Odpowiada Łukasz Smaga – radca prawny.
Ogólna zasada dowolności w redagowaniu umów o roboty budowlane jest nam powszechnie znana i wynika ona z art. 3531 k.c. Chciałbym jednak się upewnić, czy zapisy umowy zawartej między stronami stanowią wyższość nad przepisami prawnymi określonymi w kodeksie cywilnym.
Jeżeli zlecający (generalny wykonawca, GW) w treści zawartej umowy z podwykonawcą nie określił obowiązku przekazywania inwestorowi każdego miesiąca oświadczenia o niezaleganiu dla niego z wypłatą za wykonane roboty, to uważam, że taki obowiązek nakłada na zlecającego zapis art. 647 § 6 kodeksu cywilnego.
Taki był przecież zamysł prawodawcy wprowadzający ten artykuł, aby nie dochodziło do nadużyć ze strony zlecającego (GW). W nowej konstrukcji prawnej inwestor nie tylko ponosi solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia dla podwykonawcy, ale również jest jego solidarnym dłużnikiem. Idąc dalej zapisem tego art. 647 § 6 k.c., inwestor naraża się na dwukrotną zapłatę wynagrodzenia za wykonane roboty przez podwykonawcę. Raz będzie ona dotyczyła GW, drugi raz dla podwykonawcy. Oczywiście taki scenariusz jest do przewidzenia, jeżeli inwestor zaniedba bieżącą kontrolę nad finansami zlecający/podwykonawca. W mojej ocenie „dowolność” określona w art. 3531 k.c. należy czytać do końca i ze zrozumieniem, nie łamiąc innych podstawowych zasad. Bardzo proszę o opinię.
Artykuł 6471 kodeksu cywilnego określa relacje prawne zachodzące między inwestorem a podwykonawcą, statuując określone obowiązki inwestora wobec podwykonawcy, w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez wykonawcę na rzecz podwykonawcy. Kolejne paragrafy art. 6471 k.c. przewidują:
1. Obowiązek ujęcia w umowie o roboty budowlane zawartej między inwestorem a wykonawcą zakresu robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub z pomocą podwykonawców (§ 1).
2. Wymóg wyrażenia przez inwestora wyraźnej lub milczącej zgody na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą (§ 2).
3. Wymóg wyrażenia przez inwestora i wykonawcę wyraźnej lub milczącej zgody na zawarcie przez podwykonawcę umowy o roboty budowlane z dalszym podwykonawcą (§ 3).
4. Obowiązek zawarcia umów przewidzianych w § 2 i 3 w formie pisemnej pod rygorem nieważności (§ 4).
5. Solidarną odpowiedzialność inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę (§ 5).
Z kolei art. 6471 § 6 k.c. stanowi jedynie, że odmienne postanowienia umów, o których mowa w tym artykule, są nieważne. Oznacza to, że § 6 odnosi się wyłącznie do regulacji określonych w § 1–5, nie zaś do wszelkich relacji zachodzących między inwestorem a wykonawcą i podwykonawcą. Przepis art. 6471 k.c. nie może być podstawą nałożenia na wykonawcę dodatkowych obowiązków, gdyż nie kreuje wobec nikogo żadnych obowiązków. Jego celem jest wyłącznie wprowadzenie sankcji nieważności za naruszenie obowiązków zawartych w art. 6471 § 1–5 k.c. Obowiązki wobec stron wynikają więc z art. 6471 § 1–5 k.c., a nie z art. 6471 § 6 k.c.
Wśród wymogów przewidzianych w art. 6471 § 1–5 k.c. nie ma obowiązku składania inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę miesięcznych oświadczeń o niezaleganiu z zapłatą za wykonane roboty budowlane. Obowiązek taki mógłby wynikać z umowy między wykonawcą a podwykonawcą, lecz jeśliby tak było, to i tak inwestor, nie będąc stroną tej umowy, nie mógłby tego obowiązku egzekwować. Inwestor, ograniczając ryzyko podwójnej zapłaty za wykonane roboty budowlane, powinien przewidzieć w umowie z wykonawcą określone obowiązki informacyjne, które mogą polegać na uzależnieniu wypłaty wynagrodzenia wykonawcy od wykazania uprzedniego rozliczenia się z podwykonawcą.
