Jednym z coraz częściej pojawiających się w polskim krajobrazie elementów architektonicznych dachu jest okno dachowe, nazywane też połaciowym. Okna dachowe wzbogacają każde wnętrze, dostarczają światło i stwarzają wyjątkowy nastrój.
Okna dachowe sprawdzają się we wszystkich możliwych sytuacjach montażowych i warunkach przestrzennych − to rozwiązanie, które mieszkaniu na poddaszu nadaje indywidualny charakter. Wybór okna dachowego powinien być jednak dobrze przemyślany, a samo okno dobrane do warunków, w jakich ma być zainstalowane. Pełni ono funkcję zarówno użytkową − dostarcza do wnętrza światło i świeże powietrze, jak i ochronną − zabezpiecza przed niskimi temperaturami, opadami atmosferycznymi czy podmuchami wiatru. Jako element dachu pracuje w znacznie cięższych warunkach niż okna fasadowe – musi wytrzymać ciężar leżącego zimą śniegu, bezpośrednie opady deszczu, potoki spływającej z połaci dachu wody, przesunięcia więźby dachowej i wysokie temperatury latem. Prawidłowe i długoletnie użytkowanie okien dachowych w takich warunkach może zapewnić jedynie odpowiedni ich dobór, a także montaż zgodny ze sztuką dekarską oraz zaleceniami i instrukcjami producentów.
Przedstawione w artykule sytuacje dotyczą najczęściej spotykanych problemów z oknami dachowymi w okresie zimy i wczesnej wiosny.
Rys. 1. Ocieplenie ościeżnicy Fot. 1. Mostki termiczne na dachu
Izolacja cieplna
Oglądając w trakcie śnieżnej zimy dachy budynków z zamontowanymi oknami dachowymi, możemy czasami zaobserwować ciekawe zjawisko: na części dachu zalega warstwa śniegu, natomiast w niektórych miejscach widać odsłonięte i czyste poszycie dachu. Opisany widok świadczy o nieprawidłowej izolacji fragmentów połaci. Tworzące się w wyniku tego mostki termiczne powodują przenikanie ciepła z wnętrza budynku i topnienie śniegu (rys. 1).
Wykonanie poprawnej izolacji wokół okien dachowych jest bardzo pracochłonne i dlatego najczęściej mostki termiczne można zaobserwować właśnie dookoła nich. Właściwa izolacja wokół okna dachowego jest tym trudniejsza, im mniejsza jest zostawiona przestrzeń między ościeżnicą okna dachowego a krokwią – aby ograniczyć występowanie mostków termicznych, musi to być minimum po 3 cm z każdej strony okna (fot.1). Nie zawsze daje się to uwzględnić w fazie projektowania, gdyż często inwestorzy podejmują decyzję o montażu okien dachowych w trakcie budowy lub w istniejących już budynkach. W takim przypadku przy doborze szerokości okien należy kierować się istniejącym rozstawem krokwi w świetle – np. do bardzo popularnego rozstawu krokwi 80 cm powinno być użyte okno o szerokości 74 cm. W dobie wdrażania w Polsce Dyrektywy 91/2002/WE, wprowadzającej obowiązek sporządzania świadectw energetycznych w chwili sprzedaży lub wynajmu budynków i lokali mieszkalnych, warto też wziąć pod uwagę rozwiązanie oferowane już przez kilku producentów okien dachowych – blok termoizolacyjny ościeżnicy, do zakupienia oddzielnie lub zamontowany fabrycznie. Pozwala on na uproszczenie trudnego w wykonaniu układania izolacji wokół okien i wyeliminowanie błędów z tym związanych. Blok ma grubość 3 cm i dlatego przy montażu konieczne jest jedynie zachowanie w otworze luzu montażowego 0,5–1 cm (rys. 2).
Błędy i niedokładności w wykonaniu termoizolacji poddasza zawsze są bardzo poważne w skutkach i kosztowne do usunięcia. Często jedynym wyjściem jest demontaż podbitki sufitowej i ponowne poprawne ułożenie izolacji. Na fot. 2 zostały pokazane skutki niewłaściwej izolacji – na połączeniu skosu poddasza i ścian już przy mrozach rzędu 10–15ºC tworzy się warstwa lodu, a skropliny ciekną po ścianach. Rozpoczął się już proces rozwoju pleśni i grzybni.
