Obiekty muzealne stanowią wyjątkowe i nieczęsto podejmowane zadania projektowe. Budynek Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu jest jednym z pierwszych w okresie po II wojnie światowej zrealizowanym nowym obiektem Muzeum Narodowego w Polsce.
W okresie międzywojennym wybudowano dwa wielce znaczące w historii polskiego muzealnictwa budynki: Muzeum Narodowe w Warszawie i Muzeum Narodowe w Krakowie (ukończone dopiero w latach sześćdziesiątych). W 1986 r. Stowarzyszenie Architektów Polskich zorganizowało konkurs na Muzeum Śląskie w Katowicach. Nie udało się jednak zrealizować zwycięskiego projektu autorstwa Jana Fiszera.
Przemyśl jest malowniczym miastem o wyjątkowym charakterze, nadanym mu przez architekturę, historię i miejsce. Oczywistym było przyjęcie założenia, że projektowany budynek muzeum – jeden z najważniejszych obiektów użyteczności publicznej w mieście – winien wpisywać się w ten nastrój.
To wpisywanie się to nie tylko utrzymanie odpowiedniej skali, układu urbanistycznego ulic i placów, czy nawet nawiązania materiałowe. To również interesująca dynamika budowli, niespodziewane przejścia, nagłe zmiany natężenia światła. To siła ciężaru obiektu – jak w barokowych kościołach.
Budynek muzeum wykonano wg pierwotnej koncepcji architektonicznej KKM Kozień Architekci, która uzyskała I nagrodę realizacyjną w konkursie, w którym udział wzięły 104 pracownie projektowe.
Budowla została zestawiona z dwóch kamiennych, rzeźbiarsko formowanych obiektów muzeum z zawieszonymi pomostami i przeszkloną galerią fortów. Fort II – to strefa zupełnie zamknięta dla zwiedzających, zespolona z głównym korpusem. To w jego narożniku miały zostać utrwalone, jako historyczny relikt dawnej zabudowy, istniejące na terenie lokalizacji fragmenty murów zburzonej synagogi.
Blok ekspozycji miała przysłaniać żaluzjowa „ściana” z konstrukcją dla zieleni pnącej, przechodząca z pionu w poziom, tworząc kompozycyjną jedność z zielonym, regularnym, wydzielonym pasmem zieleni trawnika.
Muzeum to obiekt podpiwniczony, trójkondygnacyjny w części ekspozycyjnej oraz czterokondygnacyjny w strefie zaplecza administracyjno-pracowniczego.
Inwestor, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, rozpisał przetarg na realizację budynku w trybie „zaprojektuj i wybuduj”. Zmiany projektowe wprowadzone do pierwotnej koncepcji miały dwa podstawowe źródła: zalecenia jury konkursowego oraz uwarunkowania lokalizacyjne wynikające z prowadzonych badań historycznych.
Do zmian wynikających z tzw. uwarunkowań zewnętrznych należy zaliczyć przestrzenną organizację ruchu w strefie ogólnodostępnej. Projektanci przeprowadzili szereg analiz, opartych na ruchomych modelach komputerowych, w celu oddania w projektowanym budynku klimatu i nastroju barokowego Przemyśla.
Podczas realizacji projektu budowlanego i wykonawczego wprowadzono szereg zmian wynikających ze szczegółowych wytycznych użytkownika (organizowano spotkania z zespołem pracowników muzeum oraz wizje lokalne i konsultacje w innych obiektach muzealnych), a także uwarunkowań wynikających z przeprowadzonych kilkumiesięcznych prac archeologicznych, którymi objęty był w całości teren lokalizacji.
Zmianom ulec musiała również strefa wejściowa, to, co autorom projektu było najbliższe. Uzyskany efekt przestrzeni o znamionach formy rzeźbiarskiej „wykutej” w jednorodnej materiałowo bryle wymagał niezwykle precyzyjnego, dzięki zastosowaniu zaawansowanych programów komputerowych, zapisu projektowego, umożliwiającego określenie realnej skali realizacyjnej. W ramach nadzoru autorskiego podczas budowy zespół projektantów współpracował ściśle z wykonawcą, dokonując korekt i aktualizacji rozwiązań przestrzennych i konstrukcyjno-materiałowych.
Zrealizowany obiekt ma powierzchnię użytkową 4164 m2, kubatura budynku wynosi ok. 27 900 m3.
Obiekt podzielono na 3 segmenty. Wejście główne do segmentu A prowadzi do holu wejściowego z szatnią, zapleczem gastronomicznym i socjalnym dla zwiedzających. Segment A pełni funkcję ekspozycyjną oraz magazynową. W piwnicach zlokalizowane są magazyny dzieł sztuki, na kondygnacjach wyższych zlokalizowano sale wystaw stałych i czasowych, salę audytoryjno-koncertową. W segmentach B i C zlokalizowano zaplecze administracyjno-techniczne z pracowniami konserwatorskimi oraz bibliotekę z czytelnią.
Z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo nowobudowanego obiektu z budynkami, ulicami i istniejącą infrastrukturą podziemną wzdłuż ulic: Wałowej i Ratuszowej, wykopy zabezpieczono ścianką szczelną z grodzic G-62 o głębokości 8 m i długości ok. 200 m. Po wykonaniu zabezpieczenia przystąpiono do robót ziemnych. Wydobyto i wywieziono ok. 13 000 m3 ziemi.
Z uwagi na niekorzystne warunki geologiczne posadowienie zrealizowano jako pośrednie – wykonano pale żelbetowe CFA o średnicach 600, 700 i 800 mm, o łącznej długości ok. 1600 mb. Pale zwieńczono rusztem żelbetowym, na którym wykonano płytę fundamentową z betonu wodoszczelnego. Konstrukcję budynku zrealizowano jako szkieletową – słupy i stropy żelbetowe, monolityczne, miejscami konstrukcja stalowa. Łącznie wykorzystano ok. 6000 m3 betonu oraz ok. 600 ton stali zbrojeniowej. Ściany zewnętrzne są murowane, ceramiczne. Ściany działowe wewnętrzne – murowane, w części gipsowo-kartonowe.
Komunikację pomiędzy segmentami stanowią 3 pomosty pełnoszklane (podłoga, balustrady) z okuciami ze stali nierdzewnej.
Obiekt wyposażono w 3 windy o napędzie hydraulicznym: pierwsza – dla zwiedzających, druga – obsługująca część administracyjną i trzecia – towarowa, służąca do transportu eksponatów o małych gabarytach.
Dach z izolacją z płyt styropianowych pokryto papą termozgrzewalną. Doświetlenie sali wystawowej ostatniej kondygnacji stanowią świetliki szedowe o aluminiowej konstrukcji.
Eksponowaną elewację wykonano jako kamienną, z trawertynu naturalnego na ruszcie stalowym ocynkowanym, częściowo na kotwach ze stali nierdzewnej. Również część okładzin wewnątrz wykonano z trawertynu. Od strony wschodniej zrealizowano ścianę osłonową w konstrukcji aluminiowej. W salach wystawowych położono parkiet sztorcowy dębowy.
Sala audytoryjno-koncertowa na ok. 200 osób wyposażona została w sprzęt audiowizualny oraz wykończona płytami dźwiękochłonnymi.
Dużym wyzwaniem było zapewnienie należytych warunków przechowywania i ekspozycji eksponatów oraz zbiorów muzealnych, z uwagi na odmienne wymagania dla poszczególnych ich rodzajów. Wykonane zostały niezależne układy klimatyzacyjne i wentylacyjne, doprowadzające powietrze o wymaganych parametrach do poszczególnych pomieszczeń.
Monitoring parametrów środowiskowych w salach ekspozycyjnych oraz w magazynach eksponatów zrealizowano jako układ bezprzewodowy z transmisją danych, od rejestratorów wilgotności i temperatury do jednostki centralnej.
Obiekt wyposażono w komplet instalacji sanitarnych oraz słaboprądowych, takich jak: rozbudowany system bezpieczeństwa, sieć strukturalna, komputerowa, telefoniczna, przyzywowa, automatyka węzła cieplnego i klimatyzacji, centralny monitoring. Obiekt wyposażono w iluminację zewnętrzną, zagospodarowano również teren przyległy.
Doświadczenia wyniesione z pracy zarówno na etapie sporządzania dokumentacji, jak i realizacji wykazały, iż ścisła współodpowiedzialność projektanta, wykonawcy i inwestora za skomplikowany przestrzennie i złożony technologicznie obiekt (również w aspekcie narzuconego reżimu finansowego) jest możliwa, choć wymaga czasem podejmowania trudnych decyzji ograniczających nakłady inwestycyjne.
Źródło:materiały KKM Kozień Architekci i Inżynieria Rzeszów
Zdjęcia: Wojciech Kryński
Inwestor: Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej, Przemyśl
Projekt: KKM Kozień Architekci, Kraków
Generalny wykonawca: Inżynieria Rzeszów Sp. z o.o.
Kierownik budowy: mgr inż. Stanisław Drymajło
