Projektowanie wnętrz budynków dla osób niepełnosprawnych. Przepisy, wymagania

Projektowanie obiektów dla osób niepełnosprawnych. Urządzenia dźwigowe

Jedną z najistotniejszych dyspozycji, z punktu widzenia dostosowania obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych, jest regulacja § 54 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1422 z późn. zm.), zwanego dalej warunkami technicznymi, określająca, iż w budynku mieszkalnym wielorodzinnym, zamieszkania zbiorowego lub użyteczności publicznej, wyposażonym w dźwigi, należy zapewnić osobom niepełnosprawnym dojazd z poziomu terenu i dostęp na wszystkie kondygnacje użytkowe.

Fot. 1. Dźwig osobowy dla osób niepełnosprawnych

W przypadku wbudowywania lub przybudowywania szybu dźwigowego do istniejącego budynku dopuszcza się usytuowanie drzwi przystankowych dźwigu na poziomie spocznika międzypiętrowego pod warunkiem, że zostanie zapewniony dostęp do kondygnacji użytkowej osobom niepełnosprawnym (§ 54 ust. 3 warunków technicznych).

Zobacz też: Instalacje elektryczne – projektowanie uniwersalne

Nie podlega jednak dyskusji, że w budynkach wielokondygnacyjnych praktycznie jedynym komfortowym sposobem samodzielnego przemieszczania się pomiędzy kondygnacjami przez osoby niepełnosprawne (poruszające się na wózku inwalidzkim lub posiadające ograniczenia ruchowe) są windy. W rozporządzeniu narzucono pewne wymagania w stosunku do urządzeń dźwigowych, zwiększające ich dostępność dla tych osób:

• co najmniej jeden z dźwigów służących komunikacji ogólnej w budynku z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi, a także w każdej wydzielonej w pionie, odrębnej części (segmencie) takiego budynku, powinien być przystosowany do przewozu mebli, chorych na noszach i osób niepełnosprawnych (§ 193 ust. 2 warunków technicznych);
• kabina dźwigu osobowego powinna mieć szerokość co najmniej 1,1 m i długość 1,4 m; poręcze na wysokości 0,9 m oraz tablicę przyzywową na wysokości od 0,8 do 1,2 m; w odległości nie mniejszej niż 0,5 m od naroża kabiny, z dodatkowym oznakowaniem dla osób niewidomych i informacją głosową (§ 193 ust. 3 warunków technicznych);
• w zabudowie śródmiejskiej, w średniowysokim budynku mieszkalnym wielorodzinnym, mającym nie więcej niż 3 mieszkania dostępne z klatki schodowej na kondygnacji, dopuszcza się instalowanie dźwigu niespełniającego wymagań określonych w pierwszym podpunkcie poza przystosowaniem go do potrzeb osób niepełnosprawnych (§ 193 ust. 4 warunków technicznych).

W budynku mieszkalnym wielorodzinnym, niewyposażonym w dźwigi koniecznie należy wykonać pochylnię lub zainstalować odpowiednie urządzenie techniczne umożliwiające dostęp osobom niepełnosprawnym do mieszkań położonych na pierwszej kondygnacji nadziemnej oraz do kondygnacji podziemnej zawierającej stanowiska postojowe dla samochodów osobowych (§ 55 ust. 1 warunków technicznych).

Wytyczne dotyczące samych kabin zostały wyszczególnione w „Standardach dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami” opracowanych w ramach „Programu Dostępność Plus”, zwanych dalej standardami, i są to m.in.:

• kabina dźwigu osobowego powinna mieć wymiary: co najmniej 110 cm szerokości i 140 cm długości;
• po obu stronach kabiny na wysokości 90 cm powinny być zamontowane ciągłe poręcze;
• zalecana jest szerokość drzwi wejściowych do kabiny 100 cm – dla wózków z napędem akumulatorowym;
• drzwi dźwigu powinny otwierać się i zamykać automatycznie z zastosowaniem fotokomórki, aby zminimalizować ryzyko uderzenia w osoby z nich korzystające;
• zaleca się, aby kabina i panele kontrolne były dobrze oświetlone.