Fot. 2. Błędy w termoizolacji dachu – lód na ścianach poddasza
Rys. 2 . Przekrój okna z blokiem
Kondensacja pary wodnej na szybie
Kondensacja pary wodnej na szybie wewnątrz pomieszczenia jest jednym z częściej spotykanych skutków błędów popełnianych przy montażu okien dachowych. Objawia się to szczególnie w okresie zimowym, gdy różnica temperatur na zewnątrz i wewnątrz jest wysoka. Dodatkowo zmniejszone wietrzenie pomieszczeń wpływa na wzrost wilgotności w domu.
Ograniczenie zjawiska powstawania kondensacji można dokonać poprzez odpowiednie ogrzewanie pomieszczeń, w których znajdują się okna dachowe, oraz odpowiednie uformowanie ościeży nad i pod oknem. Grzejniki umieszczone pod oknami wymuszają cyrkulację powietrza od dołu do góry okna, ościeże pod oknem powinno być ustawione pionowo, zaś to nad oknem – poziomo (fot. 3). To umożliwia lepsze doświetlenie pomieszczenia oraz swobodną cyrkulację ciepłego powietrza po całej powierzchni okna. Ciepłe powietrze z grzejnika opływające okno wchłania większą ilość wilgoci niż nasycone parą chłodniejsze powietrze w innych partiach tego samego pomieszczenia.
Jeżeli pod oknem planowany jest parapet, powinien on być odsunięty od ściany tak, by ciepłe powietrze znad grzejnika przechodziło pod parapetem i trafiało na dolną część okna, umożliwiając odpowiednią cyrkulację.
Najczęściej i powszechnie spotykanym błędem jest tzw. skrzynkowe wykonanie ościeży okiennych (fot. 4). Dolne i górne części okna przy takim wykonaniu są szczególnie narażone na gromadzenie się wilgoci stanowiącej podłoże do rozwoju pleśni i tworzenia się sinizny drewna.
Innym elementem zwiększającym w pewnych warunkach kondensację pary wodnej na szybie jest nawiewnik. Element bardzo potrzebny i pożyteczny w pomieszczeniach o wentylacji grawitacyjnej lub mechanicznej wywiewnej. Nie wolno jednak zapominać o zasadach wentylacji naturalnej, zgodnie z którymi świeże powietrze powinno napływać do pomieszczeń najmniej zanieczyszczonych i przepływać przez mieszkanie w kierunku kanałów wywiewnych, zbierając po drodze zanieczyszczenia. Dlatego nawiewniki w mieszkaniu powinny zapewnić dopływ powietrza do pokoi. Można je także założyćw kuchni z oknem, lecz równie skuteczne może się okazać doprowadzenie powietrza do kuchni jedynie pośrednio, czyli przez pokoje. Nawiewnik w kuchni może także powodować przenikanie zapachów do pozostałej części mieszkania. Niewskazane jest montowanie nawiewników w łazienkach, ponieważ zimą, w czasie silnych mrozów, para wodna występująca w tym pomieszczeniu w zwiększonej ilości mogłaby na nich zamarzać. Stosowanie nawiewników nie jest konieczne w budynkach wyposażonych w wentylację mechaniczną nawiewno-wywiewną lub system rekuperacji.
Szyba zawsze będzie najzimniejszym elementem pomieszczenia, pomimo że od dawna standardem u producentów okien dachowych jest stosowanie szyb o parametrze przenikania ciepła Ug = 1,0–1,1 W/(m2K). Dlatego przy większych mrozach nawet zachowanie wszystkich powyższych warunków może nie wyeliminować zjawiska kondensacji. Ostatnie trendy w stosowaniu materiałów energooszczędnych doprowadziły do skonstruowania okien o znacznie lepszych parametrach – współczynnik szyby Ug= 0,5–0,7 W/(m2K) pozwolił uzyskać współczynnik dla całego okna rzędu UW = 0,94–1,0 W/(m2K). W styczniu 2009 r. zostało wprowadzone na rynek okno dachowe o rekordowym współczynniku UW = 0,8 W/(m2K). Takie okno spełnia już w pełni wymagania stawiane dla domów pasywnych.
