Obowiązujące zasady prawnej kontroli metrologicznej wodomierzy oraz ciepłomierzy i podzespołów do ciepłomierzy stosowane podczas wprowadzania do obrotu lub oddawania do użytkowania oraz w trakcie ich użytkowania.
Ustanowienie oraz egzekwowanie praw dotyczących stosowania przyrządów pomiarowych stanowi metodę służącą zapewnieniu jednolitości miar i wymaganej dokładności pomiarów wielkości fizycznych. W Polsce aktem prawnym regulującym zagadnienia jednostek miar, przyrządów pomiarowych oraz pomiarów jest ustawa Prawo o miarach [1]. Ustawa ta była kilkakrotnie nowelizowana, tekst jednolity ogłoszono w 2004 r., od tego czasu miało miejsce ok. 10 dalszych nowelizacji, ostatnia w marcu 2011 r.
Zgodnie z ustawową definicją prawna kontrola metrologiczna jest to działanie zmierzające do wykazania, że przyrząd pomiarowy spełnia wymagania określone we właściwych przepisach.
Artykuł 8 [1] określa warunki, które muszą być spełnione, aby przyrząd pomiarowy podlegał z mocy prawa obowiązkowi kontroli metrologicznej, a także formy, w jakich kontrola metrologiczna przyrządów pomiarowych może być prowadzona. W cyklu życia każdego przyrządu pomiarowego można wyróżnić etap wprowadzania tego wyrobu do obrotu lub użytkowania oraz etap użytkowania. Prawna kontrola metrologiczna może dotyczyć obu podanych wyżej etapów, przy czym w każdym z nich formy tej kontroli będą inne.
Rys. Przykład oznakowania zgodności
Prawnej kontroli metrologicznej podlegają w Polsce przyrządy pomiarowe, które mogą być stosowane w dziedzinach wymienionych w art. 8 ust. 1 [1]:
1) w ochronie zdrowia, życia i środowiska,
2) w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego,
3) w ochronie praw konsumenta,
4) przy pobieraniu opłat, podatków i innych należności budżetowych oraz ustalaniu opustów, kar umownych, wynagrodzeń i odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu podobnych należności i świadczeń,
5) przy dokonywaniu kontroli celnej,
6) w obrocie,
i są określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 6 omawianego artykułu ustawy. Obecnie jest to [4]. Do tego, aby przyrząd pomiarowy podlegał prawnej kontroli metrologicznej, muszą być spełnione równocześnie dwa warunki: przyrząd pomiarowy ma być przeznaczony do stosowania w dziedzinach podlegających ochronie prawnej oraz ma być wymieniony wśród przyrządów, podlegających prawnej kontroli metrologicznej.
Artykuł 8 ust. 5 [1] określa zakres prawnej kontroli metrologicznej, który jest zróżnicowany w zależności od rodzaju przyrządu pomiarowego. Stosując pewne uproszczenia, można powiedzieć, że najczęściej stosowanym zakresem prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych jest zatwierdzenie typu, po którym wykonywana jest legalizacja pierwotna (ta forma kontroli stosowana jest do przyrządów nowych, wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytkowania) oraz legalizacja ponowna stosowana do przyrządów pomiarowych znajdujących się już w użytkowaniu (które to przyrządy musiały wcześniej przejść etap zatwierdzenia typu i legalizacji pierwotnej).
W przypadku niektórych rodzajów przyrządów pomiarowych przedstawiony powyżej model prawnej kontroli metrologicznej ulega skomplikowaniu. Wynika to z faktu, że zasady wprowadzania do obrotu lub oddawania do użytkowania wyrobów regulowane są przepisami [2]. Zgodnie z tą ustawą wyroby, dla których określono wymagania zasadnicze, podlegają obowiązkowi oceny zgodności z tymi wymaganiami, ocena ta jest realizowana przed wprowadzeniem do obrotu lub oddaniem do użytkowania. Procedura oceny zgodności jest jednolita w całej Unii Europejskiej, a dokonanie oceny zgodności w którymkolwiek z państw Unii upoważnia do wprowadzenia wyrobu do obrotu na jednolitym rynku UE. Wymagania zasadnicze są określone dla niektórych rodzajów przyrządów pomiarowych i w odniesieniu do nich istnieje obowiązek przeprowadzenia oceny zgodności. Z pewnym uproszczeniem można stwierdzić, że z technicznego (ale nie z prawnego) punktu widzenia czynności wykonywane w trakcie oceny zgodności przyrządów pomiarowych odpowiadają czynnościom, które wykonuje się podczas zatwierdzenia typu oraz legalizacji pierwotnej. Z tego względu w stosunku do tych rodzajów przyrządów pomiarowych, dla których określone zostały wymagania zasadnicze, zrezygnowano w [1] z prawnej kontroli metrologicznej na etapie wprowadzania przyrządu do obrotu lub oddawania do użytkowania. Ocena zgodności z wymaganiami zasadniczymi zastąpiła zatwierdzenie typu i legalizację pierwotną. Pozostawiono natomiast obowiązek prawnej kontroli metrologicznej w użytkowaniu. Znajduje to odbicie w przepisie art. 8 ust. 2a [1], z którego wynika, że jeżeli przyrządy pomiarowe wprowadzone do obrotu lub do użytkowania po dokonaniu oceny zgodności z zasadniczymi wymaganiami są stosowane w dziedzinach wymienionych wcześniej i przyrządy te zostały określone w przepisach wydanych na podstawie art. 8 ust. 6, to przyrządy te podlegają w użytkowaniu prawnej kontroli metrologicznej. W tym przypadku zakres kontroli określono w art. 8 ust. 5 pkt 5 [1] jako legalizację ponowną.
