Praktyka zawodowa przygotowująca do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie

O istocie praktyki zawodowej przygotowującej do uzyskania uprawnień budowlanych oraz zasadach jej odbywania w świetle obowiązujących regulacji prawnych.

Jednym z podstawowych warunków uzyskania uprawnień budowlanych jest odbycie wymaganej praktyki zawodowej, która ma przygotować kandydata do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.

Pod pojęciem tym rozumie się upoważnienie do wykonywania funkcji projektanta i sprawdzającego, jak również kierownika budowy i robót oraz inspektora nadzoru inwestorskiego (por. art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, Dz.U. z 2019 r., poz. 1186 z późn. zm.).

Pełnienie tych funkcji mieści się w ramach wykonywania zawodu zaufania publicznego (por. wyrok TK z dnia 24 marca 2015 r., K 19/14, Legalis nr 1200645), co ma istotne znaczenie, ponieważ odbiorcy usług inżyniera wykonującego samodzielne funkcje techniczne w budownictwie ufają, iż mają do czynienia z profesjonalistą, fachowcem, którego kwalifikacje zostały potwierdzone przez właściwy samorząd zawodowy. Podstawowym obowiązkiem samorządu zawodowego jest bowiem nadzór nad wykonywaniem zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (por. wyrok TK z dnia 18 lutego 2004 r., P 21/02, Legalis nr 61026 oraz wyrok NSA z dnia 19 stycznia 2018 r., II FSK 2007/17, Legalis nr 1716510). Nadzór ten wyraża się m.in. w dopuszczaniu do wykonywania zawodu.

Kolejną konsekwencją uznania zawodu inżyniera za zawód zaufania publicznego jest odpowiedzialność, jaką ponosi on za niewłaściwe wykonywanie obowiązków. Powszechnie przyjmuje się bowiem, że udzielenie uprawnień budowlanych określonej osobie jest jednocześnie gwarancją i świadectwem, że osoba ta posiada kwalifikacje zawodowe oraz może ponosić w tym zakresie pełną odpowiedzialność za wykonywaną pracę (wyrok WSA w Warszawie z dnia 2 listopada 2015 r., VI SA/Wa 912/15, Legalis nr 1775847).

Niestety, praktyka zawodowa wymagana przed uzyskaniem uprawnień budowlanych traktowana jest często jako „zło konieczne”, ze szkodą nie tylko dla odbiorców usług, lecz także dla samego młodego inżyniera. Odbycie praktyki nie jest bowiem wyłącznie uciążliwym wymogiem formalnym, lecz sposobnością uzyskania niezbędnego doświadczenia do samodzielnego wykonywania zawodu po uzyskaniu uprawnień budowlanych.

Musi ona jednak spełnić szereg wymagań, aby mogła być zaliczona w poczet praktyki wymaganej do uzyskania uprawnień budowlanych. Ważne są zatem nie tylko miejsce, ale również czas jej odbywania oraz kompetencje osoby nadzorującej.

Praktyka po uzyskaniu wykształcenia

Praktyka zawodowa powinna być odbywana po uzyskaniu dyplomu ukończenia odpowiednich studiów albo po uzyskaniu tytułu zawodowego technika lub mistrza, albo dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie nauczanym na poziomie technika, lub dyplomu zawodowego w zawodzie nauczanym na poziomie technika (por. § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, Dz.U. poz. 831). Wyjątkowo prawodawca dopuszcza również praktykę zawodową odbytą po ukończeniu trzeciego roku studiów (§ 2 ust. 3 ww. rozporządzenia).

Określenie wskazanej kolejności ma istotne znacznie i uzasadnienie. Jak słusznie bowiem przyjął prawodawca, najpierw należy zdobyć odpowiednie wykształcenie, a następnie dopiero odbyć wymaganą praktykę zawodową (wyrok TK z dnia 4 kwietnia 2006 r., P 16/05, Legalis nr 73538). W rozumieniu przytoczonych przepisów „praktyką zawodową” jest więc praca wykonywana przez osobę, która posiada już odpowiednią wiedzę techniczną, lub osobę będącą w trakcie studiów technicznych. Zatem wiedza zdobyta podczas nauki powinna być ugruntowana, a nawet poszerzona w trakcie trwania praktyki zawodowej, czemu ma służyć odbywanie jej po ukończeniu nauki, ewentualnie w jej trakcie.

