Ustawa ma ułatwić i przyspieszyć budowę urządzeń przesyłowych, szczególnie zaś skrócić czas potrzebny do uzyskanie pozwolenia na budowę. Powstała już piąta wersja projektu ustawy.
Główną barierą inwestycji w infrastrukturę sieciową w Polsce są niedoskonałe przepisy prawa, które obligują inwestora do przeprowadzenia wielu postępowań administracyjnych i uzyskania szeregu decyzji przed przystąpieniem do rozpoczęcia robót budowlanych na placu budowy. Poza tymi postępowaniami inwestor jest również zobowiązany do uzyskania prawa do gruntu dla kilkudziesięciu, a niekiedy nawet kilkuset nieruchomości. Niejednokrotnie opór stawiany przez właścicieli nieruchomości oraz brak możliwości uzyskania prawa do gruntu w drodze umowy z właścicielem nieruchomości wiąże się z koniecznością uzyskania przez inwestora dodatkowych decyzji administracyjnych lub orzeczeń sądu, które w efekcie paraliżują możliwość rozpoczęcia inwestycji na kilka dobrych lat.Ten stan ma zmienić projektowana ustawa o korytarzach przesyłowych, zawierająca wiele ciekawych rozwiązań.
Kto będzie mógł skorzystać z dobrodziejstwa projektowanej ustawy
Projektowana ustawa o korytarzach przesyłowych określa przede wszystkim zasady oraz sposób ustanawiania w drodze decyzji administracyjnych tzw. korytarzy przesyłowych dla nowych oraz już istniejących urządzeń przesyłowych, zasady udzielania pozwolenia na budowę urządzeń przesyłowych, zasady lokalizowania kolejnych urządzeń przesyłowych i innych urządzeń w korytarzu przesyłowym. Zawiera ona także systemowe uregulowanie w zakresie wyliczania odszkodowania za ustanowienie służebności przesyłu. Według nowej regulacji korytarz przesyłowy to teren, na którym została ustanowiona służebność przesyłu w celu posadowienia urządzeń przesyłowych i eksploatacji tych urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem.
Projektowana ustawa wyróżnia:
– korytarz przesyłowy o znaczeniu lokalnym– ustanawiany na terenie jednego powiatu;
– korytarz przesyłowy o znaczeniu ponadlokalnym– ustanawiany na terenie dwóch lub więcej powiatów, oraz korytarz przesyłowy ustanawiany dla urządzeń o znaczeniu krajowym.
Ustanowienie korytarza przesyłowego zgodnie z projektem ustawy będzie mogło nastąpić dla podziemnych, naziemnych, nadziemnych oraz znajdujących się w obiekcie budowlanym, w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.), urządzeń przesyłowych, przez które należy rozumieć instalacje, urządzenia techniczne i obiekty służące do przesyłania:
1) lub dystrybucji energii elektrycznej, paliw gazowych lub ciepła;
2) ropy naftowej i produktów naftowych oraz płynów, niezbędnych do budowy i funkcjonowania podziemnego bezobornikowego magazynowania substancji;
3) dwutlenku węgla wraz z instalacjami, urządzeniami technicznymi i obiektami niezbędnymi do eksploatacji tych urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem, z wyłączeniem przyłącza.
Istotne z punktu widzenia praktyki jest również określenie przez projektowaną ustawę podmiotu uprawnionego do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie korytarza przesyłowego, na rzecz którego decyzja ta będzie mogła być wydana. W tym zakresie projektowana ustawa wprowadza definicję legalną pojęcia przedsiębiorcy przesyłowego. Zgodnie z tą definicją przedsiębiorcą przesyłowym jest przedsiębiorca w rozumieniu przepisów ustawy z dnia
2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) wykonujący działalność gospodarczą w zakresie:
1) przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej, paliw gazowych, ciepła, ropy naftowej i produktów naftowych oraz doprowadzania lub odprowadzania dwutlenku węgla;
2) wytwarzania energii elektrycznej, jeżeli realizuje inwestycję w zakresie urządzenia przesyłowego;
3) podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, jeżeli realizuje inwestycję w zakresie urządzenia przesyłowego.
Tylko podmiot spełniający wymienione kryteria będzie uprawniony do uzyskania decyzji o ustanowieniu albo określeniu korytarza przesyłowego.