Pomijając szczegóły, które nie dotyczą wodomierzy i ciepłomierzy, można powiedzieć, że obowiązek oceny zgodności przyrządów pomiarowych jest obowiązkiem wprowadzonym niedawno, w Polsce od 7 stycznia 2007 r. Stanowi to kolejną komplikację. Przed tą datą przyrządy pomiarowe objęte obecnie oceną zgodności podlegały zatwierdzeniu typu oraz legalizacji pierwotnej, a decyzje zatwierdzenia typu dotyczące takich przyrządów pomiarowych wydawane były na okres 10 lat. W związku z tym niektóre z decyzji zatwierdzenia typu wydane przed wprowadzeniem obowiązku oceny zgodności są jeszcze ważne. Na mocy przepisów przejściowych wprowadzonych ustawą [3] decyzje zatwierdzenia typu dotyczące przyrządów pomiarowych podlegających od 7 stycznia 2007 r. ocenie zgodności, wydane przed tym dniem, uznane zostały za ważne do dnia upływu okresów ich ważności. Przyrządy pomiarowe wprowadzone do obrotu lub użytkowania na podstawie tych decyzji podlegają legalizacji pierwotnej i legalizacji ponownej na zasadach określonych w [1] i mogą być zgłaszane do legalizacji pierwotnej do dnia upływu okresów ważności tych decyzji. Przyrządy pomiarowe wprowadzane do obrotu lub użytkowania w tym ostatnim trybie nie muszą być poddawane dodatkowo ocenie zgodności, ale mogą być wprowadzane do obrotu jedynie na terenie Polski. Od tej zasady jest wyjątek, związany z tzw. zatwierdzeniem typu EWG, które obowiązuje na terenie całej UE. Przyrządy poddane ocenie zgodności mogą być wprowadzane do obrotu na jednolitym rynku UE. Taki stan będzie trwać do czasu upłynięcia okresów ważności wydanych decyzji, najpóźniej do końca października 2016 r. Potem wprowadzanie do obrotu takich rodzajów przyrządów pomiarowych, dla których określono wymagania zasadnicze, będzie możliwe wyłącznie po dokonaniu oceny zgodności, a prawna kontrola metrologiczna takich przyrządów dotyczyć będzie sfery użytkowania.
Wodomierze oraz ciepłomierze i podzespoły do ciepłomierzy podlegają prawnej kontroli metrologicznej, gdyż są wymienione w rozporządzeniu [4]. Ponadto dla tych przyrządów określone zostały wymagania zasadnicze, a więc te przyrządy pomiarowe podlegają obowiązkowi oceny zgodności przed wprowadzeniem do obrotu lub oddaniem do użytkowania. Oznacza to, że obecnie na rynku mogą być dostępne nowe wodomierze lub ciepłomierze zarówno takie, które przeszły zatwierdzenie typu oraz legalizację pierwotną (i są wprowadzane do obrotu na mocy przepisów przejściowych), jak i takie, które były poddane ocenie zgodności. Wodomierze i ciepłomierze po ocenie zgodności podlegają w użytkowaniu prawnej kontroli metrologicznej polegającej na legalizacji ponownej. W przypadku ciepłomierzy ocena zgodności, jak również prawna kontrola metrologiczna, może dotyczyć ciepłomierza kompletnego, to jest przyrządu zespolonego albo poszczególnych podzespołów składowych oddzielnie, czyli przetwornika przepływu, przelicznika wskazującego oraz pary czujników temperatury, w przypadku ciepłomierza składanego.
Potwierdzeniem, że przyrząd pomiarowy (wodomierz, ciepłomierz lub podzespół ciepłomierza) został poddany ocenie zgodności, jest oznakowanie zgodności umieszczone na tym przyrządzie oraz deklaracja zgodności. Oznakowanie zgodności, jednolite w UE, stanowi (rys.):
– znak „CE”;
– dodatkowe oznakowanie metrologiczne, które składa się z dużej litery „M” i dwóch ostatnich cyfr roku, w którym zostało umieszczone na przyrządzie pomiarowym, otoczonych prostokątem;
– czterocyfrowy numeru jednostki notyfikowanej.
Jerzy Brennejzen
Główny Urząd Miar
Akty prawne
1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz.U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935 z późn. zm.).
3. Ustawa z dnia 15 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o systemie oceny zgodności oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 249, poz. 1834).
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie rodzajów przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli (Dz.U. z 2008 r. Nr 3, poz. 13 i z 2010 r. Nr 110, poz. 727).
5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 7 stycznia 2008 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych (Dz.U. Nr 5, poz. 29 i z 2010 r. Nr 110, poz. 728).
