Relacje między projektantami wspólnie tworzącymi projekt w kontekście regulacji prawa autorskiego
Rozpoczynamy cykl artykułów dotyczących zagadnień praw autorskich.
Relacje między projektantami wspólnie tworzącymi projekt w kontekście regulacji prawa autorskiego
Rozpoczynamy cykl artykułów dotyczących zagadnień praw autorskich.
Zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) prawo autorskie, w braku przeciwnych postanowień ustawowych, przysługuje twórcy (por. art. 8 ust. 1 tej ustawy).
Twórcą jest zawsze osoba fizyczna.
W przypadku wykorzystywanych w budownictwie utworów projektowych twórcą jest autor danego projektu budowlanego.
W sytuacji, gdy pod projektem widnieją nazwiska kilku osób, z których każda wniosła twórczy wkład w powstanie danego, indywidualnego dzieła projektowego, mamy do czynienia ze zjawiskiem tzw. współautorstwa, uregulowanego w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 9.
Istota współautorstwa projektu
Współtwórczość zakłada istnienie co najmniej dwóch podmiotów wspólnie uprawnionych z tytułu praw autorskich do stworzonego przez nich utworu. Prawa autorskie przysługują współtwórcom wspólnie, co oznacza, że do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu (projektu) potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców.
Utwory współautorskie podzielić można na rozłączne i nierozłączne. Pierwsze z nich charakteryzują się tym, iż chociaż jeden ze współtwórców wnosi do utworu współautorskiego twórczy wkład, który ma samodzielne znaczenie, tzn. może być sam przedmiotem prawa autorskiego, czyli odrębnym utworem.
Utwory współautorskie nierozłączne zawierają natomiast wkłady pozbawione samodzielnego znaczenia, a więc nienadające się do odrębnej eksploatacji autorskoprawnej, tak jest np. w przypadku projektu architektonicznego stworzonego przez dwóch współpracujących ze sobą architektów.
Jeżeli chodzi o dzieła projektowe z zakresu budownictwa, to przy ich tworzeniu przez kilku projektantów będą one najczęściej utworami współautorskimi nierozłącznymi. Wynika to z trudności wyróżniania w projekcie twórczych wkładów, które mogłyby samodzielnie funkcjonować w obrocie cywilnoprawnym poza projektem. Ich obecności w projekcie nie można jednak bezwzględnie wykluczać.
I tak np. projektem współautorskim rozłącznym będzie projekt, w którym układ przestrzeni wewnętrznej budowli w formie samodzielnego podprojektu został zrealizowany przez jednego twórcę, podczas gdy autorem całej pozostałej części projektu konkretnego obiektu jest inny projektant. Pierwszy z nich może zadysponować swoją twórczą częścią, przenosząc majątkowe prawa autorskie do niej na swojego współpracownika lub osobę trzecią.
Udziały autorów projektu we wspólnych prawach
Współtwórca na gruncie praw autorskich stanowi odpowiednik współwłaściciela rzeczy ruchomej lub nieruchomości, której pozycja uregulowana jest w kodeksie cywilnym (por. art. 195-221 k.c. oraz art. 9 ust 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Wspólność majątkowych praw autorskich do współautorskiego projektu jest wspólnością w częściach ułamkowych. Wynika z tego, że współtwórcom przysługują udziały w tej wspólności, które w braku przeciwnego ustalenia między nimi uznaje się za sobie równe (por. art. 9 ust. 1 zdanie 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
{mospagebreak}Udział we wspólności majątkowych praw autorskich do projektu współautorskiego wyrażany jest odpowiednim ułamkiem. Ułamek ten pozwala określić wartość wkładu, wniesionego przez poszczególnych współtwórców w powstanie danego projektu. Wartość ta ustalana jest w proporcji do wartości wspólnych majątkowych praw autorskich do współautorskiego projektu.
Na przykład, jeśli wartość tych praw ustalona zostanie na cztery jednostki, a wiadomo, że w tworzeniu projektu brało udział czterech projektantów, to w sytuacji gdy ich udziały uznano za równe, każdy z nich wyceniony powinien zostać na jedną jednostkę.