Co jeszcze istotne, chodzi o odbywanie praktyki po uzyskaniu odpowiedniego wykształcenia, czyli zgodnego z tym, które może być podstawą do uzyskania uprawnień w określonej specjalności.

Zgodność odbywanej praktyki zawodowej ze specjalnością uprawnień budowlanych

Cały okres praktyki zawodowej zarówno w projektowaniu, jak i w wykonawstwie powinien być zgodny ze specjalnością uprawnień budowlanych, o które ubiega się kandydat. Powyższe wynika jednoznacznie z § 2 ust. 2 ww. rozporządzenia, zgodnie z którym praktykę zawodową uznaje się za odpowiednią jedynie wówczas, gdy jej zakres odpowiada zakresowi specjalności uprawnień budowlanych, o których nadanie występuje wnioskodawca.

W czasie odbywania praktyki może zdarzyć się, że realizowane prace mieszczą się w ramach kilku specjalności. Czynności wchodzące w zakres innych specjalności nie mogą być jednak uznane, jeżeli nie są zgodne ze specjalnością przyszłych uprawnień kandydata. Poszerzony zakres praktyki obejmujący dodatkowo inne specjalności niż objęte wnioskiem o nadanie uprawnień, mimo iż nie podlega zaliczeniu, nie może pociągać za sobą ujemnych konsekwencji w sytuacji, gdy zostanie on ujęty w zbiorczym zestawieniu praktyki zawodowej. Może bowiem świadczyć o dodatkowych umiejętnościach kandydata do uprawnień lub też stanowić w przyszłości podstawę do uzyskania uprawnień w innej, odpowiedniej specjalności.

Czytaj także:

Miejsce odbywania praktyki

Warunkiem zaliczenia praktyki zawodowej jest praca polegająca na bezpośrednim uczestnictwie w pracach projektowych albo na pełnieniu funkcji technicznej na budowie pod kierownictwem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane, a w przypadku odbywania praktyki za granicą – pod kierunkiem osoby posiadającej uprawnienia odpowiednie w danym kraju (art. 14 ust. 4 Prawa budowlanego).

Z zacytowanego przepisu wynika, że praktyka odbywająca się na budowie powinna polegać na wykonywaniu funkcji na miejscu budowy, natomiast praktyka przy sporządzaniu projektów powinna dotyczyć uczestnictwa przy wykonywaniu projektu architektoniczno-budowlanego (wyrok WSA w Warszawie z dnia 4 stycznia 2012 r., VII SA/Wa 2284/11, Legalis nr 466308).

Powyższe stanowi zasadę odbywania praktyki zawodowej, od której prawodawca przewidział pewne wyjątki. Można je ująć w dwóch grupach. Pierwsza wynika z samej ustawy – Prawo budowlane, a druga (znacznie szersza) z przepisów ww. rozporządzenia wykonawczego w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.

Jeżeli chodzi o grupę wyjątków wynikających z ustawy, dotyczy ona możliwości uznania praktyki studenckiej za praktykę zawodową, mimo iż nie odbywała się ona zgodnie z art. 14 ust. 4 bezpośrednio przy projektowaniu lub na budowie. Stanowi o tym art. 14 ust. 4a Prawa budowlanego, zgodnie z którym praktykę studencką uznaje się za część lub całość praktyki zawodowej, o której mowa w ust. 4, w przypadku gdy odbywała się na studiach w zakresie odpowiadającym programowi studiów opracowanemu z udziałem organu samorządu zawodowego oraz w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 16, zgodnie z warunkami określonymi w umowie, o której mowa w art. 61 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. z 2020 r., poz. 85 z późn. zm.), zawartej między uczelnią a organem samorządu zawodowego. Warunkiem uznania takiej praktyki za praktykę zawodową jest podpisanie umowy przez uczelnię z odpowiednim samorządem zawodowym, która ma określić udział samorządu w opracowaniu programu studiów oraz sposób realizacji praktyk zawodowych. Dodatkowym warunkiem jest, aby praktyka ta odpowiadała programowi studiów przygotowanemu z udziałem samorządu zawodowego.

