Rok inż. Ernesta Malinowskiego w SITK

Ernest Malinowski urodził się 5 stycznia 1818 r. na Wołyniu, zmarł 2 marca 1899 r. w Limie. Polski inżynier drogowy i kolejowy, bohater obrony Callao w 1866 r., budowniczy kolei w Peru i Ekwadorze, projektant i budowniczy Centralnej Kolei Transandyjskiej.

W latach 1827–1831 uczęszczał do Liceum Krzemienieckiego. Wraz z młodszym bratem oraz matką uciekł do Galicji, gdzie zastał go upadek powstania listopadowego. Trzynastoletni Ernest nie brał udziału w walkach. Ojciec czynił przygotowania do powstania na Podolu, a następnie został posłem sejmu powstańczego. Po upadku powstania ojciec znalazł się w Dreźnie, dokąd z Galicji przybyli Ernest i Rudolf, natomiast matka Anna z synem Zygmuntem powróciła na Wołyń. Z Drezna Ernest wraz z ojcem i bratem udali się do Francji. Na emigracji kontynuował naukę w Lycé Louis le Grand w Paryżu. Studiował w École Polytechnique (1834–1836), od 1836 r. na École nationale des ponts et chaussées.

Po ukończeniu studiów rozpoczął w 1838 r. pracę w ramach francuskiego Korpusu Inżynierów Dróg i Mostów. Od września 1838 r. do lutego 1839 r. jako inżynier pracował przy budowie kolei Paryż–Hawr na odcinku Paryż–Pontoise. W lutym 1839 r. został służbowo wysłany wraz z bratem Rudolfem do Algierii, gdzie dotarł w czerwcu tegoż roku. Pracował przy budowie dróg w prowincji Bone. Po kilku tygodniach został przeniesiony do Algieru, gdzie pracował przy budowie portu. W kwietniu 1840 r. powrócił do Paryża i został skierowany do departamentu Meuse. Do 1847 r. prowadził tam prace nad regulacją rzeki Mozy, na odcinku od Verdun do granicy z Belgią.

Inż. Ernest Malinowski

Na wieść o wybuchu powstania w Krakowie przerwał pracę i w kwietniu 1848 r. wyjechał z Francji. Upadek powstania zastał go w Lipsku, najprawdopodobniej dłużej pozostał w Niemczech, ale nie walczył w Badenii w czasie Wiosny Ludów. W styczniu 1849 r. powrócił do Paryża i zabiegał o pracę w Ministerstwie Robót Publicznych. W październiku tego roku podjął pracę inżyniera w departamencie Loir-et-Cher przy budowie dróg i usprawnianiu żeglugi na rzece Cher.

We wrześniu 1852 r. podpisał w Paryżu sześcioletni kontrakt na pracę w Peru na stanowisku inżyniera rządowego. Do jego obowiązków miało należeć opracowywanie projektów i nadzór nad wykonywaniem prac budowlano-melioracyjnych, wytyczanie dróg, konstruowanie mostów, kreślenie map topograficznych oraz kształcenie peruwiańskiej kadry technicznej.

Po przybyciu do Limy wziął udział w tworzeniu nowej organizacji technicznej – Comisión Central de Ingenieros Civiles – oraz pierwszej peruwiańskiej szkoły technicznej – Escuela Central de Ingenieros Civiles. W 1859 r. wraz z Mario Alleonem i Gerritem Backusem zaprojektował linię kolejową Pisco–Ica liczącą 74 km, zaś w 1864 r. ze Stephenem Crosby i D.N. Paddisonem linię kolejową z Chimbote do Huaraz długości prawie 277 km, na której pokonywano różnicę terenu ponad 3 tys. m. Ernest Malinowski od 1869 r. nadzorował budowę tej linii. Z powodu kłopotów finansowych projekt zrealizowano jedynie na odcinku 136 km.

Podczas konfliktu zbrojnego z Hiszpanią w 1866 r. Ernest Malinowski został powołany na stanowisko głównego inżyniera w porcie Callao koło Limy, gdzie wraz z Felipe Arancibą i José Cornelio Bordą przygotował projekt ufortyfikowania portu. Wziął udział w obronie portu, walcząc na wałach fortu Santa Rosa. W obronie portu zastosował wiele nowatorskich rozwiązań inżynieryjnych. W uznaniu zasług otrzymał dyplom, medal oraz honorowe obywatelstwo Peru.

W 1868 r. kongres wydał dekret o budowie linii kolejowej przez Andy i ogłosił przetarg, by wyłonić najbardziej korzystną ofertę od strony finansowej i technicznej. W kilka dni po ogłoszeniu dekretu Henry Meiggs, przedsiębiorca amerykański, uzyskał zgodę na przeprowadzenie wstępnych studiów linii kolejowej. Powierzył ten projekt Ernestowi Malinowskiemu.

Prace rozpoczęto uroczystym wmurowaniem kamienia węgielnego 1 stycznia 1870 r. w Limie. Po czterech latach pracy w wyjątkowo trudnych warunkach klimatycznych i terenowych, prowadzono kolej trawersując zboczami gór, budując półki skalne, wykuwając 63 tunele łącznej długości ponad 6000 m i budując 61 obiektów łącznej długości 1832 m. Wśród nich wybudowano jeden z największych ówcześnie na świecie o wysokości 77 m i długości 175 m (tzw. wiadukt Verrugas).