UMOWA MIĘDZY WSPÓŁTWÓRCAMI PROJEKTU
zawarta dnia ……………………..w ………………..pomiędzy: 1) …………………………………, zam. w …………………………………………., legitymującym(-ą) się dowodem osobistym nr …. seria ……………, zwanym(-ą) dalej Współtwórcą I,
2) …………………………………, zam. w …………………………………………., legitymującym(-ą) się dowodem osobistym nr …. seria ……………, zwanym(-ą) dalej Współtwórcą II,
3) …………………………………, zam. w …………………………………………., legitymującym(-ą) się dowodem osobistym nr …. seria ……………, zwanym(-ą) dalej Współtwórcą III, ………………………………………………………………………………. zwanymi dalej łącznie Współtwórcami.
§ 1
Współtwórcy oświadczają, iż podjęli zamiar wspólnego stworzenia stanowiącego utwór w rozumieniu prawa autorskiego (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) następującego projektu ………………………………, zwanego dalej utworem. Dowodem powzięcia tego zamiaru jest złożenie przez wszystkich Współtwórców swoich podpisów pod niniejszą umową.
§ 2
Współtwórcy oświadczają, że uzgodnili następujący rozdział udziałów w majątkowych prawach autorskich do utworu:
1) Współtwórca I – ………..%,
2) Współtwórca II – ……….%,
3) Współtwórca III – ………%,
4) ……………………………………..
§ 3
Współtwórcy zobowiązują się nie występować w przyszłości, w tym po zakończeniu procesu tworzenia utworu, o zmianę wzajemnych proporcji ustalonych między sobą udziałów, określonych w par. 2.
§ 4
Współtwórcy zgodnie ustalają, że proporcjonalny rozdział wielkości ich udziałów w majątkowych prawach autorskich do utworu, określony w par. 2, stanowił będzie podstawę do odpowiadającego tym proporcjom rozdziału wpływów (wynagrodzeń) z tytułu eksploatacji utworu, przysługującym Współtwórcom jako współuprawnionym podmiotom praw autorskich do niego.
§ 5
Wszelkie zmiany niniejszej umowy wymagają pod rygorem nieważności zachowania formy pisemnej.
§ 6
Umowa niniejsza sporządzona została w ……………….. jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdego ze Współtwórców.
§ 7
W zakresie w niniejszej umowie nieuregulowanym odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego oraz ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
………………….. ………………………. ………………….
W praktyce rzadko spotyka się umowy między współtwórcami, dotyczące zgodnego określenia wartościowych relacji między wnoszonymi przez nich twórczymi wkładami i odpowiadającymi wielkości tych wkładów udziałami. Zawarcie takiej umowy może się okazać przydatne, zwłaszcza w przypadku dużych dysproporcji pomiędzy twórczym zaangażowaniem poszczególnych projektantów.
Przy braku odmiennych zastrzeżeń umownych projektanci podejmujący największy twórczy wysiłek skazani bowiem będą na dowodzenie skali swojego rzeczywistego zaangażowania, ponieważ w przeciwnym razie zostaną potraktowani na równi z pozostałymi, mniej zasłużonymi w danym przypadku współtwórcami.
Umowa między współautorami projektu może przybrać postać, którą prezentujemy powyżej.
Udział we wspólnych prawach autorskich to wiązka uprawnień przysługujących współtwórcy, stanowiąca odpowiednik uprawnień płynących z majątkowych praw autorskich do współautorskiego dzieła projektowego. Ułamkowy charakter tych praw powoduje także to, że swoimi udziałami współtwórcy mogą swobodnie rozporządzać (w drodze zawierania odpowiednich umów sprzedaży udziału).
