Obowiązujące zasady prawnej kontroli metrologicznej wodomierzy oraz ciepłomierzy i podzespołów do ciepłomierzy stosowane podczas wprowadzania do obrotu lub oddawania do użytkowania oraz w trakcie ich użytkowania.
Do wprowadzanego do obrotu przyrządu pomiarowego powinna być dołączona deklaracja zgodności, tj. oświadczenie producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela stwierdzające na jego wyłączną odpowiedzialność, że wyrób jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami. Deklaracja zgodności dotycząca danego przyrządu pomiarowego powinna być przechowywana przez użytkownika przyrządu, gdyż przedstawienie kopii takiej deklaracji jest wymagane przy zgłaszaniu tego przyrządu do legalizacji ponownej (dotyczy to przypadku zgłaszania do legalizacji ponownej dokonywanego po raz pierwszy po przeprowadzeniu oceny zgodności).
Gdy mamy do czynienia z wodomierzami, ciepłomierzami oraz podzespołami do ciepłomierzy wprowadzanymi do obrotu na mocy przepisów przejściowych, to jest na podstawie decyzji zatwierdzenia typu, po dokonaniu legalizacji pierwotnej, dowodem poddania takiego przyrządu prawnej kontroli metrologicznej jest cecha legalizacji umieszczona na przyrządzie. W przypadku omawianych przyrządów pomiarowych na cechę legalizacji składają się cecha identyfikująca urząd podległy organowi administracji miar i cecha roczna identyfikująca rok, w którym dokonano legalizacji, gdyż [5] okres ważności legalizacji zarówno wodomierzy, jaki i ciepłomierzy (oraz podzespołów ciepłomierzy) wyraża w latach. Obecnie okres ten wynosi pięć lat. Cechę identyfikującą urząd administracji miar stanowi stylizowana tarcza (rys. 1, str. 78) z naniesionymi w środku literami „PL”. Po obu stronach tarczy umieszczone są wyróżniki służące do identyfikacji urzędu:
– dwie sześcioramienne gwiazdki po obu stronach tarczy (przy legalizacji wykonywanej przez Prezesa Głównego Urzędu Miar);
– sześcioramienna gwiazdka umieszczona po prawej stronie tarczy i wyróżnik cyfrowy identyfikujący właściwy okręgowy urząd miar, umieszczony po lewej stronie tarczy (przy legalizacji wykonywanej przez Dyrektora Okręgowego Urzędu Miar);
– wyróżnik cyfrowy identyfikujący właściwy obwodowy urząd miar, z tym że po lewej stronie tarczy umieszczona jest pierwsza cyfra wyróżnika, a po prawej stronie tarczy druga cyfra wyróżnika (przy legalizacji wykonywanej przez naczelnika Obwodowego Urzędu Miar).
Cechy legalizacji powinny być nanoszone za pomocą nośników zapewniających ich czytelność, trwałość i odporność na zniszczenie. Administracja miar stosuje naklejki holograficzne oraz plomby metalowe, na których wyciskany jest odpowiedni wzór.
Rys. 1. Cecha legalizacji Prezesa Głównego Urzędu Miar i cecha roczna
W przypadku wodomierzy wprowadzanych do obrotu na podstawie przepisów przejściowych, tj. na podstawie decyzji zatwierdzenia typu i po dokonaniu legalizacji pierwotnej, mogą mieć miejsce dwie sytuacje szczegółowe:
– decyzja zatwierdzenia typu wodomierza jest decyzją o zasięgu krajowym – w takim przypadku dowodem poddania wodomierza prawnej kontroli metrologicznej jest cecha legalizacji, której wzór omówiono;
– decyzja zatwierdzenia typu wodomierza jest decyzją o zasięgu europejskim (tzw. zatwierdzenie typu EWG).
Ta ostatnia sytuacja wymaga bardziej szczegółowego omówienia. Decyzje zatwierdzenia typu EWG potwierdzały zgodność konstrukcji wodomierzy z wymaganiami dyrektyw UE tzw. starego podejścia, które to dyrektywy obowiązywały w odniesieniu do wodomierzy o konstrukcji mechanicznej na terenie UE przed wprowadzeniem oceny zgodności. Fakt przeprowadzenia prawnej kontroli metrologicznej zgodnie z wymaganiami dyrektyw starego podejścia EWG potwierdzany był umieszczeniem na wodomierzu znaku zatwierdzenia typu EWG oraz cechy legalizacji pierwotnej EWG. Cecha ta w postaci nakładanej w Polsce składa się z (rys. 2):
– małej litery „e”, zawierającej w górnej części duże litery „PL”, a w dolnej wyróżnik cyfrowy identyfikujący właściwy urząd miar;
– dwóch ostatnich cyfr roku, w którym dokonano legalizacji, umieszczonych w sześciokącie.