Jeden z wiaduktów kolei transandyjskiej (fot. Kabelleger/David Gubler, Wikipedia)

O kolei tej, a szczególnie o znajdujących się na jej trasie mostach i tunelach pisały wszystkie ważniejsze czasopisma techniczne na świecie, zaś Ernest Malinowski zyskał sławę wybitnego inżyniera. Ernest Malinowski osobiście nadzorował roboty, sprowadzał materiały i tabor kolejowy, na bieżąco prowadził księgowość i korespondował z dostawcami, także zagranicznymi. Pierwszy odcinek linii kolejowej na odcinku Callao–Chicla, liczący 141 km, oddano do użytku w maju 1878 r.

W 1890 r. Malinowski przeszedł do pracy w utworzonej kompanii „Peruvian Corporation”, zdominowanej przez kapitał brytyjski, która przejęła koleje budowane za państwowe pieniądze w ramach spłaty długów zaciągniętych na początku lat siedemdziesiątych. W tym roku wznowiono prace przy układaniu szyn na torowiskach przygotowanych wcześniej przez Ernesta Malinowskiego, doprowadzając w styczniu 1893 r. linię kolejową do miasta La Oroya. Została oddana do użytku tzw. główna trasa kolei transandyjskiej.

Malinowski przyczynił się do zatrudnienia w Peru polskich inżynierów, m.in. Edwarda Habicha, Aleksandra Miecznikowskiego, Władysława Folkierskiego, Władysława Klugera, Ksawerego Wakulskiego, Aleksandra Babińskiego. Pomagał polskim biologom i podróżnikom, np. Konstantemu Jelskiemu, Józefowi Siemiradzkiemu.

Pochowany został z honorami należnymi bohaterowi narodowemu 3 marca 1899 r. na cmentarzu „Presbitero Maestro”.

Z okazji setnej rocznicy śmierci Ernesta Malinowskiego w 1999 r., staraniem SITK, na przełęczy Ticlio, najwyższym punkcie Kolei Transandyjskiej (4818 m n.p.m.), stanął pomnik projektu rzeźbiarza prof. Gustawa Zemły. Siedmiometrowy monument wykonany w Polsce ze strzegomskiego granitu nawiązuje surowością stylu do budowli indiańskich i jest zwieńczony kołem z odlaną z brązu podobizną Malinowskiego. Poniżej godła polskiego i peruwiańskiego umieszczono dwujęzyczny napis „Ernest Malinowski 1818–1899. Inżynier polski, patriota peruwiański, bohater obrony Callao 1866, budowniczy Centralnej Kolei Transandyjskiej”.

Narodowy Bank Polski w ramach serii „Polscy podróżnicy i badacze” wydał monetę obiegową 2 zł oraz srebrną monetę o nominale 10 zł. Na rewersie umieszczono popiersie Ernesta Malinowskiego i wizerunek pociągu oraz mostów nad górskimi wąwozami, na awersie globus z konturami Ameryki Północnej i Południowej oraz oznaczeniem położenia Peru.

W 1999 r. Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy o nominale 1 zł. Znaczek przedstawia Ernesta Malinowskiego na tle pociągu przejeżdżającego wiadukt Verrugas. Znaczek wydano w ramach serii „Polacy na świecie”.

Również w 1999 r. odlano także z brązu popiersie Ernesta Malinowskiego, które ustawiono w holu limeńskiego dworca „Desemparados”.

Pomnik inż. Ernesta Malinowskiego postawiony na przełęczy Ticlio w Peru w 1999 r. (fot. D. Przybyła)

Imię inżyniera Ernesta Malinowskiego noszą:

• od 1999 r. most kolejowy w Toruniu na linii Poznań–Inowrocław–Toruń–Jabłonowo Pomorskie–Iława–Olsztyn–Korsze–Skandawa, liczący 997 m, wybudowany w 1873 r., imię nadane w dniu odsłonięcia pomnika w Peru;
• statuetka ERNEST – miniatura pomnika – jest co roku przyznawana najaktywniejszym członkom SITK;
• od stycznia 2017 r. – Zespół Szkół Budowlano-Energetycznych w Ostrowie Wielkopolskim;
• ulica w Warszawie, w dzielnicy Ursynów, biegnąca między ulicami Dereniową a Ciszewskiego;
• od 1988 do 2003 r. – Zespół Szkół Zawodowych Polskich Kolei Państwowych w Białymstoku-Starosielcach (od 1 września 2003 r. przekształcony w Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 2);
• od marca 1999 do grudnia 2009 r. – pociąg ekspresowy PKP Intercity, kursujący na trasie Krynica-Zdrój/Kraków–Warszawa;
• od grudnia 2015 r. – pociąg TLK spółki PKP Intercity, relacji Warszawa–Kraków/Zakopane/Krynica-Zdrój, a wcześniej jeden z pociągów InterREGIO, kursujący na trasie Zakopane/Kraków–Warszawa;
• od 9 czerwca 2016 r. lokomotywa E6ACTd-101, nadane przez Freightliner PL;
• Nagroda za najciekawszy wyrób i innowację techniczną stosowaną w kolejnictwie, prezentowaną na Międzynarodowych Targach Kolejowych Trako – statuetka będąca repliką pomnika Ernesta Malinowskiego, który odsłonięto w Peru w 1999 r. w najwyższym punkcie trasy kolei transandyjskiej;
• Klub Zainteresowań „Kolejnictwo” Polskiego Związku Filatelistów, zrzeszający filatelistów zainteresowanych tematyką transportu szynowego.

Dorota Przybyła

wiceprezes SITK