Natomiast do wykonywania praw autorskich do całości współautorskiego projektu, czego przejawem jest również rozporządzanie tymi prawami (ich sprzedaż), potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. Wyjątek stanowi dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości projektu, do którego uprawniony jest każdy ze współtwórców, mogących w tym przypadku działać na własną rękę, bez czekania na zgodę pozostałych współautorów.{mospagebreak}
Korzystanie przez autorów z pomocy sądu
Jeśli współautor projektu dowie się, że osoba trzecia nielegalnie korzysta z tego projektu, może bez pytania się o zgodę innych współautorów zażądać od podmiotu naruszającego prawa autorskie zaprzestania bezprawnych działań, a także wystąpić do sądu z pozwem o naruszenie praw autorskich (por. art. 9 ust. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Kolejny skutek ułamkowego charakteru wspólności majątkowych praw autorskich do twórczych prac projektowych to prawo każdego ze współtwórców domagania się, aby wspólność ta została zniesiona.
Co do sposobu zniesienia współautorskiej wspólności, może on zostać przez współtwórców ustalony w drodze odpowiedniej umowy cywilnoprawnej, a w razie jej braku i powstania sporu między współuprawnionymi – w drodze sądowego orzeczenia o kształtującym charakterze.
Orzeczenie takie może zostać spowodowane wniesieniem przez jednego ze współtwórców, zainteresowanego zniesieniem istniejącej dotychczas wspólności uprawnień do danego projektu, kształtującego powództwa do właściwego sądu cywilnego.
W przypadku wspólności majątkowych praw autorskich do projektu współautorskiego, jako dobra niematerialnego, zniesienie jej polegać może przede wszystkim na przeniesieniu tych praw na inny podmiot i podziale uzyskanej z tego tytułu kwoty między współtwórców według wartości ich udziałów albo na przyznaniu majątkowych praw autorskich do danego projektu jednemu ze współtwórców, przy jednoczesnej spłacie pozostałych wspólnie uprawnionych.
Wspólne tworzenie projektów, stanowiących utwory w rozumieniu prawa autorskiego, łączyć się może zatem w praktyce ze zgłaszaniem trojakiego rodzaju pozwów sądowych:
pozwu o ustalenie, jeśli współautorzy spierają się odnośnie do wartości przysługujących im udziałów, co może rozstrzygnąć sąd cywilny poprzez wydanie wyroku ustalającego w tym zakresie
pozwu o ukształtowanie, jeśli współautorzy chcą znieść wspólność praw autorskich do stworzonego przez nich wspólnie projektu
pozwu o zasądzenie roszczenia, jeśli osoba trzecia, np. inny projektant, naruszy prawa autorskie do wspólnego projektu – poprzez bezprawne skorzystanie z niego, czyli posłużenie się nim bez wiedzy i zgody współuprawnionych projektantów.
Prawa osobiste współautorów projektu
Zasady współtwórczości, określone w art. 9 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, odnoszą się zasadniczo do majątkowych praw autorskich do projektu.
Jeżeli chodzi natomiast o autorskie prawa osobiste do projektu, które wylicza art. 16 powyższej ustawy, to przysługują one poszczególnym projektantom współpracującym twórczo przy tworzeniu projektu.
Oznacza to w praktyce, że każdy z tych projektantów ma prawo do tego, aby był on określany jako współtwórca wspólnego projektu, aby jego nazwisko podawane było przy okazji rozpowszechniania (udostępniania) projektu (jego egzemplarzy) oraz aby miał możliwość wykonywania nadzoru nad korzystaniem z projektu, co dotyczy przede wszystkim nadzoru autorskiego w trakcie realizacji według projektu konkretnej inwestycji.
Odnośnie do nadzoru autorskiego współuprawnieni projektanci mogą upoważnić jednego spośród siebie do wykonywania osobistych uprawnień w tym zakresie.
Osobistych praw autorskich nie można przenieść na inną osobę (sprzedać ich), natomiast formalnie możliwe jest zezwolenie innym osobom na realizację własnych osobistych uprawnień, naturalnie jeśli osoby te są merytorycznie przygotowane do podjęcia się nadzoru autorskiego, co dotyczy niewątpliwie współpracujących z projektantem kolegów po fachu.
Rafał Golat
radca prawny
ZAMÓW PRENUMERATĘ
Artykuł zamieszczony
w „Inżynierze budownictwa”,
lipiec-sierpień 2007 r.