Druga grupa wyjątków od zasady odbywania praktyki, ale wyłącznie wykonawczej, czyli bezpośrednio na budowie, wynika z przepisów wykonawczych do ustawy – Prawo budowlane, co powoduje wątpliwości w zakresie prawidłowości ich określenia. Nie rozwijając jednak tego wątku, należy wskazać, o jakie sytuacje chodzi.

Zgodnie z § 2 ust. 4 ww. rozporządzenia, do praktyki zawodowej na budowie zalicza się:

wykonywanie czynności inspekcyjno-kontrolnych w urzędach obsługujących organy nadzoru budowlanego;
pracę polegającą na realizowaniu czynności na terenie budowy i obejmującą konieczność fachowej oceny zjawisk lub samodzielnego rozwiązywania zagadnień architektonicznych oraz techniczno-organizacyjnych, wykonywaną w urzędach obsługujących organy administracji rządowej albo jednostek samorządu terytorialnego, realizujących zadania zarządcy drogi publicznej;
pracę u zarządcy infrastruktury kolejowej lub w podmiocie odpowiedzialnym za utrzymanie infrastruktury kolejowej we właściwym stanie technicznym, działającym na zlecenie zarządcy infrastruktury kolejowej, polegającą na wykonywaniu czynności na terenie budowy lub czynności inspekcyjno-kontrolnych i obejmującą konieczność fachowej oceny zjawisk, stanu technicznego budowli oraz urządzeń budowlanych lub samodzielnego rozwiązywania zagadnień architektonicznych oraz techniczno-organizacyjnych.

Z uwagi na fakt, iż są to wyjątki od ustawowej zasady odbywania praktyki bezpośrednio na budowie, należy je interpretować ściśle, nie dokonując wykładni rozszerzającej. Oznacza to, że nie można uznać za praktykę pracy w innych organach niż wskazane literalnie w powyższym przepisie. Przy czym dodatkowym ograniczeniem jest uznanie, że dwa lata pracy przy wykonywaniu wskazanych powyżej czynności uznaje się za rok praktyki zawodowej na budowie. Wymiar praktyki zawodowej odbywanej we wskazanych powyżej enumeratywnie organach podlega więc odpowiedniemu wydłużeniu.

Zwolnienie z obowiązku odbycia praktyki zawodowej

Obowiązujące przepisy wymagają odbycia praktyki zawodowej w każdym przypadku, z wyjątkiem sytuacji, kiedy osoba ubiegająca się o uprawnienia bez ograniczeń posiada już uprawnienia w ograniczonym zakresie (art. 14 ust. 5 Prawa budowlanego).

Opisana regulacja ma istotne znaczenie dla osób z wykształceniem inżynierskim, które dotychczas uzyskały uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie, a obecnie bez obowiązku dokumentowania praktyki zawodowej mogą przystąpić do egzaminu na uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń. Analogicznie, z obowiązku odbywania praktyki zawodowej zwolnione zostały osoby legitymujące się średnim wykształceniem technicznym, które, posiadając uprawnienia w ograniczonym zakresie, po ich uzyskaniu podniosły poziom wykształcenia, uzyskując tytuł inżyniera lub magistra inżyniera. Spełniając
powyższe warunki, można bez konieczności dołączania praktyki zawodowej do wniosku o nadanie uprawnień przystąpić do egzaminu na uprawnienia bez ograniczeń w tej samej specjalności, w której posiada się uprawnienia w ograniczonym zakresie.

