Zasady ochrony osób postronnych – zarówno pracowników wykonujących pracę w obrębie rusztowania, jak i osób mogących znaleźć się przypadkowo w zakresie oddziaływania prac na wysokości.
Statystyki wskazują, że wypadki związane z pracami na rusztowaniach dotyczą nie tylko monterów, ale również użytkowników rusztowań oraz osób postronnych. Okazuje się, że ta grupa osób stanowi większość poszkodowanych.
Każdy monter rusztowań powinien stosować środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości.Metodologia postępowania w tym wypadku jest stosunkowo jasna i można o niej przeczytać w wielu źródłach [1], [2], [3].
Ochrona pracowników wykonujących pracę na rusztowaniu
Użytkownicy rusztowań – pracownicy wykonujący prace z rusztowań, dla których przez wzniesienie rusztowania został stworzony podest roboczy, mogą wejść na rusztowanie i je użytkować tylko po dopuszczeniu rusztowania do eksploatacji. Oznacza to, że został przeprowadzony komisyjny odbiór konstrukcji od wykonawcy przez użytkownika. W trakcie odbioru sprawdza się m.in., czy rusztowanie posiada kompletne zabezpieczenie zbiorowe umożliwiające poruszanie się po nim pracownikom bez dodatkowych zabezpieczeń. Pożądane jest (choć prawo tego wyraźnie nie precyzuje), aby każdy pracownik był przeszkolony w zakresie zagrożeń, jakie niesie użytkowanie rusztowań – zwłaszcza w zakresie kategorycznego zakazu demontażu jakiegokolwiek elementu konstrukcji, np. balustrad (poręczy), kotew, podestów, stężeń, jak również montażu dodatkowych elementów, np. osłon w postaci siatki czy plandeki. W sytuacjach kiedy ze względu na technologię wykonywania prac nie można zamontować jakichś elementów zabezpieczenia zbiorowego, każdy pracownik, podobnie jak monter rusztowań, może wejść na rusztowanie i użytkować je, wyłącznie będąc zabezpieczonym środkami ochrony indywidualnej chroniącymi przed upadkiem z wysokości.Zadaniem nadzoru prac rusztowaniowych jest przestrzeganie powyższych zasad [4].
Fot. 1 Nieprawidłowe (a) i prawidłowe (b) oznakowanie prac rusztowaniowych
Wyznaczenie strefy niebezpiecznej
Prace budowlane przy użyciu rusztowań wykonywane są niejednokrotnie na granicy działki budowlanej, w bezpośrednim sąsiedztwie innych obiektów lub miejsc przebywania ludzi. Przed rozpoczęciem montażu/przebudowy/demontażu rusztowania każdorazowo należy wyznaczyć strefę niebezpieczną.Przez to pojęcie rozumie się miejsce, w którym występuje zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi [5]. Ze względu na to, że podczas prac rusztowaniowych istnieje zagrożenie spadania z wysokości przedmiotów, strefę taką ogradza się balustradami.Wyjątek stanowić może wykonywanie takich prac na ogrodzonym terenie budowyuniemożliwiającym wejście osobom nieupoważnionym – wtedy granice strefy niebezpiecznej można wygrodzić taśmą ostrzegawczą i oznakować za pomocą tablic(każda osoba przebywająca na budowie powinna być zaznajomiona z podstawowymi regułami bhp, a więc można założyć, że jest w pełni świadoma zagrożeń). Tablice ostrzegawcze należy umieścić na widocznych miejscach, najwyżej 2,5 m od podłoża, a zawarte na nich napisy powinny być widoczne z odległości co najmniej 10 m.
Sytuacja diametralnie się zmienia, gdy rusztowanie wykonywane jest poza ogrodzonym terenem budowy – wtedy należy koniecznie wykonać tymczasowe bariery w miejscu potencjalnego ruchu ludzi. Powinny to być albo klasyczne balustrady z poręczą ochronną umieszczoną na wysokości 1,1 m (zgodne z § 15 ust. 2 [5]), albo ogrodzenie terenu budowy o wysokości co najmniej 1,5 m. Podstawowy problem w praktyce stanowi konieczność zajęcia działki sąsiedniej, zwłaszcza w zwartej zabudowie miejskiej. W takim przypadku przepisy stanowią, że: strefa niebezpieczna może być zmniejszona pod warunkiem zastosowania innych rozwiązań technicznych lub organizacyjnych, zabezpieczających przed spadaniem przedmiotów.
