Elementy konstrukcji jako wyroby budowlane w świetle przepisów

Od 1 lipca 2013 r. zaszły  bardzo istotne zmiany w warunkach wytwarzania elementów konstrukcji budowlanych wynikające z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011 ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG [1]. Rozporządzenie dotyczy wszystkich wyrobów budowlanych (z różnych tworzyw) objętych zharmonizowanymi normami europejskimi lub europejskimi ocenami technicznymi. Obejmuje ono zarówno wyroby, które są produkowane seryjnie i wprowadzane do powszechnej sprzedaży, jak i wyroby wytwarzane na indywidualne zamówienie w celu wbudowania w konkretnym obiekcie. W celu oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk wyrobów systemy zakładowej kontroli produkcji podlegają obowiązkowej certyfikacji przez jednostki do tego upoważnione (notyfikowane). Ocena zakładowej kontroli produkcji przez jednostkę notyfikowaną obejmuje:

– wstępną inspekcję zakładu i systemu zakładowej kontroli produkcji oraz

– ciągły nadzór i ocenę systemu zakładowej kontroli produkcji.

W przypadku gdy producent dostarcza również dokumentację projektową konstrukcji, certyfikacja zakładowej kontroli produkcji obejmuje również proces projektowania.W stosunku do wyrobów wprowadzanych do powszechnej sprzedaży producenci są zobowiązani do dostarczania lub udostępniania deklaracji właściwości użytkowych w odniesieniu do zasadniczych charakterystyk wyrobu budowlanego zgodnie z odpowiednimi zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi.

(Skutki wejścia w życie rozporządzenia [1]  przedstawiła w nr. 7/8/2013 „IB” Elżbieta Janiszewska-Kuropatwa w artykule „Nowe zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych”– przyp. red.)

Tabl. Podstawowe wymagania dotyczące produkcji elementów metalowych indywidualnych konstrukcji budowlanych w Polsce

Podstawowe wymagania dotyczące obiektów budowlanych

Według [1] obiekty budowlane jako całość oraz ich poszczególne części muszą nadawać się do użycia zgodnie z ich zamierzonym zastosowaniem, przy czym należy w szczególności wziąć pod uwagę zdrowie i bezpieczeństwo osób mających z nimi kontakt przez cały cykl życia tych obiektów. Przy normalnej konserwacji obiekty budowlane muszą spełniać podstawowe wymagania dotyczące obiektów budowlanych przez gospodarczo uzasadniony okres użytkowania – patrz zestawienie.

Wymagania dotyczące konstrukcji projektowanych indywidualnie

Przedmiotem zamówień w wytwórniach konstrukcji budowlanych są zwykle całe konstrukcje szkieletowe, prętowe lub powłokowe, które są dzielone na elementy do celów produkcyjnych i transportowych. Właściwości użytkowe są osiągane dopiero po odpowiednim zespoleniu całej konstrukcji, w odniesieniu do niej lub do jej fragmentu, a nie do wyprodukowanych elementów. Są one uzależnione nie tylko od procesu wytwarzania, ale również od transportu, scalania i montażu konstrukcji, co nie leży w gestii producenta. Opisanie właściwości użytkowej pod względem nośności i stateczności całej konstrukcji wymaga przedstawiania schematów oddziaływań i założeń przyjętych w obliczeniach. W sposób lapidarny można tylko powoływać się na obliczenia konstrukcji lub dokładniej na dokumentację projektową, która zawiera wszystkie informacje określające właściwości użytkowe konstrukcji obiektu. Z tego powodu w art. 5 rozporządzenia [1] przewidziano dla obiektów, dla których unijne lub krajowe przepisy nie wymagają deklaracji zasadniczych charakterystyk, możliwość odstępstwa od obowiązku sporządzania deklaracji właściwości użytkowych w kilku przypadkach:

a) wyrób budowlany jest produkowany jednostkowo lub na zamówienie w nieseryjnym procesie produkcyjnym w odpowiedzi na specjalne zlecenie oraz wbudowywany w jednym określonym obiekcie budowlanym, przez producenta, który ponosi odpowiedzialność za bezpieczne wbudowanie wyrobu w obiekty budowlane, zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi i na odpowiedzialność osób, które zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi są odpowiedzialne za bezpieczne wykonanie obiektów budowlanych;