Fot. 3 . Poprawnie zabudowane okno – grzejnik umieszczony pod oknem, ościeżnice pod oknem – pionowo, nad oknem – poziomo
Fot. 4. Okno z nieprawidłową obróbką ościeży
Gradobicie
Jeszcze kilka lat temu grad był przyczyną powstawania pęknięć szyb, szczególnie w oknach dachowych z powodu kąta nachylenia bardziej narażonych na jego skutki niż np. okna fasadowe. Na fot. 5 widać efekt przejścia chmur gradowych na południu Niemiec – nawet tak trwały materiał jak dachówki ceramiczne nie oparł się kataklizmowi. Dlatego też obecnie standardem u wszystkich dobrych producentów staje się stosowanie szyb hartowanych, w zasadzie całkowicie odpornych na uderzenia kulek lodu. Przy doborze okien warto zwrócić na to uwagę. Gwarancje producenckie na rozbicie szyby hartowanej wskutekopadów gradu sięgają kilkunastu i więcej lat.
Fot. 5. Skutki gradobicia
Przecieki w czasie deszczu
Jednym z najistotniejszych warunków poprawnego wbudowania okna połaciowego jest prawidłowe wykonanie izolacji wiatro- i wodoszczelnej – połączenie okna z położoną na dachu folią paroprzepuszczalną. Wykonuje się ją z pomocą dodatkowych pasów folii, specjalnych fartuchów izolacyjnych lub najbardziej zaawansowanych zestawów montażowych zapewniających pełną odporność połączenia na działanie wody i wiatru.
Niezależnie od metody izolacja powinna być położona z zakładami oraz tak wywinięta na okno, aby zamknąć wszystkie możliwe szczeliny. Wszelkie niedoróbki będą skutkowały nieszczelnościami okien i niszczeniem termoizolacji. Niestety, ciągle jeszcze spotykamy się na co dzień z takim „fachowym” wykonaniem połączenia, jak przedstawione na fot. 6.
Fot. 6. Pseudoizolacja
Dodatkowo nad oknem powinna zostać zamontowana rynienka odprowadzająca wodę (dostającą się pod pokrycie dachu różnymi szczelinami montażowymi, wentylacyjnymi itp.) poza obrys okna, wykonana z folii dachowej lub gotowych elementów metalowych, które producenci dostarczają razem z kołnierzem uszczelniającym. Brak rynienki w większości przypadków kończy się zniszczeniem materiału izolacyjnego nad oknem oraz przeciekami i niszczeniem tynku czy płyty G-K w tym miejscu (fot. 7).
Fot. 7. Brak rynienki nad oknem – zniszczona wnęka okienna
Od wewnątrz folia paroizolacyjna musi być szczelnie połączona z ościeżnicą okna, aby zapobiec przedostawaniu się wilgoci z pomieszczenia do warstwy ocieplenia dachu. Tu także producenci okien oferują wiele udogodnień ułatwiających takie połączenie. Należą do nich między innymi gotowe fartuchy izolacyjne obejmujące całą wnękę, oferowane oddzielnie lub fabrycznie mocowane do ościeżnicy pasy paroizolacji umożliwiające szczelne nawiązanie z paroizolacją poddasza.
Jak widać, środków i metod potrzebnych do uniknięcia problemów z oknami dachowymi w trudnym okresie zimy i wczesnej wiosny jest wiele. W interesie producentów także leży takie dostosowanie i wyposażenie swoich produktów, aby spełniały najbardziej wygórowane warunki. Od inwestorów i wykonawców będzie zależało, czy wykorzystamy je w pełni.
Maciej Bordzoł
Product Manager Roto Frank Okna Dachowe
Zdjęcia: autor
Rysunki: Roto