Fot. 2 Środki ochrony zbiorowej na rusztowaniu roboczym
Rozwiązania podczas montażu/przebudowy/demontażu rusztowania
W przypadku posadowienia rusztowania na powierzchni dróg, ulic i chodników dla pieszych wymagane jest uzyskanie zgody właściwych organów nadzorujących te ciągi [6] oraz zastosowanie wymaganych przez nie środków bezpieczeństwa. Najprostszym rozwiązaniem organizacyjnym zapewniającym zabezpieczenie osób przed spadaniem przedmiotów jest ustanowienie osób kierujących ruchem pieszych.Osoby te powinny informować przechodniów o konieczności ominięcia strefy niebezpiecznej, np. przez przejście na drugą stronę jezdni. Należy pamiętać, że w przypadku prac budowlanych przy budynku istniejącym osoba kierująca ruchem powinna znajdować się również wewnątrz klatki schodowej budynku i mieć łączność radiową z monterami rusztowań. W przypadku konieczności wyjścia z budynku osoby postronnej monterzy informowani są o konieczności chwilowego wstrzymania prac na wysokości.
W przypadku konieczności wygrodzenia również fragmentu jezdni środki bezpieczeństwa powinny być określone w projekcie organizacji ruchu.Jest to dokumentacja sporządzona w celu zatwierdzenia organizacji ruchu przez właściwy organ zarządzający ruchem zgodnie z [7]. Projekt taki może przedstawić do zatwierdzenia inwestor. Organy zarządzające ruchem na drogach są właściwe dla dróg danej kategorii [8], a mianowicie:
– drogi krajowe – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad,
– drogi wojewódzkie – Marszałek Województwa,
– drogi powiatowe i gminne – Starosta,
– drogi publiczne położone w miastach na prawach powiatu, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych – Prezydent Miasta,
– drogi wewnętrzne, w tym w strefie ruchu i strefie zamieszkania, z wyjątkiem dróg publicznych – podmioty zarządzające tymi drogami.
Zatwierdzenie tymczasowej organizacji ruchu na czas budowy/demontażu rusztowaniamoże się wiązać, np. z koniecznością:
– wykonania dodatkowego oznakowania drogowego i jego odbioru,
– zapewnienia dojścia do posesji pod nadzorem uprawnionego pracownika, po uprzednim wstrzymaniu robót,
– wykonywania prac w określonych godzinach (np. w czasie nocnej przerwy w komunikacji tramwajowej),
– uzyskania pisemnego potwierdzenia wyłączenia napięcia z linii elektroenergetycznych w regionie montażu.
W trakcie wykonywania prac rusztowaniowych strefa niebezpieczna może sięgać za granicę posesji z sąsiadem. Aby uzyskać zgodę właściciela sąsiedniej nieruchomości na wejście na jego teren,należy z nim najpierw uzgodnić: przewidywany sposób, zakres i terminy korzystania z jego terenu, a także ewentualną rekompensatę z tego tytułu. Dopiero w razie braku porozumienia na drodze polubownej inwestor, posiadając stosowne dowody korespondencji z sąsiadem, może złożyć wniosek na drodze administracyjnej zgodnie z art. 47 Prawa budowlanego [9]. Właściwy organ (Starosta) rozpatruje wniosek inwestora oraz w terminie 14 dni od dnia jego złożenia rozstrzyga, w drodze decyzji, o tym czy wejście na teren sąsiedniej nieruchomości jest niezbędne. W przypadku uznania zasadności wniosku inwestora właściwy organ określa jednocześnie niezbędne granice oraz warunki korzystania z sąsiedniego budynku, lokalu lub nieruchomości. Oczywiście po zakończeniu robót inwestor jest obowiązany naprawić szkody powstałe w wyniku korzystania z sąsiedniej nieruchomości, na zasadach określonych w kodeksie cywilnym.