b) wyrób budowlany jest produkowany na terenie budowy w celu wbudowania go w dane obiekty budowlane zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi i na odpowiedzialność osób, które zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi są odpowiedzialne za bezpieczne wykonanie obiektów budowlanych; lub

c) wyrób budowlany jest produkowany w sposób tradycyjny lub zgodny z wymogami ochrony zabytków i w nieprzemysłowym procesie produkcyjnym w celu właściwej renowacji obiektów budowlanych urzędowo chronionych jako część wyznaczonego środowiska lub z powodu ich szczególnej wartości architektonicznej lub historycznej, zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi.

Przypadek a) dotyczy elementów konstrukcji wytwarzanych na podstawie dokumentacji projektowych dla indywidualnych obiektów budowlanych. W Polsce zgodnie z rozporządzeniem [6] konstrukcje budowlane są projektowane według Eurokodu i związanych z nim europejskich norm zharmonizowanych lub na podstawie pakietu norm wycofanych PN-B. Szczegółowe rozwiązania  zostaną omówione na przykładzie konstrukcji metalowych, do których produkcji i oceny istnieje pełen zestaw europejskich norm zharmonizowanych.

© Mopic – Fotolia.com

Wymagania dotyczące indywidualnych konstrukcji metalowych

Budowlane konstrukcje metalowe zaprojektowane według Eurokodów muszą być wykonywane przez producentów mających certyfikowany system zakładowej kontroli produkcji według PN-EN 1090-1 [2].  Producent, rezygnujący z deklaracji właściwości użytkowych według art. 5 rozporządzenia [1] powinien przedstawić deklarację zgodności wykonania z dokumentacją projektową i PN-EN 1090-2 [3] dla konstrukcji stalowej lub PN-EN 1090-3 [4] dla aluminiowej (tabl.).

Tak samo jak konstrukcje projektowane według Eurokodów mogą być również wykonywane konstrukcje indywidualne zaprojektowane według pakietu norm PN-B (wycofanych przez PKN). Jeśli jednak w projekcie lub w zamówieniu wskazano normę wykonania PN-B-06200 [5], to konstrukcja może być wykonywana przy systemie zakładowej kontroli produkcji bez potrzeby jego certyfikacji.  Producent powinien w tym przypadku zadeklarować zgodność wykonania elementów i zestawów konstrukcyjnych z dokumentacją projektową i PN-B-06200 [5]. Trzeba podkreślić, że taka możliwość jest przejściowa i będzie istniała, dopóki w obowiązujących warunkach technicznych [6] będzie przywołany pakiet norm PN-B. Gdy producent wykonuje konstrukcje na podstawie dostarczonych przez zamawiającego rysunków warsztatowych, miejsce dokumentacji projektowej w deklaracji zajmują specyfikacja wykonawcza (lub specyfikacja elementów) i rysunki warsztatowe, a gdy dyspozycje wykonawcze podano w zamówieniu, deklaruje się również zgodność wykonania z zamówieniem. Podobnie jak konstrukcje metalowe powinny być traktowane konstrukcje żelbetowe i drewniane. Trwający od kilku lat proces wdrażania nowych przepisów w wielu zakładach produkcyjnych został już zakończony, ale w niektórych będzie jeszcze trwał nadal. Przedstawione informacje dotyczące produkcji elementów indywidualnie projektowanych konstrukcji powinny zainteresować inżynierów ponoszących odpowiedzialność za spełnienie wymagań podstawowych w procesach projektowania i realizacji obiektów budowlanych.

Zestawienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych

Nośność i stateczność

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby obciążenia mogące na nie działać podczas ich budowy i użytkowania nie prowadziły do:

a) zawalenia się całego obiektu budowlanego lub jego części;

b) znacznych odkształceń o niedopuszczalnym stopniu;

c) uszkodzenia innych części obiektów budowlanych, urządzeń lub zamontowanego wyposażenia w wyniku znacznych odkształceń elementów nośnych konstrukcji;

d) uszkodzenia na skutek wypadku w stopniu nieproporcjonalnym do wywołującej go przyczyny.