W niskich budynkach zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej, niewymagających wyposażenia w dźwigi, należy zainstalować urządzenia techniczne zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których mogą korzystać. W standardach wymieniono podnośniki przyschodowe, platformy pionowego i ukośnego podnoszenia czy schodołazy.

Fot. stock.adobe / iQoncept

Projektowanie obiektów dla osób niepełnosprawnych. Pomieszczenia higienicznosanitarne

Zgodnie z treścią § 76 warunków technicznych do pomieszczeń higienicznosanitarnych zalicza się:

• łaźnie, sauny i natryski;
• łazienki i ustępy;
• umywalnie, szatnie oraz przebieralnie;
• pralnie;
• pomieszczenia higieny osobistej kobiet;
• pomieszczenia służące do odkażania, oczyszczania, suszenia odzieży i obuwia oraz do przechowywania sprzętu do utrzymania czystości.

Fot. 4. Ubikacja dla osób niepełnosprawnych

W przypadku osób niepełnosprawnych bardzo często podstawowe czynności higieniczne wymagają znacznie większej powierzchni manewrowej niż w przypadku osób pełnosprawnych, wynika to najczęściej z faktu korzystania z wózka inwalidzkiego lub z ograniczeń ruchowych. Mając na uwadze powyższe, pomieszczenia higienicznosanitarne muszą mieć szereg udogodnień oraz rozwiązań umożliwiających osobom niepełnosprawnym komfortowe korzystanie.

Fot. 2. Oznaczenie pomieszczenia dla osób niepełnosprawnych (także dla niewidomych językiem
Braille’a)

W przypadku tworzenia projektu nowego budynku zapewnienie odpowiedniej powierzchni manewrowej jest zadaniem stosunkowo prostym, dużo trudniejsza jest adaptacja istniejących pomieszczeń. W takich sytuacjach dostosowanie pomieszczenia higienicznosanitarnego bardzo często wymaga wykonania wielu robót budowlanych (np. wyburzenia ścian, powiększenia otworu drzwiowego, przesunięcia instalacji wodno-kanalizacyjnej, elektrycznej). Pomieszczenie te przystosowane dla osób niepełnosprawnych powinno spełniać następujące kryteria:

• mieć przestrzeń manewrową o wymiarach co najmniej 150 x 150 cm;
• mieć wyłącznie drzwi bez progów (zarówno w tych pomieszczeniach, jak i na trasie dojazdu do nich);
• być wyposażone w odpowiednio przystosowaną, co najmniej jedną miskę ustępową i umywalkę, a także jeden natrysk (jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się w budynku takie urządzenia);
• być wyposażone w uchwyty ułatwiające korzystanie z urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Należy podkreślić, że przy projektowaniu pomieszczenia higienicznosanitarnego dostępnego najistotniejszym kryterium jest zapewnienie minimalnej powierzchni przestrzeni manewrowej (o wymiarach 150 x 150 cm).

W standardach szczegółowo opisano zalecenia dotyczące urządzeń sanitarnych oraz pomieszczeń pryszniców, toalet i opieki nad dziećmi.

Fot. 3. Umywalka dla osób niepełnosprawnych

Projektowanie obiektów dla osób niepełnosprawnych. Dodatkowe instalacje

Zgodnie z § 192a warunków technicznych lokale mieszkalne w budynkach wielorodzinnych należy wyposażyć w instalację wejściowej sygnalizacji dzwonkowej oraz w odpowiednią sygnalizację alarmowo-przyzywową, dostosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych. Są to urządzenia wykorzystujące instalacje telekomunikacyjne, a w razie braku takiej możliwości – osobne dedykowane instalacje, pozwalające na przekazywanie sygnału alarmowego do wskazanych podmiotów, realizujących usługi monitorowania w celach przyzywowych.

Wyszukaj i porównaj PRODUKTY BUDOWLANE

W standardach zostały natomiast szczegółowo opisane zalecenia związane z instalacją domofonową. Wskazano m.in., aby domofon:

• był umieszczony w widocznym miejscu, po stronie klamki, blisko wejścia;
• miał ekran zamontowany nie wyżej niż 120 cm nad poziomem podłogi, a jego przyciski znajdowały się na wysokości od 80 do 110 cm i w odległości minimum 60 cm od narożnika wewnętrznego;
• był wyposażony w przyciski o kontrastujących kolorach względem panelu, na którym się znajdują,a każdy z nich powinien mieć wyraźny, wypukły numer lub literę w kolejności alfabetycznej, zaś w przypadku zastosowania klawiatury międzynarodowej – dodatkowy wyróżniony klawisz z numerem 5;
• miał instrukcję obsługi łatwą do odnalezienia i odczytania, umieszczoną nie wyżej niż 120 cm nad poziomem podłogi.

Projektowanie obiektów dla osób niepełnosprawnych. Podsumowanie

Przepisy, które po części omówiono w artykułach, odnoszące się do obecnie wznoszonych obiektów budowlanych, wraz z wymaganiami dostosowania ich do potrzeb osób niepełnosprawnych są zawarte w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Wszystkie projektowane i będące w realizacji obiekty budownictwa mieszkaniowego (głównie wielorodzinnego oraz zamieszkania zbiorowego), a także użyteczności publicznej muszą spełniać podstawowe wymagania w zakresie zapewnienia dostępności oraz ułatwień dla osób niepełnosprawnych, wynikające z warunków technicznych. Trzeba pamiętać, że wytyczne te dla budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego i zamieszkania zbiorowego są w chwili obecnej już dość wyśrubowane. Natomiast zdecydowanie bardziej restrykcyjne obwarowania w tym zakresie stawiane są budynkom użyteczności publicznej.

Sprawdź:

• Dostępność obiektów dla osób niepełnosprawnych. Przepisy
• Bariery architektoniczne w przychodniach i szpitalach. Czy jest szansa na lepszą dostępność?

W przypadku wznoszenia obiektów mieszkalnych jednorodzinnych regulacje prawne dotyczące ich przystosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych są mniej wymagające, co związane jest głównie z dużym zindywidualizowaniem takiej inwestycji (dostosowanie wnętrza i rozwiązań do rodzaju oraz stopnia niepełnosprawności danej osoby).

Problemy osób niepełnosprawnych w zakresie kompleksowej dostępności otoczenia wielokrotnie stanowiły przedmiot badań, analiz, raportów oraz innych opracowań. W chwili obecnej zmiany zachodzą nie tylko w dostępności środowiska zewnętrznego, ale również w sferze mentalnej społeczeństwa i jego świadomości w kierunku uwzględniania potrzeb osób niepełnosprawnych, w czym ma swój udział rozwój technologiczny w zakresie szybkiego przepływu informacji.

W obecnym porządku prawnym istnieją przepisy mające na celu usuwanie barier architektonicznych i częściowo urbanistycznych, jednak do tej pory brakowało ogólnej koncepcji wdrażającej dostępność (dla osób niepełnosprawnych) przestrzeni publicznej w sposób wielopłaszczyznowy, kompleksowy i zestandaryzowany. To wyzwanie podjęto tworząc „Program Dostępność Plus”. Tylko tego rodzaju spójne podejście do kwestii dostępności umożliwi aktywizację grupy osób niepełnosprawnych.

Artykuł ukazał się w „Forum Nowoczesnego Budownictwa” nr 2/2019.

Literatura

1. Rozporządzenie z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r., poz. 1065).
2. Standardy dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, 2019 r.

https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/standardy-dostepnosci-budynkow-dla-osob-z-niepelnosprawnosciami

3. Program Dostępność Pius 2018-2025, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, lipiec 2018 r.

4. Stelmach-Fita, Dostosowanie obiektów budowlanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, C.H. Beck, moduł: nieruchomości, Nieruchomości, 8 (36) sierpień 2001.

5.  www.niepelnosprawni.pl

mgr inż. Katarzyna Mateja
Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Piekarach Śląskich