Rys. Zasada konstruowania daszków ochronnych [12]
Rozwiązania podczas eksploatacji rusztowania
Wyznaczenie strefy niebezpiecznej wymagane podczas wykonywania prac rusztowaniowych ogranicza ryzyko upadku elementów rusztowania. Z kolei podczas eksploatacji rusztowania występują zgoła inne zagrożenia. W tym przypadku rusztowania powinny posiadać co najmniej:
– zabezpieczenia przed spadaniem przedmiotów z rusztowania,
– zabezpieczenie przechodniów przed możliwością powstania urazów oraz uszkodzeniem odzieży przez elementy konstrukcyjne rusztowania.
Gdy zmontowane rusztowanie zagradza przejazd (za zgodą odpowiedniej władzy terenowej), należy umieścić barierę i czerwoną tarczę z napisem ostrzegawczym o skasowaniu przejazdu, a na noc zainstalować czerwone światło [10].
Zabezpieczenie przed spadaniem przedmiotów z rusztowania zlokalizowanego bezpośrednio przy drogach, ulicach oraz w miejscach przejazdów i przejść dla pieszych odbywa się za pomocą siatek ochronnych i daszków ochronnych (oba środki jednocześnie!).
Konstruowanie daszków ochronnychpolega na montażu ich na wysokości nie mniejszej niż 2,4 m od podłoża i nachyleniu pod kątem 45° w kierunku źródła zagrożenia. Pokrycie daszków powinno być szczelne i odporne na przebicie przez spadające przedmioty. Należy je wykonać ze szczelnie ułożonych desek o grubości minimalnie 24 mm przykrytych materiałem amortyzującym. Zgodnie z normą [10] wysięg daszków ochronnych zależy od wysokości rusztowania i wynosi: minimum 2,20 m dla rusztowań o wysokości do 20 m oraz minimum 3,50 m dla rusztowań o wysokości powyżej 20 m. Odległość tę mierzymy od zewnętrznego rzędu stojaków. Aby zachować stateczność rusztowania z daszkami ochronnymi – zwłaszcza o wysięgu 3,50 m – trzeba wykonać podparcie konstrukcji daszka. W tym wypadku stojaki podpierające powinny być oddalone od krawężników ulicznych minimum 0,80 m. W miejscach przejść i przejazdów szerokość daszka ochronnego wynosi co najmniej o 0,5 m więcej z każdej strony niż szerokość przejścia lub przejazdu. Ze względu na dosyć rozbieżne wymagania norm narodowych Unii Europejskiej, dotyczące daszków ochronnych, obecnie powstaje norma poświęcona tym konstrukcjom [11]. W miejscach dużego ruchu pieszych warto zastosować tzw. ramy chodnikoweumożliwiające przejście pod rusztowaniem podczas jego eksploatacji. Zastosowanie takich elementów pozwala jednocześnie skrócić wysięg wspornikowej części daszka ochronnego.
Stosowanie siatek ochronnych bądź plandek ochronnych jest koniecznym środkiem ochrony w miejscu przejść/przejazdów, aczkolwiek nieumiejętne ich zastosowanie może samo w sobie stanowić zagrożenie.Po pierwsze, stosowanie siatek ochronnych nie zwalnia z obowiązku stosowania balustrad na rusztowaniu. Pomimo założenia zakrycia ochronnego w postaci tkaniny pomosty rusztowania powinny być wyposażone w komplet poręczy ochronnych oraz desek krawężnikowych (tzw. bortnic). Niespełnienie tego wymagania wzmaga niebezpieczeństwo upadku osób z rusztowania. Po drugie, założenie plandeki istotnie wpływa na zwiększenie obciążenia rusztowania wiatrem. Z tego powodu może wystąpić niebezpieczeństwo katastrofy budowlanej i aby uniknąć takiego zagrożenia, rusztowania powinny posiadać zwiększoną liczbę kotwienia [13] bądź wykonany projekt techniczny z wyliczeniem maksymalnej siły działającej na pojedynczy łącznik kotwiący. Oczywiście nośność kotew w takim przypadku powinna być sprawdzona przez dokonanie próby, a cały proces powinien być odpowiednio udokumentowany np. przez posiadanie tzw. protokołu kotwienia.
