Konferencja Infrastruktura dostępna

Celem konferencji było uwrażliwienie tzw. publicznych zamawiających¹ oraz projektantów na potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa rozpoczęło prace nad opracowaniem wytycznych w zakresie dostępności infrastruktury, których odbiorcami będą zarówno projektanci, jak i osoby odpowiedzialne za przygotowywanie zamówień publicznych w zakresie infrastruktury („publiczni zamawiający”).

Po powitaniu gości przez organizatorów konferencji, reprezentowanych przez Tomasza Żuchowskiego, wiceministra Infrastruktury i Budownictwa, oraz Piotra Pawłowskiego, prezesa Fundacji Integracja, rozpoczął się cykl prezentacji związanych z dostępnością infrastruktury dla osób niepełnosprawnych. Spektrum prezentacji zawierało: zapisy dotyczące prawa budowlanego, praktyki projektowej, kwestie projektowania uniwersalnego, stosowanie dobrych praktyk do wsparcia trwałej integracji mieszkańców miast. W drugiej części konferencji podniesiono kwestie związane z doświadczeniami branżowymi ^[1] w zakresie dostępnej infrastruktury. Prezentacje przedstawili m.in. przedstawiciele: PKP-Intercity, GUNB, Zarządu Transportu Miejskiego, Urzędu Transportu Kolejowego, a także Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Organizatorom konferencji zależało bardzo na tym, aby przeanalizować praktyczne aspekty funkcjonowania w Polsce przepisów związanych z dostępnością infrastruktury oraz przedstawić tematykę konferencji w sposób całościowy.

Myślą przewodnią, przewijająca się praktycznie w każdym z paneli, była teza wypowiedziana przez wiceministra Tomasza Żuchowskiego, który wyraził wolę, aby konferencja była pierwszą z szeregu rozwiązań komplementarnych w celu uaktywnienia wrażliwości projektanta na potrzeby osób niepełnosprawnych. Wiceminister apelował również do uczestników, aby zwracać uwagę na praktyczne funkcjonowanie przepisów prawa, mające ułatwić życie osobom z niepełnosprawnościami.

Piotr Pawłowski, prezes Fundacji Integracja, za najważniejsze wyzwanie uznał stworzenie norm i standardów, które stosowane byłyby na terenie całego kraju, we wszystkich miastach i samorządach. Określić trzeba opracowanie ogólnonarodowych wytycznych na rzecz dostępności, w tym dotyczących budynków już istniejących. W pierwszej części konferencji, związanej z przepisami prawa budowlanego, duży nacisk położony został na praktyczne aspekty dotyczące funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami, które są największymi beneficjentami „infrastruktury dostępnej”. Pierwszy referat wygłoszony został przez Anitę Oleksiak, dyrektor Departamentu Budownictwa w Ministerstwie Infrastruktury i Budownictwa. Prezentowane były przepisy w zakresie dostępności i potrzeb osób niepełnosprawnych.

Obecnie w ministerstwie prowadzone są intensywne prace na rzecz dostosowań odpowiednich przepisów prawnych związanych z ułatwieniem dostępu do infrastruktury osobom z różnego rodzaju niepełno- sprawnościami. Prezentacja dyrektor Anity Oleksiak dotyczyła aspektów planowania i zagospodarowania przestrzennego, ustawy o rewitalizacji oraz dróg publicznych.

