Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia na budowach stają się integralną częścią funkcjonowania przedsiębiorstw budowlanych i mają coraz większy wpływ nie tylko na wynik ekonomiczny przedsiębiorstwa, ale również na zadowolenie pracowników.
Dotychczasowe standardy bezpieczeństwa i higieny pracy w budownictwie już nie wystarczają. Konieczne jest uwzględnianie zmian zachodzących w otoczeniu zewnętrznym, w tym zmian w obowiązujących aktach prawnych Unii Europejskiej i uregulowaniach prawa polskiego oraz szersze spojrzenie na bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników budownictwa [1, 2, 3].
© Lucian Milasan – Fotolia.com
Uregulowania prawne dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na budowie
Podstawowym aktem prawnym, w którym jest mowa o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest Konstytucja RP, według której każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i do ochrony zdrowia.
Sposób realizacji tego prawa określa ustawa – Kodeks pracy. Zgodnie z nią pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bhp i jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki [4].
Rozwinięciem uregulowań kodeksowych są akty prawne powszechnie obowiązujące. Do takich w budownictwie należą m.in. ustawa – Prawo budowlane [5], rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych [6] i rozporządzenie MI w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia [7].
Ustawa – Prawo budowlane normuje działalność obejmującą projektowanie, budowę, utrzymanie i rozbiórkę obiektów budowlanych oraz określa zasady działania administracji publicznej w tych dziedzinach. Ustawodawca wymienia i określa prawa i obowiązki uczestników procesu budowlanego w obszarze bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (BIOZ). Do obowiązków inwestora należy m.in. zorganizowanie procesu budowy z uwzględnieniem zawartych w prawie zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a w szczególności zapewnienie opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (planu BIOZ).
Do obowiązków projektanta należy m.in. sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu budowlanego, która będzie uwzględniana w planie BIOZ.
Do obowiązków kierownika budowy należy m.in. sporządzenie lub zapewnienie sporządzenia planu BIOZ uwzględniającego specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych oraz koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
Do obowiązków inspektora nadzoru inwestorskiego (jeżeli zostanie taki ustanowiony) należy m.in. reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności jej realizacji z projektem i pozwoleniem na budowę oraz przepisami i zasadami wiedzy technicznej.
Plan BIOZ należy sporządzić w przypadku prowadzenia robót budowlanych trwających dłużej niż 30 dni roboczych i jednoczesnym zatrudnieniu co najmniej 20 pracowników lub pracochłonności planowanych robót przekraczającej 500 osobodni, a także w przypadku robót budowlanych, których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, tj.
– których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości;
– przy prowadzeniu których występują działania substancji chemicznych lub czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi;
– stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym;
– prowadzonych w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych;
– stwarzających ryzyko utonięcia pracowników;
– prowadzonych w studniach, pod ziemią i w tunelach;
– wykonywanych przez kierujących pojazdami zasilanymi z linii napowietrznych;
– wykonywanych w kesonach, z atmosferą wytwarzaną ze sprężonego powietrza;
– wymagających użycia materiałów wybuchowych;
– prowadzonych przy montażu i demontażu ciężkich elementów prefabrykowanych.
Szczegółowy zakres wymienionych robót został określony w [5].
W rozporządzeniu MI z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych używa się określenia „plan BIOZ” oraz zobowiązuje się uczestników procesu budowlanego do współdziałania ze sobą w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w procesie przygotowania i realizacji budowy. Ważnym zagadnieniem dokładnie zdefiniowanym jest zagospodarowanie terenu budowy. W rozumieniu ustawodawcy „zagospodarowanie terenu budowy” oznacza rozmieszczenie, zgodne z przepisami i zasadami wiedzy technicznej, na terenie budowy maszyn i innych urządzeń technicznych, składowisk materiałów i konstrukcji budowlanych, dróg kołowych i pieszych, sieci, rurociągów i przewodów instalacji oraz obiektów, pomieszczeń i urządzeń administracyjnych, socjalnych i sanitarnych, z uwzględnieniem warunków usytuowania i użytkowania istniejących i projektowanych obiektów [6].
W rozporządzeniu MI z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ustawodawca określa m.in. zakres i formę planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia [7]. Charakterystykę planu BIOZ przedstawiono w tabeli.
Rys. Schemat przykładowej procedury do opracowania planu BIOZ
Procedura opracowywania planu BIOZ
Opracowanie planu BIOZ powinno być poprzedzone przeglądem uwarunkowań prawnych w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz zapoznaniem się przede wszystkim z dokumentacją projektową. Dokumentacja ta określa bowiem wszystkie elementy obiektu budowlanego, urządzeń budowlanych i robót budowlanych, zagospodarowanie terenu lub działki, funkcję, formę i konstrukcję obiektu budowlanego, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną oraz proponowane niezbędne rozwiązania techniczne i materiałowe ukazujące zasady nawiązania do otoczenia i warunki użytkowania obiektu budowlanego.