Bezpieczeństwo pożarowe

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku wybuchu pożaru:

a) nośność konstrukcji została zachowana przez określony czas;

b) powstawanie i rozprzestrzenianie się ognia i dymu w obiektach budowlanych było ograniczone;

c) rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obiekty budowlane było ograniczone;

d) osoby znajdujące się wewnątrz mogły opuścić obiekt budowlany lub mogły być uratowane w inny sposób;

e) uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratowniczych.

Higiena, zdrowie i środowisko

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby podczas ich budowy, użytkowania i rozbiórki nie stanowiły w ciągu ich całego cyklu życia zagrożenia dla higieny, zdrowia czy bezpieczeństwa pracowników, osób je zajmujących lub sąsiadów, nie wywierały w ciągu ich całego cyklu życia nadmiernego wpływu na jakość środowiska ani na klimat, szczególnie w wyniku:

a) wydzielania toksycznych gazów;

b) emisji niebezpiecznych substancji, lotnych związków organicznych, gazów cieplarnianych lub niebezpiecznych cząstek do powietrza wewnątrz i na zewnątrz obiektu budowlanego;

c) emisji niebezpiecznego promieniowania;

d) uwalniania niebezpiecznych substancji do wody gruntowej, wód morskich, wód powierzchniowych lub gleby;

e) uwalniania do wody pitnej niebezpiecznych substancji lub substancji, które w inny sposób negatywnie wpływają na wodę pitną;

f) niewłaściwego odprowadzania ścieków, emisji gazów spalinowych lub niewłaściwego usuwania odpadów stałych i płynnych;

g) wilgoci w częściach obiektów budowlanych lub na powierzchniach w obrębie tych obiektów.

Bezpieczeństwo użytkowania i dostępność obiektów

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby nie stwarzały niedopuszczalnego ryzyka wypadków lub szkód w użytkowaniu lub w eksploatacji, takich jak poślizgnięcia, upadki, zderzenia, oparzenia, porażenia prądem elektrycznym i obrażenia w wyniku eksplozji lub włamania. W szczególności obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane z uwzględnieniem ich dostępności dla osób niepełnosprawnych i ich użytkowania przez takie osoby.

Ochrona przed hałasem

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby hałas odbierany przez osoby je zajmujące lub znajdujące się w pobliżu tych obiektów nie przekraczał poziomu stanowiącego zagrożenie dla ich zdrowia oraz pozwalał im spać, odpoczywać i pracować w zadowalających warunkach.

Oszczędność energii i izolacyjność cieplna

Obiekty budowlane i ich instalacje grzewcze, chłodzące, oświetleniowe i wentylacyjne muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby utrzymać na niskim poziomie ilość energii wymaganej do ich użytkowania, przy uwzględnieniu potrzeb zajmujących je osób i miejscowych warunków klimatycznych. Obiekty budowlane muszą być również energooszczędne i zużywać jak najmniej energii podczas ich budowy i rozbiórki.

Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych

Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane, wykonane i rozebrane w taki sposób, aby wykorzystanie zasobów naturalnych było zrównoważone i zapewniało:

a) ponowne wykorzystanie lub recykling obiektów budowlanych oraz wchodzących w ich skład materiałów i części po rozbiórce;

b) trwałość obiektów budowlanych;

c) wykorzystanie w obiektach budowlanych przyjaznych środowisku surowców i materiałów wtórnych.

dr inż. Andrzej Czechowski

dr inż. Jan Łaguna

Bibliografia

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011 ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG.

2. PN-EN 1090-1 Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych. Część 1: Zasady oceny zgodności elementów konstrukcyjnych.

3. PN-EN 1090-2 Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych. Część 2: Wymagania techniczne dotyczące konstrukcji stalowych.

4. PN-EN 1090-3 Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych. Część 2: Wymagania techniczne dotyczące konstrukcji aluminiowych.

5. PN-B-06200:2002 Konstrukcje stalowe budowlane. Warunki wykonania i odbioru.

6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 10 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.