© Sergejs Katkovskis – Fotolia.com
Ustanowienie korytarza przesyłowego dla nowych urządzeń przesyłowych
Ustanowienie korytarza przesyłowego zgodnie z projektowaną ustawą nastąpi na wniosek przedsiębiorcy przesyłowego, który już we wniosku zaproponuje przebieg korytarza oraz określi jego szerokość. Określenie szerokości korytarza przesyłowego przez przedsiębiorcę będzie następowało zgodnie z rozporządzeniem ministra właściwego do spraw gospodarki,wydanym na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w projektowanej ustawie. Wyłączy to zatem uznaniowość oraz dowolność stosowanych przez poszczególnych przedsiębiorców przesyłowych praktyk w tym zakresie, tworząc tym samym jednolity standard dotyczący szerokości korytarzy dla obszaru całego kraju.
Organem właściwym do wydania decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego dla nowych urządzeń przesyłowych będzie właściwy miejscowo starosta albo wojewoda. Od decyzji organu pierwszej instancji stronie będzie przysługiwało odwołanie do właściwego wojewody bądź ministra.
Zaletą projektowanej ustawy jest przede wszystkim wprowadzenie przepisów, mających na celu przyspieszenie procedowania w przedmiocie wydania decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego.W tym też celu projektowana ustawa m.in. wprowadza:
– Domniemanie uzgodnienia wniosku o wydanie decyzji.Podmioty, które są zobowiązane zgodnie z zapisami ustawy do wydania opinii w przedmiocie planowanej inwestycji na wniosek przedsiębiorcy przesyłowego, są zobowiązane do jej przedstawienia w terminie nie dłuższym niż 30 od dnia otrzymania wniosku. Istotne jest to, iż nieprzedstawienie opinii przez właściwy podmiot w ustawowym terminie traktuje się jako brak zastrzeżeń do wniosku o wydanie decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego; wymienione opinie będą zastępować uzgodnienia, pozwolenia, opinie, zgody lub stanowiska właściwych organów lub podmiotów wymagane na podstawie przepisów odrębnych.
– Domniemanie skuteczności doręczenia pismna adres właścicieli/użytkowników wieczystych gruntów, wskazany w ewidencji gruntów i budynków. Właściwy w sprawie organ w terminie 7 dni od dnia złożenia kompletnego wniosku przez przedsiębiorcę przesyłowego będzie zobowiązany zawiadamiać o wszczęciu postępowania o ustanowienie korytarza przesyłowego:
1) wnioskodawcę – na adres wskazany we wniosku o wydanie decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego;
2) właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości objętej wnioskiem o wydanie decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego – na adres wskazany w ewidencji gruntów i budynków;
3) pozostałe strony – w drodze obwieszczeń.
W przypadku nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym zawiadomienie nastąpi w formie obwieszczenia. Taki sposób zawiadomienia będzie miał również zastosowanie, jeżeli właściciel lub użytkownik wieczysty nie żyją, a ich spadkobiercy nie wykażą prawa do spadku. Analogicznie przedstawia się sytuacja doręczenia decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego, z tym jednak zastrzeżeniem, że decyzję doręcza się jedynie przedsiębiorcy przesyłowemu, a pozostałe strony, w tym właścicieli lub użytkowników wieczystych, zawiadamia się o jej wydaniu.
– W przypadku zbycia lub przeniesienia własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości, wymienionej we wniosku o wydanie decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego, po doręczeniu zawiadomienia o wszczęciu postępowania o ustanowieniu korytarza przesyłowego, nabywca i zbywca będą zobowiązani do zgłoszenia właściwemu organowi danych nowego właściciela lub użytkownika wieczystego. Brak dokonania tego zgłoszenia i prowadzenie postępowania bez udziału nowego właściciela lub użytkownika wieczystego nie będzie stanowić podstawy do wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego. Do czasu otrzymania zgłoszenia danych nowego właściciela doręczenie pism dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu będzie wywoływało skutki prawne w stosunku do nowego właściciela lub użytkownika wieczystego.
– Określony czas na wydanie decyzji przez właściwy organ i sankcje za jej niewydanie w terminie.Decyzja o ustanowieniu korytarza przesyłowego powinna zostać wydana w terminie 90 dni od dnia złożenia przez przedsiębiorcę przesyłowego kompletnego wniosku. Należy zwrócić uwagę, iż projektowana ustawa wprowadza narzędzie dyscyplinujące organ do wydawania decyzji o ustanowieniu korytarzy przesyłowych w terminie w postaci kar pieniężnych, nakładanych na ten organ za przekroczenie terminu w wysokości 500 zł za każdy dzień opóźnienia.
