Odpowiada Rafał Golat – radca prawny.
Chciałbym prosić o interpretację, kto właściwie pełni nadzór autorski: autor projektu czy biuro projektowe (lub firma, z którą fizycznie zawarta jest umowa)? Mam też pytanie: co może zrobić inwestor, jeśli projektant sprawujący nadzór autorski ociąga się, odracza wizyty na budowie oraz przerzuca decyzje na inwestora, ale jednocześnie nie stwierdza jednoznacznie, że nie podejmuje się sprawowania nadzoru inwestorskiego. Sprawa jest o tyle skomplikowana, że podczas realizacji projektów (szczególnie o niewielkich zakresach prac) takie postępowanie doprowadza do znacznego wydłużenia trwania zaplanowanych prac i uniemożliwia oddanie przedmiotu zamówienia w terminie. To bardzo kłopotliwe dla zamawiającego, który nie może skorzystać np. z części budynku, wykonawcy winą też nie może obarczyć. Zmusza to często zamawiającego do podejmowania decyzji za projektanta.
Dla odpowiedzi kluczowe znaczenie mają ustalenia między stronami – zamawiającym i wykonawcą oraz wykonawcą i projektantem. Jeżeli chodzi o relacje między zamawiającym a wykonawcą, to z reguły zamawiający dąży do tego, aby wykonawca przeniósł na niego majątkowe prawa autorskie do zamawianego projektu wraz z prawem wykonywania zależnego prawa autorskiego oraz aby wykonawca zobowiązał się do zapewnienia realizacji nadzoru autorskiego albo upoważnił zamawiającego do wykonywania uprawnień z zakresu tego nadzoru. W tym celu do umowy między zamawiającym a wykonawcą powinny zostać wprowadzone odpowiednie postanowienia, dotyczące praw autorskich do projektu, w tym prawa do wykonywania nadzoru autorskiego.
Aby ustalenia umowne między zamawiającym a wykonawcą były w praktyce skuteczne, muszą im odpowiadać analogiczne ustalenia między wykonawcą a projektantem, który jest autorem projektu. Jeśli projektant jest pracownikiem wykonawcy, czyli wykonuje projekt w ramach swoich pracowniczych obowiązków, majątkowe prawa autorskie do pracowniczego projektu przechodzą z projektanta na wykonawcęna podstawie art. 12 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.), który określa zasadę ustawową w tym zakresie. Przepisy powyższej ustawy nie przewidują natomiast uzyskania przez pracodawcę prawa do wykonywania osobistych praw autorskich do projektu, stworzonego przez projektanta pracownika. Dlatego też niezależnie od tego, czy projektant wykonuje na rzecz wykonawcy określony projekt jako jego pracownik czy też na podstawie umowy prawa cywilnego, w interesie wykonawcy leży uzyskanie od projektanta stosownego upoważnienia do wykonywania prawa do nadzoru autorskiego,które jest autorskim prawem osobistym.
Autorskie prawa osobiste, zgodnie z art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu, w związku z czym projektant, nawet jeśli upoważni inną osobę do wykonywania prawa do nadzoru autorskiego, prawa tego się nie wyzbywa. Istotą tego upoważnienia jest zgoda projektanta jako autora projektu na to, aby nadzór autorski być wykonywany przez innego projektanta. Nawet bowiem jeśli zamawiający lub wykonawca zostali upoważnieni do wykonywania nadzoru autorskiego, nadzór ten w praktyce powinien być realizowany przez kompetentnego projektanta, mającego odpowiednie kwalifikacje w tym zakresie (uprawnienia budowlane). O tym, że nadzór autorski może być realizowany przez innego projektanta niż autor projektu, świadczy art. 44 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.). Artykuł ten w ust. 1 pkt 3 stanowi, że inwestor jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić właściwy organ o zmianie projektanta sprawującego nadzór autorski,podając, od kiedy nastąpiła zmiana, przy czym zgodnie z ust. 2 tego artykułu do zawiadomienia należy dołączyć oświadczenie projektanta o przejęciu obowiązków, czyli obowiązków w zakresie sprawowania nadzoru autorskiego.
Jeśli projektant, zobowiązany do sprawowania nadzoru autorskiego, nie wykonuje należycie swoich obowiązków w tym zakresie, narażając zamawiającego lub wykonawcę na negatywne konsekwencje swojego postępowania, może to skutkować ponoszeniem przez projektanta odpowiedzialności z tego tytułu. Jest to po pierwsze odpowiedzialność zawodowa w budownictwie, przewidziana w art. 95 pkt 5 Prawa budowlanego. Przepis ten stanowi, że odpowiedzialności zawodowej w budownictwie podlegają osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które uchylają się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonują niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru.
Projektant, zaniedbujący swoje obowiązki w zakresie nadzoru autorskiego, może ponosić odpowiedzialność cywilnoprawną,zarówno kontraktową, związaną z nienależytym wykonywaniem umowy, jak i ustawową, na ogólnych zasadach odpowiedzialności deliktowej. Odpowiedzialność kontraktowa może polegać np. na żądaniu od projektanta zapłaty kar umownych, jeśli zostały one w umowie przewidziane w związku z niewykonywaniem obowiązków w zakresie nadzoru autorskiego. Ogólne zasady odpowiedzialności kontraktowej przewidują art. 471 i nast. kodeksu cywilnego, odpowiedzialność deliktową natomiast, która jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, regulują art. 415 i nast. k.c. Artykuł 415 k.c. stanowi, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Jeśli zatem projektant swoim zawinionym postępowaniem wyrządził swojemu kontrahentowi lub innemu podmiotowi szkodę, podmiot ten może zgłosić wobec projektanta roszczenie o naprawienie szkody na ogólnych, kodeksowych zasadach, niezależnie od innych, szczególnych zasad odszkodowawczych, przewidzianych np. w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (np. art. 55 ust. 2 tej ustawy, dotyczący wad prawnych projektu jako utworu).