Warunkiem zastosowania wskazanego przepisu art. 14 ust. 5 Prawa budowlanego jest jednak tożsamość uprawnień. Oznacza to, że ze wskazanego przepisu może skorzystać wyłącznie osoba starająca się o uprawnienia budowlane do projektowania bez ograniczeń, posiadająca uprawnienia budowlane do projektowania w ograniczonym zakresie. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku ubiegania się o uprawnienia do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń, w przypadku posiadania już takich uprawnień w ograniczonym zakresie.

Podstawa odbywania praktyki zawodowej

Jak wynika z art. 14 ust. 4 Prawa budowlanego, praktyka zawodowa wymagana do uzyskania uprawnień budowlanych powinna być odbywana „pod kierownictwem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane”. Pojęcie to nie zostało wyjaśnione przez ustawodawcę, stało się jednak przedmiotem analizy orzecznictwa. Zgodnie z powyższym, przez pojęcie to rozumie się funkcje, które były sprawowane pod kierunkiem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane, a nie to, w ramach jakiego stosunku prawnego osoby te wykonywały swoje uprawnienia. Aczkolwiek przyjmuje się, że osoba kierująca praktyką powinna być zatrudniona w firmie (jednostce), w której odbywana jest praktyka, ponieważ ponosi pełną odpowiedzialność za pracę wykonaną przez osobę odbywającą praktykę (wyrok NSA z dnia 17 maja 2001 r., IV SA 203/99, Legalis nr 55553). Uznaje się bowiem, że odbywanie praktyki pod kierownictwem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane oznacza nadzór osoby zatrudnionej przy wykonywaniu tej samej pracy (wyrok NSA z dnia 19 grudnia 2000 r., IV SA 2095/98, niepubl.). Oznacza to, że osoba nadzorująca praktykę i praktykant powinni pracować przy sporządzaniu jednego projektu lub brać udział przy realizacji konkretnej inwestycji, co umożliwi praktykantowi zdobycie wiedzy i doświadczenia u boku osoby wykonującej już zawód.

Zatem, co istotne, praktyka zawodowa musi polegać na bezpośrednim uczestnictwie w pracach projektowych albo na pełnieniu funkcji technicznej na budowie. Nie ma natomiast znaczenia podstawa wykonywania tych czynności, tzn. stosunek łączący odbywającego praktykę z osobą ją nadzorującą. Bowiem obowiązujące przepisy nie uzależniają zaliczenia praktyki zawodowej od tego, czy praca wykonywana jest na podstawie umowy o pracę czy umowy zlecenia, czy jeszcze innej umowy, jak to funkcjonowało w przeszłości.

Skoro zatem w ustawie – Prawo budowlane i rozporządzeniu brak jest przepisów określających rodzaj umów, na podstawie których powinna być odbyta praktyka zawodowa, to tym samym należy uznać, że w obowiązującym porządku prawnym nie ma w tym zakresie żadnych ograniczeń.

Za podstawową formę należy uznać jednak praktykę zawodową odbywaną w ramach umowy o pracę, która najpełniej gwarantuje zdobycie odpowiedniego doświadczenia zawodowego. Nie ma jednak podstaw, aby odrzucić albo też ograniczyć wymiar praktyki odbytej na podstawie umów cywilnoprawnych, nawet nieodpłatnych, jak np. umowa zlecenie. Przy czym nie należy mylić umów nieodpłatnych z wolontariatem, który może być wykonywany jedynie na rzecz organizacji pożytku publicznego, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2019 r., poz. 668 z późn. zm.). Dodatkowo, mimo iż nie wynika to wprost z przepisów rozporządzenia, za dopuszczalną należy uznać możliwość odbywania praktyki zawodowej we własnej firmie, pod warunkiem, że będzie ona kierowana przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia budowlane i pełniącą funkcję kierownika budowy, kierownika robót lub projektanta – autora projektu. Przepisy kładą bowiem akcent na charakter wykonywanych czynności oraz konieczność posiadania przez osobę kierującą uprawnień budowlanych w odpowiedniej specjalności, a nie podstawę prawną ich wykonywania.

dr hab. Joanna Smarż, prof. UTH Radom

radca prawny

Przeczytaj też: