Prawa autorskie a prawa własności przemysłowej

Prawo autorskie i prawa pokrewne oraz prawo własności przemysłowej to dwa podstawowe działy z zakresu tzw. prawa na dobrach niematerialnych.

Mimo że ujęte zostały one w osobne akty ustawowe (por. odpowiednio ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm., oraz ustawę z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej – Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.). i mają zasadniczo odmienny kontekst praktyczny (prawa autorskie i prawa pokrewne chronią nie tylko twórcze prace projektowe, ale też dzieła o artystycznym, estetycznym charakterze, prawa zaś własności przemysłowej, jak sama nazwa wskazuje, dzieła o przemysłowym, produkcyjnym zastosowaniu), to między dwoma powyższymi zakresami praw istnieją wyraźne punkty styczne, które mogą być rozpatrywane w dwojakim kontekście: 1) biorąc pod uwagę odniesienia do sfery własności przemysłowej w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz 2) z punktu widzenia zapisów prawa własności przemysłowej, nawiązujących do problematyki prawa autorskiego i praw pokrewnych.

Odniesienia do własności przemysłowej w prawie autorskim

Najsilniej związki z prawem własności przemysłowej w systemie prawa autorskiego ujawniają się w zakresie regulacji przedmiotu praw autorskich. W art. 1 ust. 2 pkt 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych za jedną z kategorii dzieł chronionych prawami autorskimi uznane zostały utwory wzornictwa przemysłowego.

Utwory wzornictwa przemysłowego (np. wzory przemysłowe okien czy drzwi) to dzieła o wybitnie użytkowym charakterze. Obejmują one twórcze i indywidualne modelowe rozwiązania, zdolne do ich przemysłowego, w tym głównie produkcyjnego, wykorzystania. W przypadku tej kategorii utworów dochodzi niewątpliwie do styku ochrony z tytułu prawa autorskiego z ochroną, przysługującą na podstawie szeroko pojmowanego prawa patentowego, czyli tzw. prawa własności przemysłowej, do którego zaliczane jest, jako podstawowa dziedzina, prawo wynalazcze.

Zasadnicza wątpliwość, jaka powstaje w związku z określeniem zakresu tej kategorii utworów, polega na ustaleniu, czy chodzi wyłącznie o właściwe wzory przemysłowe czy też o wszelkie dzieła o charakterze wzorów, znajdujące przemysłowe zastosowanie.

Wobec ogólnie sformułowanego ustawowego określenia rozpatrywanego rodzaju utworów uznać trzeba, iż właściwsze wydaje się drugie stanowisko, w związku z czym chronionymi dziełami wzornictwa przemysłowego mogą być zarówno typowe wzory przemysłowe, jak i wzory zdobnicze oraz wzory użytkowe, te ostatnie uwzględnione jako samodzielne dobra niematerialne w obecnie obowiązującym systemie prawa patentowego, co dotyczy np. wzorów użytkowych okuć budowlanych.

Opublikowane opisy patentowe i ochronne

Związki prawa autorskiego z prawem własności przemysłowej zaznaczone zostały jeszcze silniej w sprawie wskazania w art. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych tych kategorii dóbr niematerialnych, które spod ochrony prawa autorskiego zostały wyraźnie wyłączone. Jedną z tych kategorii są opublikowane opisy patentowe i ochronne (art. 4 pkt 2 powyższej ustawy).

Opublikowane opisy patentowe lub ochronne są określeniami nawiązującymi do odpowiednich instytucji z zakresu prawa własności przemysłowej, dlatego też w regulacji tego prawa szukać należy odpowiedzi na pytanie, jakie konkretnie dobra przyporządkowane być mogą zakresowi tej właśnie pozycji.

Zgodnie z art. 54 prawa własności przemysłowej opisem patentowym jest opis wynalazku wraz z zastrzeżeniami patentowymi i rysunkami, stanowiący część składową dokumentu patentowego, przez którego wydanie stwierdza się udzielenie patentu, np. na sposób produkcji określonych materiałów budowlanych. Spod ochrony prawa autorskiego wyłączone zostały opublikowane opisy patentowe, gdyż prawo własności przemysłowej przewiduje w art. 54 ust. 2 zdanie 2 wymóg ich publikacji przez Urząd Patentowy.

Podczas gdy opisy patentowe dotyczą wynalazków objętych ochroną patentową, opisy ochronne związane są z analogiczną do patentowej ochroną, przysługującą na podstawie prawa własności przemysłowej wzorom użytkowym (art. 94 i nast. ustawy – Prawo własności przemysłowej). Za opublikowany opis ochronny uznać wobec tego należy odpowiednią, opisową część świadectwa ochronnego, przez którego wydanie stwierdza się udzielenie prawa ochronnego na konkretny wzór użytkowy (art. 99 ustawy).

Utworami w rozumieniu prawa autorskiego mogą być określenia znaków towarowych. Są one elementami składowymi zgłoszeń, stanowiących podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie objęcia ochroną danego znaku towarowego (poprzez jego rejestrację) – por. art. 138 ust. 1 prawa własności przemysłowej.

