Przepisy prawa autorskiego nie różnicują sytuacji twórcy, biorąc pod uwagę to, czy działa on jako przedsiębiorca, czy realizuje utwór jako osoba fizyczna.
W przypadku projektów lub innych dzieł, które mają status utworów w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.), istotny kontekst normatywny stanowią przepisy powyższej ustawy.
Przepisy prawa autorskiego nie różnicują sytuacji twórcy, biorąc pod uwagę to, czy działa on jako przedsiębiorca (wykonuje twórcze dzieło w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej), czy też realizuje utwór jako osoba fizyczna, nieprowadząca w tym zakresie działalności gospodarczej.
Dlatego też, rozważając skutki realizacji twórczych dzieł przez przedsiębiorców, należy się kierować zasadami, wynikającymi z przepisów innych ustaw, w których prawa autorskie odnoszone są do przedsiębiorców lub działalności gospodarczej.
Prawa autorskie a przedsiębiorstwo
W pierwszej kolejności należałoby zwrócić uwagę na przepisy kodeksu cywilnego. Co prawda kodeks ten, co do zasady, nie reguluje problematyki praw autorskich, jednak jeżeli chodzi o kontekst działalności gospodarczej, bardzo ważna wskazówka wynika z art. 551 k.c. Artykuł ten zawiera definicję przedsiębiorstwa, stanowiąc, że jest ono zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej, obejmując w szczególności m.in. majątkowe prawa autorskie.
Z przepisu powyższego wynika zatem, że jeśli prowadzącemu przedsiębiorstwo przedsiębiorcy przysługują majątkowe prawa autorskie do określonych utworów, wykorzystywane w działalności gospodarczej tego przedsiębiorcy, to prawa te wchodzą w skład wyodrębnionej masy majątkowej, którą stanowi to przedsiębiorstwo. Majątkowe prawa autorskie stanowią przedmiot obrotu prawnego. Jeśli zatem np. przedsiębiorca nabywa je od twórcy utworu (projektu) z zamiarem wykorzystania nabytych praw w swojej działalności gospodarczej, nabycie takie skutkuje przypisaniem (włączeniem) zakupionych majątkowych praw autorskich do majątku przedsiębiorstwa. Artykuł 44 k.c. stanowi, że mieniem jest własność i inne prawa majątkowe. Majątkowe prawa autorskie, jako inne niż własność prawa majątkowe, są zatem składnikiem ogólnie definiowanego mienia przypisywanego danemu podmiotowi, w tym przedsiębiorcy (w aspekcie majątkowo-przedmiotowym prowadzonemu przez przedsiębiorcę przedsiębiorstwu).
Wchodzące w skład przedsiębiorstwa majątkowe prawa autorskie mogą być zbywane na rzecz innych podmiotów. Szczególny przypadek zbycia tych praw ma miejsce wówczas, gdy przedmiotem zbycia (sprzedaży) jest całe przedsiębiorstwo. W tym kontekście wart przytoczenia jest art. 552 k.c., zgodnie z którym czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Jeśli zatem sprzedawane jest przedsiębiorstwo, w którego skład wchodzą majątkowe prawa autorskie, prawa te, co do zasady, przechodzą na nabywcę przedsiębiorstwa, chyba że np. w umowie sprzedaży strony wyraźnie zastrzegą, że nie obejmuje ona tych praw. Zbywca przedsiębiorstwa, który chce zachować wchodzące w jego skład majątkowe prawa autorskie, może zatem zachować te prawa, wyłączając je z przedmiotu sprzedaży, co wymaga jednak wprowadzenia do umowy odpowiednich postanowień w tym zakresie.
Prawa autorskie w kontekście działalności gospodarczej mogą być rozpatrywane także w innych ogólnych aspektach. Na przykład biorąc pod uwagę przedsiębiorców, mających status spółek kapitałowych, art. 14 par. 1 kodeksu spółek handlowych stanowi, że przedmiotem wkładu do spółki kapitałowej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. A contrario z przepisu tego wynika zatem, biorąc pod uwagę to, iż majątkowe prawa autorskie są prawami zbywalnymi, że prawa te mogą stanowić przedmiot wkładu do spółki kapitałowej, np. spółki z o.o.
Rachunkowy i podatkowy aspekt praw autorskich
Składniki majątku przedsiębiorcy, wchodzące w skład prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa, mają poza tym kontekst rachunkowo-podatkowy, w którym uwzględniona została także specyfika majątkowych praw autorskich.
W tym kontekście majątkowe prawa autorskie kojarzone są z szerszą znaczeniowo kategorią wartości niematerialnych i prawnych. Wartości te definiuje art. 3 pkt 14 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2013 r. poz. 330 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem wartości niematerialne i prawne to, z zastrzeżeniem pkt 17 tego artykułu, nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności m.in. autorskie prawa majątkowe oraz licencje. Podobnie majątkowe prawa autorskie i licencje jako wartości niematerialne i prawne kwalifikuje dla potrzeb podatkowych art. 16b ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 z późn. zm.).
Podstawowym zagadnieniem w tym aspekcie jest odpowiednia amortyzacja stanowiących wartości niematerialne i prawne przedsiębiorcy majątkowych praw autorskich, związana z dokonywaniem odpisów amortyzacyjnych od tych praw.
Aspekt majątkowych praw autorskich jako wartości niematerialnych i prawnych występuje również w przepisach ustawy z dnia 11 marca 2011 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z późn. zm.). Obrót majątkowymi prawami autorskimi przez przedsiębiorcę (w tym sprzedaż przez niego tych praw) traktowany jest przez przepisy powyższej ustawy jako świadczenie usług. Wynika to z art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 powyższej ustawy, w tym również m.in. przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej.
Należy jednak pamiętać o tym, że aby przeniesienie (sprzedaż) majątkowych praw autorskich do określonego utworu było skuteczne na gruncie prawa cywilnego, umowa w tym zakresie (oświadczenia stron) powinna zostać sporządzona w formie pisemnej, która w tym przypadku, zgodnie z art. 53 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jest formą pisemną pod rygorem nieważności.
Rafał Golat
radca prawny