W zależności od rodzaju, stopnia złożoności i zakresu przedsięwzięcia budowlanego dokumentacja projektowa powinna zawierać:
– w przypadku gdy wymagane jest pozwolenie na budowę: projekt budowlany, projekty wykonawcze, przedmiar robót, informację BIOZ;
– w przypadku gdy nie jest wymagane pozwolenie na budowę: plany, rysunki lub inne dokumenty umożliwiające określenie rodzaju i zakresu podstawowych robót budowlanych oraz uwarunkowań i lokalizacji ich wykonywania, przedmiar robót, projekty, pozwolenia, uzasadnienia i opinie wymagane odrębnymi przepisami [5, 8].
Na podstawie dokumentacji projektowej są analizowane, badane i rozwiązywane problemy związane z wykonywaniem robót budowlanych na terenie budowy. Opracowywany jest przedmiar i obliczana wartość kosztorysowa robót. Korzystając z przedmiaru i kosztorysu robót, na podstawie analizy frontów robót i dyspozycyjnych zasobów odpowiednio do potrzeb, projektowana jest technologia i organizacja robót. Typowy projekt technologii i organizacji powinien zawierać:
– w zakresie technologii: charakterystykę techniczną przedsięwzięcia budowlanego i warunki jego realizacji; zestawienie elementów obiektu lub procesów, które składają się na określone przedsięwzięcie wraz ze wskazaniem kolejności ich wykonania oraz wielkości; opis technologii procesów zasadniczych określający sposoby ich wykonania, dobór maszyn i sprzętu pomocniczego oraz jednostek transportowych, rysunki urządzeń formujących, rusztowań i innych konstrukcji specjalnych niezbędnych dla przyjętej technologii oraz technologię wykonania określonych procesów budowlanych w warunkach nietypowych, np. zimowych;
– w zakresie organizacji: opis organizacji przyjętej do realizacji robót; model sieciowy i harmonogram realizacji robót; harmonogramy zatrudnienia, pracy maszyn, dostaw materiałów; plany zagospodarowania terenu budowy opracowane dla kolejnych etapów budowy; schematy i opisy organizacji kierownictwa i zarządzania budową [9].
Po analizie dokumentacji można przystąpić do opracowywania poszczególnych części planu BIOZ. Przykładową procedurę do opracowania planu BIOZ przedstawiono na rysunku.
Tab. Zakres planu BIOZ
|
|
Zakres opracowania
|
|
Strona tytułowa
|
Strona tytułowa zawiera: ? nazwę i adres obiektu budowlanego; ? imię i nazwisko lub nazwę inwestora oraz jego adres; ? imię i nazwisko oraz adres kierownika budowy, sporządzającego plan BIOZ, a w przypadku gdy plan BIOZ sporządzany jest przez inną osobę, również imię i nazwisko oraz adres tej osoby lub nazwę i adres podmiotu sporządzającego plan BIOZ. |
|
Część opisowa
|
Część opisowa zawiera w szczególności: ? zakres robót dla całego zamierzenia budowlanego oraz kolejność realizacji poszczególnych obiektów; ? wykaz istniejących obiektów budowlanych podlegających adaptacji lub rozbiórce; ? wskazanie elementów zagospodarowania działki lub terenu, które mogą stwarzać zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi; ? informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń występujących podczas realizacji robót budowlanych, określające skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia; ? informację o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia; ? informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych, w tym: – określenie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia, – konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed skutkami zagrożeń,
– ? określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy; ? wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegających niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie, w tym zapewniających bezpieczną i sprawną komunikację, umożliwiającą szybką ewakuację na wypadek pożaru, awarii i innych zagrożeń; ? wskazanie miejsca przechowywania dokumentacji budowy oraz dokumentów niezbędnych do prawidłowej eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych. |
|
Część rysunkowa
|
