Metalowe systemy rynnowe

Przez kilka ostatnich lat prym wiodły systemy rynnowe PVC. Wydaje się jednak, że od pewnego czasu nie są już tak modne i pożądane. Do łask wracają stare, sprawdzone od lat metalowe systemy rynnowe. Teraz dostępne w szerokiej gamie kolorów i akcesoriów charakteryzują się wysoką jakością wykonania, łatwością w montażu, estetyką i trwałością.

Ogólna charakterystyka

Systemy metalowe charakteryzują się wysoką wytrzymałością mechaniczną. Dobrze znoszą wahania temperatur w zakresie od –40 do +100°C. Nadając się na każdy dach (ceramiczny, cementowy, metalowy lub z gontów bitumicznych), rynny metalowe wykazują bardzo wysoką wytrzymałość na obciążenia (np. śniegiem i lodem) oraz odpornością na przeróżne czynniki atmosferyczne – w tym na promieniowanie ultrafioletowe. Rynny metalowe najczęściej są okrągłe, najpopularniejsze są dwie średnice: 125 mm z rurą spustową 87 mm oraz 150 mm z rurą spustową 100 mm. Główne elementy systemu, takie jak rynny, rury spustowe i akcesoria,  wytwarzane są zgodnie z normą PN-EN 612. Określa ona wymagania dotyczące rynien dachowych i rur spustowych. Ustala ogólne charakterystyki, system oznaczania, podział, znakowanie i wymagania jakościowe tych wyrobów.

Na systemy rynnowe norma dopuszcza stosowanie następujących blach: aluminiowych, miedzianych, stalowych powlekanych ogniowo, stalowych z powłokami metalicznymi i organicznymi (np. poliestrowymi), ze stali odpornej na korozję oraz cynkowych.Norma określa również ich minimalne grubości ścianki: 0,6 mm (stal, miedź), 0,7 mm (aluminium, tytan-cynk).

W rynnie wyróżnia się: obrzeże, przednią stronę, dno i tylną stronę. Obrzeże usztywnia rynnę w kierunku poziomym i pionowym oraz daje możliwość mocowania uchwytów rynnowych; jego minimalna średnica uzależniona jest od szerokości taśmy metalowej, z której została wykonana rynna. Kształt i wymiary strony przedniej i dna zależą od typu rynny dachowej (okrągła, prostokątna, leżąca). Wysokość tylnej strony mierzona w pionie powinna być większa od wysokości przedniej strony rynny minimum o 6 mm w przypadku występowania ogranicznika wypływu wody na tylnej stronie rynny lub o 15 mm, jeśli nie ma ogranicznika. Dzięki takiemu rozwiązaniu ryzyko zawilgocenia budynku w przypadku przelania się wody jest minimalne. Norma zaleca kształt koła lub kwadratu dla rur spustowych. Profil rury powinien być zamknięty zakładką szwu z lutowaniem (miękkim lub twardym) lub zakładką szwu na rąbek leżący.

Wymagania dotyczące kształtu i charakterystyki uchwytów do rynien (haków) określa norma PN-EN 1462. Podaje ona m.in. metody badawcze pozwalające sklasyfikować uchwyty do  zastosowania do dużych lub małych obciążeń.

Fot. 1 System rynnowy ze stali powlekanej

Fot. Ruukki

Systemy rynnowe stalowe ocynkowane powlekane

Na rynku polskim systemy rynnowe stalowe ocynkowane powlekane cieszą się największą popularnością wśród rynnowych systemów metalowych. Cechuje je wysoka odporność mechaniczna, wieloletnia trwałość i najlepszy stosunek ceny do jakości. Rynny i rury spustowe wykonane są z blachy stalowej o grubości minimum 0,6 mm, obustronnie zabezpieczonej warstwą cynku i powłoki organicznej. Najczęściej stosuje się powłoki poliestrowe lub poliuretanowe (np. Ruukki Pural) o grubości minimalnej 25 µm. Powłoka skutecznie zabezpiecza elementy systemu rynnowego przed rdzą i innymi szkodliwymi czynnikami. Zewnętrzna warstwa jest nakładana w procesie coil coating, czyli na taśmach z blachy stalowej ocynkowanej przeznaczonej do produkcji rynien, jeszcze przed formowaniem elementów. To pozwala na dokładną kontrolę grubości powłoki, stopnia połysku, tonacji kolorystycznej, twardości powłoki, jego przyczepności, odporności na odkształcenia i utwardzenia.

