Odpowiada Zbigniew J. Boczek, wiceprezes SIDiR.
Jakie są możliwości i przesłanki przedłużenia Czasu na Ukończenie w trybie klauzuli 8.4 Warunków kontraktowych FIDIC oraz jak należy rozumieć pojęcie „siła wyższa”.
Klauzula 8.4 nie obejmuje opisu wszystkich wydarzeń, które mogą uzasadnić przedłużenie Czasu na Ukończenie. Punkt (b) odwołuje się do innych klauzul, uprawniających do przedłużenia czasu. Wiele klauzul ujętych w Warunkach kontraktowych uprawnia wykonawcę, zazwyczaj w punkcie (a), do przedłużenia czasu (…) jeżeli ukończenie jest lub będzie opóźnione na mocy klauzuli 8.4. Zwrot „ukończenie (…) na mocy klauzuli 8.4” oznacza równocześnie „ukończenie dla celów określonych w klauzuli 10.1”.
Klauzula 8.4 kończy się potwierdzeniem, że suma wszystkich przedłużeń czasu dla robót nie może następnie zostać zmniejszona. Tak będzie nawet w przypadku, kiedy jako zmiany zostanie wydane polecenie pominięcia niektórych prac, a wówczas zawarte w klauzuli 8.1 zobowiązanie wykonawcy do działania „z należytym pośpiechem i bez opóźnień” nie może być odbierane jako sugestia wcześniejszego ukończenia kontraktu, niż to wynika z klauzuli 8.2.
W klauzuli 17.3 [Ryzyko Zamawiającego] w punkcie (h) działania takich sił natury, które są Nieprzewidywalne, co do których nie można w racjonalny sposób oczekiwać, aby doświadczony Wykonawca im skutecznie przeciwdziałał, zostały wpisane w ryzyko zamawiającego. Niektóre z tych rodzajów ryzyka stanowią także siłę wyższą na mocy klauzuli 19, zależnie od ich wyjątkowej natury i niekorzystnych następstw. Kolejna klauzula 17.4 [Następstwa ryzyka Zamawiającego] uprawnia wykonawcę do wydłużenia czasu dla takiego opóźnienia na mocy klauzuli 8.4 [Przedłużenie Czasu na Ukończenie], jeżeli ukończenie jest lub zostanie opóźnione. Klauzula 17.4 uprawnia wykonawcę tylko do wydłużenia czasu z tytułu opóźnienia oraz kompensaty za naprawę straty lub szkody, ale nie ogranicza jego uprawnień na mocy klauzuli 19.4.
W klauzuli 19.1 [Definicja Siły Wyższej] Warunków Kontraktowych wyrażenie „siła wyższa” ma szerzej rozwinięte znaczenie, mianowicie jako wydarzenie wyjątkowe lub okoliczności spełniające kryteria ustalone w punktach od (a) do (d) tej klauzuli. W rzeczywistości istnieje jeszcze nieujęty w klauzuli 19.1 warunek, mianowicie że takie wydarzenie lub okoliczność uniemożliwia dotkniętej stronie wypełnienie części lub całości zobowiązania kontraktowego. Ten warunek nie jest włączony do definicji Siły Wyższej w klauzuli 19.1, ale jest ustalony jako warunek wstępny w klauzulach 19.2 i 19.4. Jeżeli stroną dotkniętą jest wykonawca, to będzie on uprawniony do przedłużenia czasu na ukończenie w granicach, w jakich ukończenie będzie opóźnione przez siłę wyższą opisaną w tym powiadomieniu. Wykonawca będzie też uprawniony do zwrotu takiego kosztu, jaki poniesie z powodu uniemożliwienia wykonywania zobowiązań w wyniku działania siły wyższej.
W polskim systemie prawnym z przepisów art. 435 k.c. wynika, że z powodu wystąpienia siły wyższej, jako zjawiska zewnętrznego, a zarazem gwałtownego i nieoczekiwanego, wykonawca nie może ponosić odpowiedzialności deliktowej. Nie może również ponosić odpowiedzialności kontraktowej w związku z zapisami umownymi Warunków kontraktowych wiążących strony. Za siłę wyższą uważa się zjawiska, którym nie można zapobiec przy dołożeniu nawet nadzwyczajnej staranności. W świetle ustalonej judykatury Sądu Najwyższego siłą wyższą jest zdarzenie zewnętrzne, a więc mające swoje źródło poza urządzeniami przedsiębiorstwa (wykonawcy). Ponadto siła wyższa powinna być niemożliwa do przewidzenia (cecha przypadku), przy czym nie chodzi tu o absolutną niemożność przewidywania takiego zdarzenia, lecz o nikły stopień prawdopodobieństwa jego pojawienia się w określonej sytuacji, i to świetle obiektywnej oceny wydarzeń. Można ją określić również jako nieoczekiwaną lub nadzwyczajną. Typowymi przykładami siły wyższej są powodzie, huragany, trzęsienia ziemi itp. Siła wyższa jest niemożliwa do zapobieżenia, nie tyle samemu zjawisku, co szkodliwym jego następstwom i przy zastosowaniu współcześnie dostępnej techniki. Na uwagę zasługuje fakt, że samo zjawisko może być do przewidzenia (np. nadejście huraganu czy powodzi), ale jeżeli nie można przewidzieć jego skutków i im zapobiec, to mieści się to w pojęciu siły wyższej. Tak pojmowana w prawie siła wyższa nie mieści się w ryzyku i zasadach ryzyka, które obciążają wykonawcę na zasadach winy, trudno bowiem znaleźć związek przyczynowy odpowiedzialności wykonawcy z tytułu wystąpienia siły wyższej.