– Enumeratywne wyliczenia przypadków, w których organ będzie uprawniony wydać decyzję odmowną.Projektowana ustawa zakłada, że tylko w dwóch przypadkach organ właściwy w sprawie będzie uprawniony do negatywnego rozpatrzenia wniosku przedsiębiorcy przesyłowego. Odmowa wydania decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego będzie mogła nastąpić tylko wówczas, gdy:
– lokalizacja korytarza przesyłowego o znaczeniu krajowym będzie niezgodna z planem zagospodarowania przestrzennego województwa;
– lokalizacja urządzeń przesyłowych innych niż urządzenia przesyłowe o znaczeniu krajowym będzie niezgodna z ustaleniami planu lokalizacji, a nie zachodzą okoliczności uzasadniające odstępstwo od tych planów.
– Ostateczna decyzja o ustanowieniu oraz określeniu korytarza przesyłowego będzie stanowiła podstawę do dokonywania wpisów w księdze wieczystej, szczególnie w zakresie służebności przesyłu,a jeżeli nieruchomość nie ma urządzonej księgi wieczystej, będzie się składało dokumenty wraz z informacją o ustanowieniu korytarza przesyłowego do zbioru dokumentów.
– Jedna decyzja o ustanowieniu korytarza przesyłowego będzie mogła zastąpić trzy rozstrzygnięcia,tj. o ustaleniu lokalizacji inwestycji, o prawie do nieruchomości oraz o pozwoleniu na budowę. Projektowana ustawa zakłada, iż decyzja o ustanowieniu korytarza przesyłowego będzie stanowić tytuł prawny do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Dla jeszcze większego ułatwienia i uproszczenia postępowania projektowana ustawa zakłada także to, że już w decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego właściwy organ będzie uprawniony do udzielenia pozwolenia na budowę urządzenia przesyłowego i zatwierdzenia projektu budowlanego.
– W przypadku wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję o ustanowieniu korytarza przesyłowego wstrzymanie wykonania tej decyzji na wniosek skarżącego będzie można uzależnić od złożenia przez skarżącego kaucji na zabezpieczenie roszczeń przedsiębiorcy przesyłowego z powodu wstrzymania wykonania decyzji w wysokości od 500 zł do 5000 zł dla osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, a dla innych podmiotów od 5000 zł do 50 000 zł.
© toa555 – Fotolia.com
Określenie korytarza przesyłowego dla istniejących urządzeń przesyłowych
Ustawodawca nie zapomniał o regulacji prawnej dla istniejących już urządzeń przesyłowych, których stan prawny nie został dotychczas uregulowany. Również dla tych urządzeń, które będą istnieć w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy, na wniosek przedsiębiorcy przesyłowego właściwy organ wyda decyzję o określeniu korytarza przesyłowego. Odmowa wydania decyzji o określeniu korytarzadla istniejącego już urządzenia przesyłowego będzie mogła nastąpić tylko wówczas, gdy właściwy organ nadzoru budowlanego:
1) nakazał rozbiórkę istniejącego urządzenia przesyłowego;
2) prowadzi postępowanie w sprawie rozbiórki istniejącego urządzenia przesyłowego.
W pozostałych sytuacjach właściwy w sprawie organ będzie zobowiązany do pozytywnego rozpatrzenia wniosku przedsiębiorcy przesyłowego i wydania decyzji o określeniu korytarza przesyłowego dla istniejących urządzeń przesyłowych.
Należy podkreślić, że projektowana ustawa nakłada na przedsiębiorcę przesyłowego obowiązek wystąpienia z wnioskiem o wydanie decyzji o określeniu korytarza przesyłowego dla urządzeń przesyłowych wybudowanych przed dniem wejścia w życie projektowanej ustawy, dla których przedsiębiorca przesyłowy nie posiada tytułu prawnego do gruntów,na których urządzenia te są wybudowane, w okresie 30 lat od dnia wejścia projektowanej ustawy w życie.
Jak wynika z zapisów ustawy, z wnioskiem o ustanowienie lub określenie korytarza przesyłowego nie może wystąpić właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości, gdyż projektowana ustawa przyznaje takie prawo tylko jednej stronie – przedsiębiorcy przesyłowemu.
Lokalizowanie kolejnych urządzeń przesyłowych oraz innych urządzeń w korytarzu przesyłowym
Projektowana ustawa przewiduje również możliwość lokalizowania kolejnych urządzeń przesyłowych oraz innych urządzeń w ustanowionym już korytarzu przesyłowym. W takiej sytuacji organ, który wydał decyzję o ustanowieniu lub określeniu korytarza przesyłowego, na wniosek przedsiębiorcy przesyłowego wydaje decyzję o lokalizacji kolejnych urządzeń przesyłowych w tym korytarzu. Organ, do którego wpłynął wniosek o wydanie decyzji o lokalizacji kolejnych urządzeń przesyłowych w korytarzu, nie będzie mógł odmówić lokalizacji takiego urządzenia w istniejącym już korytarzu, jeżeli kolejne urządzenie przesyłowe, określone we wniosku przedsiębiorcy przesyłowego, w całości będzie się mieścić w istniejącym korytarzu oraz jego umieszczenie nie naruszy przepisów odrębnych ani nie będzie utrudniać korzystania z istniejących już urządzeń przesyłowych. Jeżeli natomiast korytarz przesyłowy wymagany dla kolejnego urządzenia przesyłowego wskazanego we wniosku przedsiębiorcy przesyłowego nie będzie się mieścić w całości w utworzonym już korytarzu przesyłowym, to w decyzji o lokalizacji kolejnych urządzeń przesyłowych, w tym korytarzu, organ ustali szerszy obszar korytarza przesyłowego z uwzględnieniem łącznie obszarów korytarzy przesyłowych o szerokości określonej zgodnie z rozporządzeniem ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie określenia szerokości korytarza przesyłowego dla urządzeń przesyłowych.
Decyzję o lokalizacji kolejnego urządzenia przesyłowego w korytarzu przesyłowym organ będzie zobowiązany wydać w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku przez przedsiębiorcę przesyłowego.
Służebność przesyłu z mocy prawa
Istotnym novum, jakie wprowadzi projektowana ustawa o korytarzach przesyłowych, będzie obciążenie z mocy samego prawa nieruchomości służebnością przesyłu. A zatem obciążenie to nastąpi bez konieczności zawierania przez przedsiębiorcę przesyłowego jakichkolwiek umów z właścicielem/użytkownikiem wieczystym nieruchomości. Zgodnie z postanowieniami projektowanej ustawy nieruchomość, przez którą będzie przebiegać korytarz przesyłowy, zostanie obciążona z mocy prawa służebnością przesyłu na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego z dniem, w którym decyzja o ustanowieniu korytarza przesyłowego lub decyzja o określeniu korytarza przesyłowego staje się ostateczna.
Projektowana ustawa precyzuje także treść służebności przesyłu. Zgodnie z jej zapisami służebność przesyłu będzie swym zakresem obejmować uprawnienie przedsiębiorcy przesyłowego do:
– posadowienia w korytarzu przesyłowym, zgodnie z decyzją o ustanowieniu korytarza przesyłowego lub decyzją o określeniu korytarza przesyłowego, urządzenia przesyłowego lub innego urządzenia odpowiedniego do rodzaju inwestycji wymienionych w tych decyzjach;
– utrzymania, eksploatacji, konserwacji i remontu, usuwania awarii, przebudowy lub odbudowy urządzenia przesyłowego lub innego urządzenia;
– wstępu lub wjazdu, w tym sprzętem ciężkim, na teren nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu w celu wykonania ww. czynności.
Ustawodawca wprowadził jeszcze dodatkowe zakazy ograniczające korzystanie z nieruchomości przez właścicieli/użytkowników wieczystych. W korytarzu przesyłowym, z zastrzeżeniem możliwości lokalizowania w nim kolejnych urządzeń przesyłowych oraz innych urządzeń, obowiązywał będzie zakaz:
– wznoszenia budynków mieszkalnych;
– lokalizowania innych obiektów budowlanych,także tymczasowych, jeżeli mogłyby zagrażać bezpieczeństwu funkcjonowania urządzeń przesyłowych;
– istotnej zmiany ukształtowania lub przeznaczenia terenu;
– prowadzenia działalności mogącej zagrozić trwałości lub prawidłowemu funkcjonowaniu urządzenia przesyłowego;
– dokonywania czynności, które mogłyby prowadzić do uszkodzenia lub zniszczenia urządzeń przesyłowych lub innego urządzenia lub utrudnienia dostępu do nich.
Wymienione zakazy będą miały charakter bezwzględny, a ewentualne możliwości odstąpienia od ich zastosowania będą leżeć tylko i wyłącznie w kompetencji organu właściwego do wydania decyzji o pozwoleniu na budowę urządzenia przesyłowego w korytarzu przesyłowym, który to organ w uzasadnionych przypadkach (po zasięgnięciu opinii przedsiębiorcy przesyłowego, którego urządzenia zostały zlokalizowane w korytarzu przesyłowym) będzie uprawniony do podjęcia decyzji w sprawie odstąpienia od zakazów.
Odszkodowanie za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu
Za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu właścicielom nieruchomości będzie przysługiwało jednorazowe odszkodowanie. Jeżeli na nieruchomości jest ustanowione użytkowanie wieczyste, odszkodowanie będzie przysługiwać użytkownikowi wieczystemu.
Obowiązek wypłacenia odszkodowania będzie ciążył na przedsiębiorcy przesyłowym. W tym celu przepisy projektowanej ustawy zobowiązują przedsiębiorcę przesyłowego do przeprowadzenia rokowań z właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości co do wysokości należnego im odszkodowania. Jeżeli strony nie porozumieją się co do wysokości odszkodowania w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia rokowań, organ, który w pierwszej instancji wydał decyzję o ustanowieniu korytarza przesyłowego, decyzję o określeniu korytarza przesyłowego lub decyzję o lokalizacji urządzenia przesyłowego w korytarzu przesyłowym, w drodze decyzji ustali wysokość odszkodowania. Niezadowolony właściciel lub użytkownik wieczysty będzie miał oczywiście prawo do odwołania się od przedmiotowej decyzji do właściwego wojewody – w przypadku decyzji wydanej przez starostę, albo do właściwego ministra – w przypadku decyzji wydanej przez wojewodę.
Wysokość odszkodowania należnego właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu nieruchomości zostanie wyliczona na podstawie wskaźników oraz algorytmu określonego w projektowanej ustawie i załącznikach do niej. Zgodnie z projektowaną ustawą wysokość odszkodowania będzie ustalana jako ułamek kwoty bazowej, który będzie zależny od rodzaju urządzeń znajdujących się na nieruchomościach.
Projektowana ustawa zakłada kompleksowe uregulowanie wszystkich roszczeń właścicieli/użytkowników wieczystych, jakie obecnie tym podmiotom przysługują, gdyż zgodnie z jej zapisami uzyskane odszkodowanie będzie wyłączać możliwość dochodzenia przez właścicieli nieruchomości jakichkolwiek innych roszczeń z tytułu ustanowienia służebności przesyłu, szczególnie roszczenia o wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu oraz za ewentualne bezumowne korzystanie z nieruchomości przed dniem powstania tej służebności. Z chwilą wejścia projektowanej ustawy w życie właściciele/użytkownicy wieczyści m.in. nie będą już uprawnieni do dochodzenia od przedsiębiorcy przesyłowego roszczeń o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości za okres dziesięciu lat wstecz, a przedsiębiorcy za okres trzech lat wstecz (obecnie takie roszczenia im przysługują).
Zgodność projektowanej ustawy z Konstytucją RP
Projektowana ustawa budzi wiele kontrowersji, stąd też na początku grudnia 2012 r. pojawiła się już piąta wersja jej projektu. Najwięcej nie tylko uwag, ale również wątpliwości, co do zgodności zaproponowanych zapisów z konstytucją, budzi przyjęty w ustawie model ustalania odszkodowania za ustanowienie służebności przesyłu. W tym zakresie Rządowe Centrum Legislacji wskazało, iż projektowane rozwiązania są niezgodne z przepisami konstytucji.
Rządowe Centrum Legislacji przede wszystkim wskazało, że wyliczone zgodnie z przepisami projektowanej ustawy odszkodowanie za ustanowienie służebności przesyłu nie spełnia kryterium „słuszności”, o którym stanowi konstytucja,gdyż nie stanowi ono realnego, rzeczywistego ekwiwalentu wywłaszczonego prawa, w tej sytuacji ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest służebność przesyłu. W związku z tym odszkodowanie za ustanowienie służebności przesyłu obliczone na podstawie algorytmu wskazanego w projektowanej ustawie w żaden sposób nie odtwarza sytuacji majątkowej właściciela nieruchomości sprzed jego wywłaszczenia. Z kolei arbitralność wskazanego algorytmu różnicuje w sposób nieuprawniony sytuację właścicieli nieruchomości, naruszając tym samym zasadę równości wobec prawa.
Krytyce zostały również poddane zasady rozliczania roszczeń, które przysługują obecnie właścicielom/użytkownikowi wieczystym nieruchomości z tytułu posiadania ich nieruchomości przez przedsiębiorców przesyłowych bez tytułu prawnego, w tym roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie. Pozbawienie właścicieli/użytkowników wieczystych tych roszczeń zgodnie z projektem ustawy stoi w oczywistej sprzeczności z zasadami demokratycznego państwa prawa.
Planowany termin wejścia projektowanej ustawy w życie od 1 stycznia 2013 r. spalił na panewce. Jednak po kilkumiesięcznej ciszy prace nad ustawą o korytarzach przesyłowych zostały wznowione. Projektowana ustawa w kolejnej wersji 5 grudnia 2012 r. po uzgodnieniach ministerialnych została skierowana do stałego Komitetu Rady Ministrów, gdzie będą trwały dalsze prace nad jej kształtem.
Jolanta Wawrzyniak
radca prawny