Systemy powlekane występują w szerokiej gamie kolorystycznej. Kolory te są identyczne z paletą barw stosowaną przez producentów stalowych powlekanych pokryć dachowych, dzięki czemu system rynnowy może stanowić doskonałe wykończenie dachu. Tylko od inwestora zależy więc, czy preferuje rynny w kolorze pokrycia czy też odcinające się zdecydowanie od linii dachu.

Dzięki zastosowaniu systemowych łączników z uszczelkami EPDM (terpolimer etylenowo-propylenowo-dienowy) montaż stalowych powlekanych systemów rynnowych jest łatwy i nie wymaga użycia specjalistycznych narzędzi czy też znajomości techniki lutowania, potrzebne są tylko piłka do metalu, śrubokręt, młotek, metrówka i – bardzo ułatwiająca pracę – giętarka do haków (w przypadku mocowania haków na krokwie).

Fot. 2 Przekrój przez warstwy ochronne

Systemy stalowe powlekane ogniowo

Systemy stalowe powlekane ogniowo stanowią ekonomiczną wersję systemów ocynkowanych powlekanych. Wykonywane również z blachy stalowej o grubości minimum 0,6 mm, rdzeń stalowy chroniony jest jedynie warstwą powłoki metalicznej. Dopuszcza się stosowanie powłoki cynkowej (Z), cynkowo-aluminiowej (ZA) oraz aluminiowo-cynkowej (AZ). Systemy te występują w jednym kolorze (cynkowo-metalicznym), a łączenie elementów najczęściej odbywa się przez lutowanie. Stosowane mogą być jedynie na obszarach o niskiej klasie korozyjności środowiska, jednak i tak najczęściej po kilku latach wymagają konserwacji i malowania.

Systemy rynnowe z miedzi

Systemy rynnowe z miedzi uznawane za najbardziej wytrzymałe na świecie, główną ich wadą jest wysoka cena. Znane i stosowane od setek lat. Miedź jest odporna na słoną mgłę i zanieczyszczenie atmosferyczne, pod jej wpływem może się jedynie szybciej pokryć patyną, która skutecznie i samoczynnie chroni przed dalszą korozją. Patyna powstaje w wyniku reakcji miedzi z zawartym w powietrzu dwutlenkiem węgla – producenci systemów rynnowych oferują również elementy, które są w różnym stopniu sztucznie patynowane. Miedziane orynnowanie w regionach, gdzie padają kwaśne deszcze – głównie w otoczeniu fabryk czy hut – zamiast patyną może się pokryć czarnym nalotem siarczku miedzi. Współczynnik rozszerzalności termicznej dla miedzi jest wyższy niż dla stali (wynosi 0,017 mm/(m•K), dlatego należy stosować złączki dylatacyjne (minimum jedna na 12 m długości rynny).

Systemy rynnowe z tytan-cynku

Systemy rynnowe z tytan-cynku są bardzo trwałe, czas ich użytkowania określany jest nawet na 120 lat. Wykonane są ze stopu cynku rektyfikowanego o wysokiej czystości z dodatkiem tytanu. Dzięki takiej kompozycji stopu systemy tytan-cynkowe cechują się dobrą wytrzymałością mechaniczną, a jednocześnie są bardzo plastyczne i z powodzeniem nadają się np. do wykonywania skomplikowanych obróbek dekarskich. Podobnie jak w systemach miedzianych po pewnym czasie użytkowania na powierzchni systemu rynnowego powstaje warstwa nierozpuszczalnego w wodzie węglanu cynku zwanego potocznie patyną, w ten sposób powstaje samoistna, ochronna warstwa antykorozyjna. Elementy systemu rynnowego z tytan-cynku z powodzeniem łączy się przez lutowanie – również w tym przypadku ze względu na rozszerzalność termiczną należy stosować złączki dylatacyjne.