W orzecznictwie sądów powszechnych wskazuje się, że art. 6471 § 5 k.c. statuuje ustawową bierną solidarność o charakterze gwarancyjnym w postaci odpowiedzialności powstającej z mocy samego prawa za cudzy dług, co jest odstępstwem od zasady prawa obligacyjnego, zgodnie z którą skuteczność zobowiązań umownych ogranicza się do stron zawartego kontraktu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., sygn. akt IV CSK 293/10, LEX nr 1111016; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 12 marca 2015 r., sygn. akt I ACa 73/15, LEX nr 1771036). Gwarancyjny charakter odpowiedzialności inwestora powoduje, że jest ona niezależna od treści umowy zawartej między wykonawcą i podwykonawcą oraz wynika wprost z przepisów prawa a nie z umowy.
Artykuł 6471 § 5 k.c. nakłada na inwestora solidarną z wykonawcą odpowiedzialność jedynie za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy i nie rozszerza jej na żadne inne zobowiązania wykonawcy wobec podwykonawcy. W konsekwencji inwestor nie odpowiada za skutki opóźnienia wykonawcy z zapłatą wynagrodzenia podwykonawcy, ale jedynie za swe własne opóźnienie, które ma miejsce po wezwaniu go przez podwykonawcę do zapłaty wynagrodzenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 czerwca 2015 r., sygn. akt I ACa 348/15, LEX nr 1770699). Po spełnieniu świadczenia na rzecz podwykonawcy inwestor jako współdłużnik solidarny ma własne roszczenie odszkodowawcze (regresowe) wobec współodpowiedzialnego solidarnie wykonawcy, które może być potrącone z wierzytelnością wykonawcy z tytułu wynagrodzenia za roboty budowlane. Zapłata wynagrodzenia podwykonawcom przez inwestora na podstawie art. 6471 § 5 k.c. stanowi zaspokojenie cudzego długu (art. 518 § 1 pkt 1 k.c.), przez co inwestor (osoba, która spłaciła wierzyciela – podwykonawcę) nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lutego 2015 r., sygn. akt I ACa 1240/14, LEX nr 1659147). Oczywiście potrącenie wierzytelności jest możliwe, jeżeli wcześniej inwestor nie dokonał zapłaty za te same roboty budowlane na rzecz wykonawcy. Natomiast gdy taka zapłata nastąpiła, to inwestorowi pozostanie roszczenie o zapłatę wobec wykonawcy jako nienależnie wzbogaconego.
Odpowiedzialność inwestora wynikająca z art. 6471 § 5 k.c. łączy się z ryzykiem dwukrotnej zapłaty wynagrodzenia – raz wykonawcy, a drugi raz podwykonawcy, gdy wykonawca, mimo otrzymanej od inwestora zapłaty, nie zaspokoił podwykonawcy. Surowy skutek wyrażenia zgody przez inwestora – nałożenie na niego solidarnej odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy – wymaga zagwarantowania mu minimalnej ochrony prawnej, którą zapewnia znajomość okoliczności pozwalających oszacować zakres i stopień zagrożenia wynikającego z przyjmowanej odpowiedzialności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 103/15, LEX nr 1789967). Ta minimalna ochrona prawna to wynikający z art. 6471 § 2 i 3 k.c. wymóg wyrażenia przez inwestora wyraźnej lub milczącej zgody na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą oraz przez podwykonawcę z dalszym podwykonawcą. O dalej idącą ochronę prawną ograniczającą ryzyko podwójnej zapłaty za te same roboty budowlane powinien zadbać sam inwestor, nakładając na wykonawcę w umowie określone obowiązki informacyjne, od których może uzależnić zapłatę na rzecz jego wynagrodzenia. Obowiązujące przepisy takiego dodatkowego zabezpieczenia inwestora nie wprowadzają.