W efekcie szeregu zmian prawnych dla osób niepełnosprawnych przewidywane są ułatwienia w dostępności nowo projektowanych obiektów inżynierskich: wiaduktów, mostów, tuneli dróg publicznych i autostrad, które mają być projektowane w sposób dostępny dla wszystkich. Podobne zasady projektowania dotyczą chodników, ramp, pochylni czy miejsc obsługi pasażerów. Zasadą nadrzędną wszystkich dostosowań prawnych wprowadzonych przez ministerstwo jest to, aby każdy miał takie same prawo i możliwości dostępu do nowo projektowanych obiektów infrastruktury. Mgr inż. arch. Michał Brutkowski z Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej zwracał uwagę na to, że kodeks dobrych praktyk, który powstaje w ministerstwie, zasługuje na szczególną uwagę, gdyż w swoim doświadczeniu zawodowym sam poznał sytuacje, gdy np. zgodnie z przepisami prawa zaprojektowano oraz wykonano toaletę dla osób niepełnosprawnych, i patrząc literalnie, zgodnie z przepisami prawa, wszystko było bez zarzutu, jednak praktyczna funkcjonalność dla osoby niepełnosprawnej takiego pomieszczenia była niska lub wręcz zerowa. Projektując każdy element infrastruktury związanej z dostępnością należy wykazać się wyobraźnią, gdyż czasem jeden szczegół może bardzo utrudnić funkcjonowanie pewnej grupie osób.

W kolejnej części dotyczącej „Projektowania uniwersalnego” Kamil Kowalski, projektant dostępności z Fundacji Integracja, przedstawił tezę, że głównym polem do działania jest zmiana mentalności ludzi i pokazanie im szerszego spektrum potrzeb osób z niepełnosprawnościami, gdyż nawet w przypadku budynku dostosowanego do osób niepełnosprawnych, ale użytkowanego przez osoby niechętne do pomocy osobom niepełnosprawnym, staje się on w praktyce budynkiem mniej dostępnym. Z drugiej strony znane są przykłady zabytkowych budynków, muzeów, które same w sobie nie są przyjazne dla osób niepełnosprawnych, ale dzięki zaangażowaniu ludzi tam pracujących osobom niepełnosprawnym chce się tam przebywać. W projektowaniu uniwersalnym, do którego zobowiązuje nas Konwencja ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, mówi się, aby projektować z myślą o osobach z niepełnosprawnościami (nie są to tylko osoby poruszające się na wózkach, ale również osoby niewidome, starsze, kobiety w ciąży, również osoby z zagranicy nie znające języka, itp.).

Kamil Kowalski zwrócił uwagę, iż polskie przepisy zebrane z różnych dziedzin dotyczących projektowania uniwersalnego są dosyć ogólne i można je zebrać na 20-30 stronach A4, natomiast np. wytyczne obowiązujące w prawie USA są bardzo szczegółowe – liczą kilkaset stron rysunków i wytycznych technicznych. Ekspert fundacji wskazał następnie kilka obszarów z zakresu projektowania, które wymagają doprecyzowania i zwrócenia szerszej uwagi projektantom, gdyż brak jest dobrych wytycznych, jak projektować uniwersalnie, np. w kwestii przedsionków.

W dalszej części prezentacji dr inż. Iwona Benek z Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej omawiała kwestie związane z wyzwaniami starzejącego się społeczeństwa w kontekście projektowania uniwersalnego. Architekt chcąc dobrze wykonywać swoją pracę związaną z projektowaniem uniwersalnym musi posiadać szeroką wiedzę związaną z teoriami środowiskowymi i posługiwać się nią. Chodzi o aspekty psychologii zachowań ludzkich w środowisku zbudowanym. Jednym z przykładów takich zachowań jest np. „sytuacja ucieczki”. Dostępność, transparentność i satysfakcja środowiskowa powinna być naczelną myślą przewodnią projektantów.

Minister Tomasz Żuchowski komentując wystąpienie Iwony Benek zaznaczył, że nie da się wszystkiego uregulować przepisami, konieczna jest empatia osób odpowiedzialnych za projekt i wykonanie oraz użytkowanie budynków. Wówczas dopiero efekt końcowy jest satysfakcjonujący.

W ostatniej prezentacji pierwszej części Joanna Borowczyk z Politechniki Łódzkiej przedstawiła doświadczenia miasta Łódź w kwestii dostępności. We wprowadzanym obecnie programie rewitalizacji miasta biorą udział osoby niepełnosprawne, które uczestniczą w konsultacjach związanych z nowymi projektami.

