kosztów budowy i eksploatacji.
W Niemczech w kwietniu 2010 r. Federalne Ministerstwo Budowy i Rozwoju opublikowało dostosowane do dyrektyw UE nowe dyrektywy zarządzania procesem inwestycji publicznych (Richtlinien für die Durchführung von Bauaufgaben des Bundes). Jednocześnie realizowane są równolegle opublikowane w roku ubiegłym zasady organizowania konkursów na wielkie projekty publiczne, zakładające organizowanie interdyscyplinarnych zespołów projektowych, co wymaga eksperckiego wspomagania przez rzeczoznawców z wielu dziedzin.
USA wprowadziły zaawansowane, w pełni skomputeryzowane zasady zarządzania inwestycjami publicznymi oparte na najnowszej wiedzy.
– US Department of Veterans Affairs (departament stanu ds. socjalnych) wprowadził w 2002 r. obowiązek stosowania jednolitych warunków umownych dla zamówień publicznych przedstawionych w „Manual for preparation and issuance of construction solicitation and contract documents”.
– Ponadto organizacje pozarządowe opracowały standardy umowne dla każdej z możliwych form porozumienia partnerskiego do stosowania w transakcjach prywatnych.
– Dla zapewnienia jednoznaczności wyceny robót budowlanych departament stanu ds. handlu wprowadził obowiązek stosowania klasyfikacji pod nazwą „UNIFORM II Elemental Clasyfikation for Building Specyfikations, Cost Estimating, and Analisis” („Ujednolicenie klasyfikacji specyfikacji technicznych wykonania i odbioru elementów robót budowlanych, szacowania kosztów i analiz porównawczych kosztów”).
– Departament stanu ds. handlu w 2006 r. wprowadził ulepszoną wersję „Podręcznika badania efektywności w celu ochrony nakładów kapitałowych” („Protection Users Manual of the Cost-Effectiveness Tool for Capital”). Podręcznik ten dotyczy metody LLCA.
– W 1981 r. Project Management Institute, PMI (Instytut Zarządzania Projektami) zaaprobował projekt koncepcji wspomagania zawodu zarządzania projektami, a zespół naukowców i praktyków opublikował w 1983 r. raport, który stał się podstawą dalszej działalności w dziedzinie kształcenia zarządzających projektowaniem, w 1984 r. wydano pierwszy certyfikat upoważniający do zarządzania – ogólny zbiór zasad zarządzania projektami skodyfikowany przez PMI, wydany w postaci przewodnika PMBOK (Project Management Body of Knowledge).
inż. Jerzy Kubiszewski