Część rysunkowa, opracowana na kopii projektu zagospodarowania działki lub terenu, jeżeli jest wymagany zgodnie z przepisami ustawy – Prawo budowlane, zawiera dane umożliwiające łatwe odczytanie części opisowej, szczególnie: ? czytelną legendę; ? oznaczenie czynników mogących stwarzać zagrożenie; ? rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych wraz z parametrami poboru mediów, punktami czerpalnymi, zaworami odcinającymi, drogami dojazdowymi; ? rozmieszczenie sprzętu ratunkowego (w tym pływającego, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem robót), niezbędnego przy prowadzeniu robót budowlanych; ? rozmieszczenie i oznaczenie granic obszarów wewnętrznych i zewnętrznych stref ochronnych, wynikających z przepisów odrębnych, takich jak strefy magazynowania i składowania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych, strefy pracy sprzętu zmechanizowanego i pomocniczego; ? rozmieszczenie placów produkcji pomocniczej, takich jak węzły produkcji betonu cementowego i asfaltowego, prefabrykatów; ? przedstawienie rozwiązań układów komunikacyjnych, transportu na potrzeby budowy oraz ogrodzenia terenu; ? lokalizację pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. |
Ważnym elementem procedury są dwie decyzje, które należy podjąć w trakcie postępowania. Pierwsza decyzja (D1 na rys.) dotyczy postępowania w procedurze i obejmuje zakwalifikowanie robót występujących na budowie do grupy robót, których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi. Jeżeli takie roboty budowlane nie występują, procedura może zostać przerwana pod warunkiem spełnienia drugiego warunku (D2 na rys.). Decyzja D2 dotyczy robót budowlanych trwających dłużej niż 30 dni roboczych i jednoczesnego zatrudnienia co najmniej 20 pracowników lub pracochłonności planowanych robót przekraczającej 500 osobodni. W przypadku spełnienia tego warunku należy kontynuować procedurę pisania planu BIOZ. W przeciwnym przypadku nie ma obowiązku sporządzania planu BIOZ, a uzyskane informacje można wykorzystać do bezpiecznego prowadzenia robót na budowie.
W praktyce budowlanej trudności pojawiają się przy opracowywaniu części opisowej planu BIOZ. W ich przezwyciężaniu będzie pomocna wcześniejsza analiza uregulowań prawnych w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz projekt technologii i organizacji robót budowlanych, gdyż w tym projekcie znajdują się informacje, które można wykorzystać w części opisowej planu BIOZ. W części opisowej planu BIOZ błędnie umieszcza się informacje dotyczące wszystkich robót budowlanych, a nie tylko tych, które występują na danej budowie. Najgorzej wypada część rysunkowa planu BIOZ, która powinna być opracowana na kopii projektu zagospodarowania terenu budowy i powinna umożliwiać łatwe odczytanie części opisowej planu.
Kolejnym błędem przy opracowywaniu planu BIOZ jest upraszczanie zagadnień bezpieczeństwa i ochrony zdrowia do opracowania jednego planu BIOZ jednocześnie dla wszystkich robót budowlanych. W przypadku bardziej złożonego obiektu budowlanego wskazane jest opracowanie planu BIOZ dla poszczególnych etapów budowy, np. dla posadowienia lub dla stanu zerowego budynku [10, 11]. Takie postępowanie wynika z różniących się między sobą planów zagospodarowania terenu budowy. Inne zagospodarowanie niesie ze sobą inne zagrożenia. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, obsługi maszyn i sprzętu pomocniczego oraz sprzętu ochrony zbiorowej i indywidualnej są ściśle związane z zastosowaną technologią, a ta zmienia się w zależności od rodzaju prowadzonych robót.
dr inż. Jerzy Obolewicz
Politechnika Białostocka
Literatura
1. J. Obolewicz, BHP czy BIOZ – współczesny etos budowniczego, w: Problemy przygotowania i realizacji inwestycji, Warsztaty Inżynierów Budownictwa, VII Konferencja Naukowo-Techniczna Puławy 2010, Wyd. Wacetob 2010.
2. J. Obolewicz, Koordynacja bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w budowlanym procesie inwestycyjnym, „Przegląd Budowlany” nr 2/2011.
3. J. Obolewicz, Podręcznik: Bezpieczeństwo pracy w budownictwie, Wyd. Unimedia, Warszawa 2012.
4. Kodeks pracy, stan prawny na dzień 1 stycznia 2012 r.
5. Ustawa – Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r.
6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401).
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U. Nr 120, poz. 1125 i 1126).
8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz.U. z 2004 r. Nr 19, poz. 177, Nr 96, poz. 959, Nr 116, poz. 1207 i Nr 145, poz. 1537).
9. L. Rowiński, Organizacja produkcji budowlanej, Wyd. Arkady, Warszawa 1982.
10. J. Obolewicz, BIOZ przy posadowieniu budynku, „Praca i Zdrowie” nr 10/2010.
11. J. Obolewicz, BIOZ przy wykonywaniu stanu zerowego budynku, „Praca i Zdrowie” nr 11/2010.
Opracowanie wykonano w Politechnice Białostockiej w ramach realizacji projektu badawczego własnego nr NN115347038 zawartego 19 maja 2010 r., finansowanego ze środków MNiSW (2010–2013).
