W przypadku twórczych projektów (stanowiących utwory w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; zwanej dalej ustawą) ogólną regułą jest, że prawa autorskie do projektu przysługują projektantowi (twórcy projektu), chyba że coś innego wynika z przepisów ustawy albo z postanowień umowy, np. w przypadku projektów pracowniczych prawa majątkowe, do których przechodzą prawa, co do zasady, zgodnie z art. 12 ustawy na pracodawcę projektanta.
W przypadku twórczych projektów (stanowiących utwory w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych – Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; zwanej dalej ustawą) ogólną regułą jest, że prawa autorskie do projektu przysługują projektantowi (twórcy projektu), chyba że coś innego wynika z przepisów ustawy albo z postanowień umowy, np. w przypadku projektów pracowniczych prawa majątkowe, do których przechodzą prawa, co do zasady, zgodnie z art. 12 ustawy na pracodawcę projektanta. Dopóki projektant (twórca projektu) żyje, ewentualne wątpliwości, związane z ochroną praw autorskich do projektu, mogą być wyjaśniane w kontaktach z nim. Sytuacja pod względem formalnym komplikuje się w sytuacji, gdy twórca projektu, który ma zostać wykorzystany, już nie żyje.
Kwestię wykonywania praw autorskich do twórczych projektów po śmierci ich twórców rozpatrywać należy w podziale na dwa zakresy: wykonywanie autorskich praw osobistych oraz wykonywanie praw majątkowych.
Wykonywanie autorskich praw osobistych
W przypadku wykonywania osobistych praw autorskich do twórczego projektu po śmierci jego twórcy ustawodawca przewidział wyraźną dyspozycję postępowania w tym przedmiocie.
W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że osobiste prawa autorskie, zgodnie z art. 16 ustawy, nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu przez twórcę. W związku z tym przyjąć należy, że niezależnie od oświadczeń dotyczących praw osobistych, podpisanych przez projektanta, prawa te przysługują mu jako twórcy do chwili śmierci, czyli wyłączności w tym zakresie projektant nie może skutecznie się wyzbyć na rzecz innego podmiotu. W grę wchodzi natomiast upoważnienie przez twórcę projektu innego podmiotu do wykonywania przysługujących mu praw osobistych.
Upoważnienie takie może dotyczyć również wykonywania praw osobistych, np. w zakresie sprawowania nadzoru autorskiego po śmierci projektanta. Wniosek taki płynie z analizy art. 78 ust. 2 i 3 ustawy. Z przepisów tych wynika mianowicie, że jeżeli twórca nie wyraził innej woli, do wykonywania autorskich praw osobistych po jego śmierci uprawniony jest małżonek twórcy, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa.
W związku z powyższym w celu ustalenia, kto jest upoważniony do wykonywania autorskich praw osobistych do twórczych projektów autorstwa zmarłego projektanta, przede wszystkim należałoby sprawdzić, czy projektant przed śmiercią nie upoważnił innej osoby w tym zakresie, np. innego projektanta. Jeśli brak wiedzy na temat tego rodzaju upoważnień na wypadek śmierci, należałoby skontaktować się z bliskimi zmarłego projektanta, w kolejności wskazanej w wymienionych przepisach. Na przykład w sytuacji, gdy nie żyje już także małżonek projektanta, upoważnienie ustawowe do wykonywania autorskich praw osobistych mają zstępni projektanta, czyli w pierwszej kolejności jego dzieci.
Wykonywanie praw majątkowych
Jeżeli chodzi o wykonywanie praw majątkowych do twórczych projektów po śmierci ich twórców, to najpierw należałoby ustalić, czy przed śmiercią projektanta prawa te nie przeszły albo nie zostały przez niego przeniesione na inny podmiot, np. na pracodawcę projektanta albo na inwestora, który nabył od projektanta prawa majątkowe do projektu na podstawie umowy, w szczególności umowy o prace projektowe.
Odnośnie do praw majątkowych w grę wchodzą na gruncie przepisów ustawy dwa zakresy praw wyłącznych: majątkowe prawa autorskie do projektu oraz prawa zależne, czyli wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego (por. art. 2, 17, 46 i 50 ustawy o prawie autorskim).
W sytuacji gdy do czasu śmierci projektanta przysługiwały mu prawa majątkowe do projektu, prawa te wchodzą w skład spadku (masy spadkowej) po zmarłym projektancie. W praktyce oznacza to, że osobami uprawnionymi do wykonywania praw majątkowych do takich twórczych projektów po śmierci projektanta są jego spadkobiercy.
W tym zakresie ustawa przewiduje tylko jedną zasadę szczególną. Artykuł 42 ustawy stanowi mianowicie, że jeżeli autorskie prawa majątkowe jednego ze współtwórców miałyby przypaść Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu, część ta przechodzi na pozostałych przy życiu współtwórców lub ich następców prawnych, stosownie do wielkości ich udziałów.
Jeżeli stan faktyczny, określony w powyższym artykule, nie występuje (np. jeśli twórczy projekt został wykonany tylko przez jednego projektanta, który po swej śmierci zostawił spadkobierców ustawowych z kręgu swej rodziny), spadkobierców, uprawnionych do wykonywania praw majątkowych do projektów stworzonych przez zmarłego projektanta, ustala się według ogólnych zasad prawa spadkowego, uregulowanych w księdze IV kodeksu cywilnego.
Na przykład, biorąc pod uwagę dziedziczenie ustawowe, art. 935 k.c. stanowi, że w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Rafał Golat
radca prawny