Fot. 3 Maksymalna powierzchnia dachu, z którego skutecznie można odprowadzić wodę, jest zależna od umiejscowienia rury spustowej

Systemy rynnowe aluminiowe

Systemy rynnowe aluminiowe są całkowicie odporne na korozję, ich trwałość jest oceniana na ponad 100 lat. Rynny i rury spustowe aluminiowe, podobnie jak rynny stalowe, muszą być z zewnątrz zabezpieczone powłokami ochronnymi, ale nie wymagają cynkowania. Różnorodne kolory powłok kryjących pasują do typowych pokryć dachowych.

Rdzeń z mieszanki aluminium i manganu ma grubość minimum 0,7–0,8 mm, a to więcej niż w przypadku np. blachy stalowej, jest to konieczne ze względu na gorsze parametry mechaniczne aluminium.

Wadą systemów aluminiowych jest dość wysoki współczynnik rozszerzalności liniowej (0,022 mm/(m•K)), pod wpływem zmiany temperatury rury spustowe i rynny aluminiowe wydłużają się i kurczą.

Dobór średnicy systemu rynnowego

Wymiarowanie odwadniania dachu odbywa się według PN-EN 12056-3:2002. Obliczane na tej podstawie są wymiary rur spustowych, rynien, a także średnica wylotu. Dla wymiarowania odwadniania dachu duże znaczenie mają szczytowe obciążenia, w krótkiej jednostce czasu i częstotliwość ich występowania. Obliczenia należy wykonywać każdorazowo dla właściwej miejscowo intensywności deszczu.

Ze względu na to, że producenci systemów rynnowych oferują zwykle standardowe średnice rynien i rur spustowych – ułatwiają dobór wielkości systemu i ilości rur spustowych, przedstawiając maksymalne powierzchnie dachu, które mogą być odwodnione za pomocą jednej rury spustowej w tabelach lub na wykresach. Wartości te powinny być  podane dla najbardziej niekorzystnego przypadku, to znaczy deszczu nawalnego – 75 mm/h (wartość praktycznie niewystępująca na obszarze Polski). Oczywiste jest, że wydajność systemu wzrasta, gdy rura spustowa umieszczona jest centralnie, a spada – przy umiejscowieniu skrajnym.

Montaż i konserwacja systemów rynnowych metalowych

Nawet jeżeli rynny są wyprodukowane z najwyższej jakości materiałów, a nie zostaną odpowiednio zamontowane, nie można się spodziewać, że będą skutecznie odprowadzać wodę przez wiele lat. Prawidłowy i poprawny montaż ma ogromny wpływ na długowieczność i bezawaryjne działanie systemu odwodnienia dachu.Łączenie odpowiednie dla danego rodzaju materiału to podstawa szczelności, ponadto decyduje o funkcjonalności rynien bez potrzeby ich ciągłej konserwacji. Rynny stalowe powlekane łączy się za pomocą systemowych łączników z uszczelką EPDM, miedziane i tytan-cynkowe najczęściej lutuje się albo klei (z odpowiednim zakładem)  specjalistycznym spoi-wem, które nie zawiera izocyjanków, silikonów i rozpuszczalników. Na co należy zwrócić szczególną uwagę podczas montażu? Przede wszystkim trzeba zapewnić minimalny spadek rynny ok. 3–4 mm/metr bieżący Rynny układa się na hakach montowanych – w zależności od typu – do krokwi lub deski czołowej.

Na trwałość i poprawne funkcjonowanie systemu rynnowego ma wpływ jego konserwacja.

Przede wszystkim należy zapewnić drożność systemu.Ponieważ woda opadowa często nie wypłukuje wszystkich liści, igliwia czy innych zanieczyszczeń z rynien i rur spustowych, konieczna jest ich okresowa kontrola i czyszczenie. Należy zwrócić uwagę, aby podczas tego zabiegu nie uszkodzić powłoki ochronnej. Zabrudzone lub poplamione elementy można umyć za pomocą miękkiej szczotki i wody. Można też użyć wody pod ciśnieniem (do 50 barów), a w przypadku silniejszych zabrudzeń nawet łagodnego detergentu. W razie pojawienia się ognisk korozji miejsca takie należy oczyścić i zabezpieczyć odpowiednimi powłokami malarskimi.

Prawidłowo konserwowany system rynnowy posłuży wiele, wiele lat. 

Paweł Florczak