Opisów w rozumieniu części dokumentacji ochronnej nie należy mylić z samymi dobrami niematerialnymi, poddawanymi procedurze zgłoszeniowo-rejestracyjnej przed Urzędem Patentowym RP. Również na tej płaszczyźnie występuje wyraźna różnica między wynalazkami i wzorami użytkowymi z jednej strony a znakami towarowymi z drugiej.

Prawo autorskie a projekty wynalazcze

Obowiązujące prawo, poza regulacją właściwą dla wzorów przemysłowych (art. 116 prawa własności przemysłowej), nie wypowiada się w zasadzie w kwestii stosunku prawa autorskiego i praw pokrewnych do prawa własności przemysłowej. Mimo to wynalazki i wzory użytkowe, stanowiące określone rozwiązania o technicznym charakterze (metody postępowania przydatne do osiągnięcia optymalnego rezultatu w działalności produkcyjnej czy usługowej), same jako takie nie pokrywają się z pojęciem utworu jako przedmiotu praw autorskich (choć wykazują one pewne funkcjonalne podobieństwo do programów komputerowych, stanowiących jedną z podkategorii twórczych dzieł słowno-graficznych).

Status utworu wynalazek czy wzór użytkowy może przy tym uzyskać tylko pod warunkiem jego odpowiedniego ustalenia. Ustalenie to może nastąpić np. w formie opisu patentowego (lub odpowiednio ochronnego), który zawierać powinien m.in. szczegółowe przedstawienie co najmniej jednego przykładu realizacji wynalazku, z powołaniem się na rysunki, jeżeli w zgłoszeniu wynalazku określone rysunki zostały zamieszczone.

Znaki towarowe w kontekście prawa autorskiego

W odróżnieniu od wynalazków i wzorów użytkowych znaki towarowe zasadniczo kwalifikują się do objęcia ich ochroną z tytułu prawa autorskiego. Znakiem towarowym może być m.in. rysunek, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, a nawet melodia (art. 120 ust. 2 prawa własności przemysłowej). W większości przypadków znaki towarowe chronione są przez prawo autorskie jako utwory plastyczne lub graficzne.

Znaki towarowe nie powinny być traktowane jako jeden z przypadków znaków urzędowych i na tej podstawie wykluczane z zakresu działania prawa autorskiego (art. 4 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Co prawda znaki towarowe poddawane są procedurze rejestracyjnej, w trakcie której się sprawdza, czy nie są one sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Ten urzędowy tryb legalizowania znaków towarowych nie oznacza jednak, iż stosowanie ich poddane zostaje ścisłej reglamentacji. Wręcz przeciwnie. Znaki te obierane są bowiem z dużą swobodą przez zainteresowanych korzystnym kreowaniem swojego wizerunku przedsiębiorców, posługujących się nimi w sposób zapewniający jak najlepszą promocję oferowanych klientom wyrobów (zasadne byłoby więc określenie ich w takiej sytuacji mianem swego rodzaju znaków „prywatnych”).

Programy komputerowe a ochrona patentowa

Według art. 28 pkt 5 prawa własności przemysłowej za wynalazki nie uważa się w szczególności programów komputerowych. Zasada ta wprowadza wyraźny wyjątek w stosunku do powyższego odesłania z art. 1 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wynika z niej bowiem, iż programy komputerowe chronione są jako utwory w rozumieniu prawa autorskiego na zasadach szczególnych, określonych w rozdziale 7 ww. ustawy. Programy komputerowe nie mogą być natomiast chronione na podstawie przepisów prawa własności przemysłowej, gdyż nie podlegają patentowaniu.

Gwoli ścisłości podkreślić należy, iż zgodnie z wypracowaną w tym zakresie praktyką i poglądami doktryny prezentowanymi jeszcze na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o wynalazczości, zawierającej analogiczny zapis o wykluczającym charakterze, programy komputerowe mogą być pośrednio chronione prawami wyłącznymi z zakresu prawa własności przemysłowej, ale nie jako odrębne dobra, tylko element większej całości (rozwiązania stanowiącego wynalazek, dla którego praktycznego zastosowania niezbędne jest posłużenie się konkretnym programem komputerowym).

Ograniczenia ochrony autorskiej do wzorów przemysłowych

Zgodnie z tym, co już wcześniej zasyg­nalizowano, prawo własności przemysłowej wyraźnie odnosi się do prawa autorskiego w art. 116, który stanowi, iż ochrona praw majątkowych do utworu, przewidziana w przepisach prawa autorskiego, nie ma zastosowania do wytworów wytworzonych według wzoru przemysłowego i wprowadzonych do obrotu po wygaśnięciu prawa z rejestracji udzielonego na taki wzór. Dla pełności obrazu dodać należy, że według art. 105 ust. 3 prawa własności przemysłowej czas trwania prawa z rejestracji na wzór przemysłowy wynosi 25 lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru w Urzędzie Patentowym RP.

Rafał Golat

radca prawny