Dowody przeprowadzenia prawnej kontroli metrologicznej zgodnej z dyrektywami starego podejścia są takie same we wszystkich państwach UE, z tym że w przypadku legalizacji pierwotnej EWG przeprowadzonej w innym państwie członkowskim litery „PL” zastąpione są literami identyfikującymi państwo, w którym dokonywana jest legalizacja pierwotna, a umieszczony w dolnej części wyróżnik cyfrowy identyfikuje weryfikatora lub urząd dokonujący legalizacji działający na obszarze tego państwa. Tak oznakowane przyrządy pomiarowe są dopuszczone do obrotu i stosowania w Polsce na podstawie art. 2a [1], który stanowi, że przyrządy pomiarowe wprowadzone do obrotu w państwach członkowskich UE, zgodnie z dyrektywami Unii, dopuszcza się do obrotu na terytorium Polski.
Podsumowując powyższe, należy stwierdzić, że wodomierze oraz ciepłomierze lub podzespoły ciepłomierzy wprowadzone w Polsce do obrotu lub użytkowania zgodnie z obowiązującym prawem powinny mieć albo
– naniesione oznakowanie zgodności, jeżeli wprowadzane były na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności, albo
– naniesione ważne dowody prawnej kontroli metrologicznej, jeżeli wprowadzenie do obrotu odbywało się na mocy [3].
Dodatkowo w przypadku wodomierzy mechanicznych możliwe jest wprowadzanie ich do obrotu na podstawie zatwierdzenia typu EWG oraz legalizacji pierwotnej EWG. W takim wypadku na wodomierzu powinna być umieszczona cecha legalizacji pierwotnej EWG.
Rys. 2. Cecha legalizacji EWG i cecha roczna EWG
Wodomierze i podzespoły ciepłomierzy wprowadzone do obrotu lub oddane do użytkowania podlegają w użytkowaniu legalizacji ponownej. Okres, przed upływem którego należy zgłosić te przyrządy do legalizacji ponownej, liczony jest:
– dla przyrządów pomiarowych wprowadzonych do obrotu po dokonaniu oceny zgodności i zgłaszanych do legalizacji ponownej po raz pierwszy – od 1 grudnia roku, w którym dokonano oceny zgodności;
– dla przyrządów wprowadzonych do obrotu na mocy przepisów przejściowych, czyli po zatwierdzeniu typu i legalizacji pierwotnej, oraz dla przyrządów po ocenie zgodności zgłaszanych do legalizacji ponownej po raz kolejny – od 1 stycznia roku następnego po roku, w którym legalizacja została przeprowadzona.
Dowodem przeprowadzenia legalizacji ponownej jest cecha legalizacji.
Na zakończenie kilka słów o urządzeniach do tzw. zdalnego odczytu wskazań wodomierzy lub ciepłomierzy. Obecnie nie ma przepisów metrologicznych określających wymagania dla takich urządzeń. Urządzenia te traktowane są jako urządzenia dodatkowe, które nie podlegają kontroli metrologicznej, toteż nie można wyniku pomiaru uzyskanego za pomocą takiego urządzenia traktować jako wyniku pomiaru uzyskanego za pomocą przyrządu, który był poddany kontroli metrologicznej. Problem braku przepisów metrologicznych dla urządzeń umożliwiających zdalny odczyt przyrządów do pomiaru mediów komunalnych dotyczy wszystkich krajów UE. W ramach Międzynarodowej Organizacji Metrologii Prawnej OIML działa zespół, który ma wypracować zasady kontroli metrologicznej tzw. inteligentnych przyrządów pomiarowych („smart meters”) – możliwość zdalnego odczytu jest jedną z funkcji charakteryzujących takie przyrządy pomiarowe. Ponadto w organizacjach normalizacyjnych CEN/CENELEC rozpoczęto prace nad projektami stosownych Norm Europejskich.
Jerzy Brennejzen
Główny Urząd Miar
Akty prawne
1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz.U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 15 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o systemie oceny zgodności oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 249, poz. 1834).
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie rodzajów przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli (Dz.U. z 2008 r. Nr 3, poz. 13 i z 2010 r. Nr 110, poz. 727).
5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 7 stycznia 2008 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych (Dz.U. Nr 5, poz. 29 i z 2010 r. Nr 110, poz. 728).
