Nigdy za dużo o bezpieczeństwie

Rozważając tematykę obowiązków i odpowiedzialności w zakresie bezpieczeństwa pracy osób pracujących na terenie budowy należy pamiętać o specyfice i wymaganiach procesu budowlanego. Procesem budowlanym kieruje jednoosobowo kierownik budowy, co oznacza, że jest on organizatorem pracy na budowie. Kierownik budowy realizuje swoje zadania przy wsparciu kadry oraz pracodawców, o ile zostali zaproszeni do współpracy. W ten sposób powstaje rozbudowana struktura organizacyjna. W sytuacji wypadku konieczne jest prawidłowe określenie jego przyczyn, by wskazać, kto i w jaki sposób przyczynił się do jego powstania. Nie zawsze bowiem pełną odpowiedzialność za wystąpienie zdarzenia ponosi pracodawca. W wielu przypadkach odpowiedzialność leży także po stronie innych podmiotów występujących w procesie budowlanym lub wykonujących pracę na budowie.

Obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków pracy sankcjonowany jest przez Kodeks Karny[1], według którego dobrem chronionym jest prawo pracownika do wykonywania pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach, a także jego życie i zdrowie. Podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności za potencjalne naruszenia może być każdy, kto jest odpowiedzialny za organizację pracy. W pierwszej kolejności przychodzi na myśl pracodawca. Warto jednak mieć świadomość tego, że równie często odpowiedzialność ta dotyczy osób upoważnionych przez niego do kierowania pracownikami lub osób pełniących funkcje kontrolne i nadzorcze z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Upoważnienie to nie musi być wyrażone w żadnej szczególnej formie – wynika ono bowiem z samego faktu objęcia tej roli.

W przypadku sektora budowlanego, w którym stosunkowo często dochodzi do wypadków z udziałem pracownika, obowiązują dodatkowe regulacje zawarte w Prawie budowlanym, na podstawie których do katalogu osób odpowiedzialnych zalicza się osoby pełniące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, tj. kierownika budowy oraz kierownika robót lub mistrza budowlanego. Osobami odpowiadającymi za naruszenia będzie więc najczęściej kierownik budowy lub mistrz budowlany.

Fot. Susanne Güttler – fotolia.com

Podział obowiązków związanych z bezpieczeństwem powinien zostać opisany w planie BIOZ, który zawiera zadania określone dla wszystkich podmiotów wykonujących pracę na terenie budowy oraz wskazuje działania, jakie będą podejmowane w celu zapewnienia realizacji robót w sposób bezpieczny. Kierownik budowy wykonuje zadania przy wsparciu kierowników robót, mistrzów budowlanych oraz pracodawców i osób kierujących pracownikami. Jako osoba odpowiedzialna za koordynację robót wykonywanych jednocześnie lub kolejno, kierownik budowy powinien dokonać czytelnego podziału odpowiedzialności za bezpieczeństwo na poszczególnych odcinkach, zarówno w zakresie organizowania stanowisk pracy, jak i monitorowania w przypadku zmiany warunków.

Wymagany prawem budowlanym Plan BIOZ powinien zawierać schemat organizacyjny budowy z podziałem obowiązków związanych z BHP. Kolejnym narzędziem do zarządzania wynikającym z Prawa Budowlanego jest Instrukcja Bezpiecznego Wykonywania Robót. IBWR powinna zawierać opis obowiązków związanych z BHP na poziomie konkretnego zadania, gdzie poszczególne czynności są przypisane pracownikom posiadającym stosowne kompetencje (np. sprawdzenie i uruchomienie agregatu prądotwórczego jest zlecane osobie posiadającej uprawnienia i przeszkolenie do jego obsługi, a czynności związane z transportem pionowym ładunków – hakowemu i operatorowi żurawia). W przypadku wszystkich prac szczególnie niebezpiecznych obowiązki te powinny być przekazane na piśmie. Instrukcja powinna być na bieżąco aktualizowana i przedstawiana wszystkim uczestnikom procesu budowlanego podczas odprawy porannej.

Do naruszenia obowiązków w zakresie organizacji bezpiecznych warunków pracy może dojść przez zaniechanie lub przez podjęcie działań niezgodnych z wymaganiami. Czynność sprawcza polega na niedopełnieniu obowiązku, który związany jest zasadniczo albo z tzw. nieprawidłowym działaniem, albo z zaniechaniem. Przykładem pierwszej z wymienionych sytuacji może być np. użycie maszyn niespełniających norm określonych w odrębnych przepisach. W praktyce jednak zdecydowanie częściej dochodzi do zaniechań, czyli niepodjęcia takich działań, które w danym stanie faktycznym – zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami BHP – należało podjąć. Przykładami zaniechań są np.: brak nadzoru kierownika budowy nad wykonywaniem prac, w wyniku czego doszło do wypadku, lub niezapewnienie pracownikom odpowiednich narzędzi, np. zapór przy wykonywaniu wykopu.

Wskazać także należy, że źródłami obowiązków – nałożonych na osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i higienę pracy – są nie tylko ogólne przepisy Kodeksu Pracy[2] czy rozporządzeń wykonawczych[3][4], lecz także szczegółowe przepisy wykonawcze oraz nieskodyfikowane zasady BHP.

Plac budowy jest miejscem, w którym złożone pod względem organizacyjnym zadania wykonują jednocześnie osoby zatrudnione u różnych pracodawców: operatorzy maszyn, pracownicy produkcyjni, elektrycy, montażyści i kierownictwo. Brak czytelnego podziału obowiązków związanych z BHP na osoby odpowiedzialne za organizację, koordynację na odcinkach i nadzór nad wykonaniem konkretnych zadań, koncentruje odpowiedzialność na kierowniku budowy. Dobrze przygotowany plan BIOZ i Instrukcje bezpiecznego wykonywania robót (IBWR) wspomagają proces koordynacji pod warunkiem, że są na bieżąco aktualizowane i używane do zarządzania bezpieczeństwem. Wspólny wzór IBWR przygotowany i używany przez firmy zrzeszone w Porozumieniu dla Bezpieczeństwa w Budownictwie uwzględnia wszystkie aspekty związane z podziałem odpowiedzialności, wymaganymi uprawnieniami, informacji i możliwych ryzykach i sposobach zabezpieczenia. Zdarza się, że osoby kierujące robotami tłumaczą brak rzetelnej instrukcji brakiem czasu na jej wykonanie. Tylko jak go znaleźć, kiedy nie funkcjonuje zarządzanie.

Michał Buna

Kancelaria Gardocki i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni

Michał Wasilewski

koordynator Porozumienia dla Bezpieczeństwa w Budownictwie