Podsumowanie
Opisane metody zabezpieczania osób przed upadkiem przedmiotów stanowią podstawową formę ochrony zbiorowej. Warto również zdać sobie sprawę, że rusztowanie może stanowić samo w sobie środek ochronny. Dzieje tak się wtedy, gdy przy pracach na wysokości związanych z budową/remontem obiektu zastosowane są rusztowania nie po to, aby wykonywać z nich prace, ale po to, aby zabezpieczyć ludzi przed upadkiem z wysokości. Taka konstrukcja tymczasowa nosi nazwę rusztowania ochronnego. Dzięki zastosowaniu rusztowań ochronnych podczas wykonywania np. prac dachowych eliminuje się ryzyko upadku ludzi i przedmiotów[14]. Obowiązek stosowania takich bądź innych równoważnych zabezpieczeń występuje podczas wykonywania robót na dachu o nachyleniu powyżej 20%. Innym rozwiązaniem zapewniającym bezpieczeństwo są np. siatki bezpieczeństwa (asekuracyjne) [15], które pozwalają chronić zarówno pracowników pracujących na wysokości, jak i ciągi komunikacyjne/chodniki.
Uwaga!
Strefa niebezpieczna w swym najmniejszym wymiarze liniowym, liczonym od płaszczyzny rusztowania, nie może wynosić mniej niż 1/10 wysokości, z której mogą spadać przedmioty, lecz nie mniej niż 6 m.
Uwaga!
Używanie daszków ochronnych jako rusztowań lub miejsc składowania narzędzi, sprzętu, materiałów jest zabronione.
dr inż. Piotr Kmiecik
Multiserwis – Oddział Plettac Rusztowania – członek PIGR
Politechnika Wrocławska
mgr inż. Danuta Gawęcka
Polska Izba Gospodarcza Rusztowań
Bibliografia
1. A.K. Sułowski, Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości. Poradnik użytkownika, Protekt, Łódź 2002.
2. P. Kmiecik, Zabezpieczenie przed upadkiem z wysokości podczas prac na rusztowaniu, „Inżynier Budownictwa” nr 10/2010.
3. P. Kmiecik, W trosce o bezpieczeństwo montera rusztowań, „Forum Budowlane” nr 11/2010.
4. D. Gawęcka, D. Gnot, Bezpieczne rusztowania – rola i obowiązki kierownika budowy przy ich budowie i eksploatacji, „Inżynier Budownictwa” nr 5/2013.
5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z 2003 r. Nr 47, poz. 401).
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 czerwca 2004 r. w sprawie określenia warunków udzielania zezwoleń na zajęcie pasa drogowego (Dz.U. z 2004 r. Nr 140, poz. 1481).
7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzaniem (Dz.U. z 2003 r. Nr 177, poz. 1729).
8. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1137 z późn. zm.).
9. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.).
10. PN-M-47900-2:1996 Rusztowania stojące metalowe robocze – Rusztowania stojakowe z rur.
11. prPN-prEN 12811-4 Tymczasowe konstrukcje stosowane na placu budowy – Część 4: Daszki ochronne rusztowań – Wymagania dotyczące wykonania i konstrukcji wyrobu.
12. P. Kmiecik, D. Gnot, Budownictwo. Bezpieczne rusztowania, Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2011.
13. P. Kmiecik, D. Gnot, Bezpieczeństwo montażu i użytkowania rusztowań. Część 4: Kotwienie rusztowań, „Atest” nr 8/2012.
14. P. Kmiecik, Rusztowanie ochronne – Nowoczesny system ochrony zbiorowej przed upadkiem z wysokości, „Przegląd Budowlany” nr 7/8 2009.
15. D. Nazim-Bałuk, Budownictwo. Siatki, które ratują życie, Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2010.