W drugiej części konferencji omawiano kwestie związane z dostępnością i mobilnością miejsc obsługi pasażerów transportu publicznego. Mgr inż. Artur Fojud z Politechniki Poznańskiej, reprezentant inżynierów budownictwa specjalności drogowej, zwrócił uwagę na odpowiedzialność drogowców za jakość życia „pomiędzy budynkami”. Należy udostępniać przestrzeń pomiędzy budynkami również dla osób z niepełnosprawnościami. Nasze funkcjonowanie w przestrzeni drogowej i miejskiej powinna cechować racjonalność, powtarzalność, intuicyjność oraz domyślność. Błędem dla inżyniera drogowca jest konieczność stosowania zbyt wielu znaków drogowych, oznacza to, że nie udało mu się zaprojektować przestrzeni bardziej intuicyjnie, funkcjonalnie i musi posiłkować się znakami. Nie zawsze też projektowana przestrzeń pomaga czy ułatwia życie najsłabszym, przy czym nie zawsze najsłabszy jest ktoś, kto porusza się na wózku inwalidzkim. W danej sytuacji może to być ktoś ograniczony przez przestrzeń, np. osoba z dużym bagażem i dwójką małych dzieci. Projektować trzeba z myślą o wszystkich. Kolejny prelegent, przedstawiciel PKP-Intercity, omawiał rozwiązania wprowadzone przez przewoźnika, które ułatwiają przemieszczanie się osobom na wózkach. Są to poza infolinią pomocową zmiany na stronie internetowej, zbieranie ankiet od osób niepełnosprawnych, również inwestycje w nowy tabor kolejowy w 100% dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. PKP przeprowadza również szkolenia dla personelu (drużyn konduktorskich) pod kątem pomocy osobom z niepełnosprawnością.

Iwona Świderska z GUNB przedstawiła prezentację stanowiącą przegląd sytuacji z perspektywy kontroli przestrzegania przepisów prawa przy projektowaniu, ale również w czasie użytkowania obiektu. Rzeczywistość pokazuje, że wszyscy uczestnicy procesu budowlanego, od projektanta, poprzez wykonawcę, po użytkownika, mogą mieć „coś na sumieniu”, a błędy te decydują, że dany obiekt nie jest dostępny.

Końcowe referaty konferencji dotyczyły również kwestii funkcjonowania osób niepełnosprawnych w zakresie transportu. W aspekcie komunikacji miejskiej omawiał je przedstawiciel Zarządu Transportu Miejskiego, a w kwestii PKP – przedstawiciel Urzędu Transportu Kolejowego. Pomimo starań wielu podmiotów i widocznej zmiany na przestrzeni ostatnich lat zarówno w obsłudze, jak i dostosowaniach w zakresie infrastruktury na dworcach PKP, nadal osoby z niepełnosprawnością mają kłopoty z bezproblemowym przemieszczaniem się w ramach infrastruktury drogowej i kolejowej. Dowodem na to był panel dyskusyjny, w trakcie którego padały interesujące fakty z badań dostępności już zbudowanej infrastruktury w zakresie ilości czynnych wind dla osób poruszających się na wózkach na linii Działdowo-Warszawa. Większość wind dla wózków inwalidzkich po prostu nie działała, była zepsuta lub uległa dewastacji.

Wraz z ostatnią prezentacją przedstawiciela PFRON na pierwszy plan wysunęła się kwestia niestosowania prawa w zakresie dostosowań budynków nowo budowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Pomimo iż teoretycznie po 1995 r. wszystkie nowo budowane budynki nie powinny zawierać barier, fundusz nadal przekazuje środki na projekty związane z dostosowaniem takich obiektów. Podsumowując należy zaznaczyć, że organizatorzy i uczestnicy konferencji wskazali na konieczność wielokierunkowych działań, współpracy oraz empatii wszystkich zainteresowanych stron, które odpowiadają za dostępność infrastruktury w naszym kraju.

Sebastian Janeczek

Krajowe Biuro PIIB