Dobór współczynnika korekcyjnego położenia lokalu w kontekście rozliczeń ciepła w budownictwie wielorodzinnym.
Artykuł 9 ust. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z 2012 r. nakłada obowiązek montażu w budynkach wielomieszkaniowych – do 31 grudnia 2016 r. – liczników zużycia indywidualnego do pomiaru zużycia energii cieplnej. Warunkami realizacji tego obowiązku jest stwierdzenie możliwości technicznych montażu oraz opłacalności.
W rządowym projekcie [1] zmian do ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (art. 31 pkt 9) postuluje się wprowadzenie zmian do ustawy – Prawo energetyczne przez nałożenie obowiązku na właścicieli lub zarządców budynków lub lokali wyposażenia budynków w ciepłomierze, w sytuacji gdy miejsce zainstalowania układu pomiarowo-ro- zliczeniowego służącego do rozliczeń kosztów zakupu ciepła jest wspólne dla dwóch lub więcej budynków wielolokalowych albo dwóch lub więcej grup lokali lub lokali. Ponadto, zgodnie z projektem, właściciel lub zarządca budynku wielolokalowego ma dokonywać wyboru takiej metody rozliczania całkowitych kosztów zakupu ciepła na poszczególne lokale mieszkalne i użytkowe, aby uwzględniała ona ilość ciepła dostarczanego do lokalu z pionów grzewczych lub przenikania pomiędzy lokalami, oszacowanego szczególnie na podstawie rejestracji temperatury powietrza w lokalu, jeżeli jest to technicznie możliwe i ekonomicznie uzasadnione.
Obecnie, jak pokazuje praktyka, mniejszy rachunek za zużycie ciepła przez lokatora nie jest wyłącznie wynikiem oszczędności samego zainteresowanego. W pewnych przypadkach połowa opłaty za dostarczenie energii może zależeć od trafnego doboru właściwego współczynnika do rozliczeń całkowitych kosztów zużycia ciepła przez zarządcę budynku.
Zgodnie obowiązującym obecnie art. 45a ust. 9 ustawy – Prawo energetyczne właściciel lub zarządca lokalu ma obowiązek nie tylko dokonania wyboru metody rozliczania kosztów zakupu ciepła, ale również do uwzględnienia w niej obranego przez siebie współczynnika wyrównawczego, który zależy m.in. od położenia lokalu w bryle budynku. Potwierdza to orzecznictwo sądowe (np. wyrok sądu apelacyjnego z 7 listopada 2014 r., sygn. akt I ACa 1059/14, portal orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie). Głównym celem tej regulacji jest to, aby każdy z lokatorów płacił za faktyczne zużycie energii. Ponadto wybrana metoda rozliczania ogólnych kosztów zużycia ciepła powinna również stymulować energooszczędne zachowania mieszkańców. W warunkach polskiego budownictwa blokowego nie jest to prosta sprawa. Rzetelny podział opłaty stanowiącej koszt całkowity zakupu ciepła powinien znaleźć odzwierciedlenie – jak podkreślił sąd w wymienionym wyroku – w wewnętrznym regulaminie administratora (np. załącznik do uchwały wspólnoty czy spółdzielni mieszkaniowej). Jego twórcy obok znajomości sztuki prawniczej powinni posiadać co najmniej podstawową wiedzę o fizyce budowli. Jej brak może rodzić niedorzeczne sytuacje, w których jedna osoba jest zmuszona do ponoszenia kosztu ogrzewania niemal całego budynku.
Zgodnie z art. 45a ust. 8 pkt 1 lit. a)-b) Prawa energetycznego zużycie ciepła w lokalach jest rozliczane metodą podzielników kosztów, zwanych potocznie podzielnikami ciepła, oraz przy użyciu indywidualnych liczników ciepła, zwanych ciepłomierzami, które powinny mieć przypisany współczynnik korekcyjny, niwelujący różnice niekorzystnego położenia lokalu w bryle bloku.
Tab. 1 Numeracja mieszkań
7 |
8 |
15 |
16 |
23 |
24 |
31 |
32 |
39 |
40 |
5 |
6 |
13 |
14 |
21 |
22 |
29 |
30 |
37 |
38 |
3 |
4 |
11 |
12 |
19 |
20 |
27 |
28 |
35 |
36 |
1 |
2 |
9 |
10 |
17 |
18 |
25 |
26 |
33 |
34 |
Tab. 2 Zestawienie zapotrzebowania na ciepło lokali w budynku wielorodzinnym [W]
5580 |
3260 |
4650 |
4110 |
5580 |
3160 |
4650 |
3260 |
4650 |
4110 |
4240 |
2350 |
3300 |
3220 |
4240 |
2350 |
3300 |
2350 |
3300 |
3220 |
4040 |
2280 |
3200 |
3150 |
4140 |
2280 |
3200 |
2280 |
3200 |
3150 |
5180 |
3840 |
5060 |
4090 |
6580 |
3840 |
5490 |
3840 |
4660 |
4090 |
Tab. 3 Zestawienie współczynnika Q [W/m2]; Qmin = 44,004 W/m2
76,733 |
|63,684 |
63,944 |
80,289 |
76,733 |
|61,731 |
63,944 |
63,684 |
|63,944 |
|80,289 |
58,306 |
45,907 |
45,380 |
62,903 |
58,306 |
45,907 |
45,38 |
45,907 |
45,380 |
62,903 |
55,556 |
|44,540 |
44,004 |
61,535 |
|56,931 |
44,54 |
44,004 |
44,540 |
|44,004 |
|61,535 |
71,232 |
75,015 |
69,582 |
79,898 |
90,484 |
75,015 |
75,495 |
75,015 |
64,081 |
79,898 |
Tab. 4 Zestawienie współczynnika położenia lokalu w bryle budynku
0,57 |
0,69 |
0,69 |
0,55 |
0,57 |
0,71 |
0,69 |
0,69 |
0,69 |
0,55 |
0,75 |
0,96 |
0,97 |
0,7 |
0,75 |
0,96 |
0,97 |
0,96 |
0,97 |
0,7 |
0,79 |
0,99 |
1 |
0,72 |
0,77 |
0,99 |
1 |
0,99 |
1 |
0,72 |
0,62 |
0,59 |
0,63 |
0,55 |
0,49 |
0,59 |
0,58 |
0,59 |
0,69 |
0,55 |
Tab. 5 Zestawienie współczynnika położenia lokali w bryle budynku, ustalenie wg zaleceń COBRTI „Instal” dla budynków wybudowanych po 1 stycznia 1983 r.
0,8 |
0,9 |
0,9 |
0,8 |
0,8 |
0,9 |
0,9 |
0,9 |
0,9 |
0,8 |
0,9 |
1,0 |
1,0 |
0,9 |
0,9 |
1,0 |
1,0 |
1,0 |
1,0 |
0,9 |
0,9 |
1,0 |
1,0 |
0,9 |
0,9 |
1,0 |
1,0 |
1,0 |
1,0 |
0,9 |
0,8 |
0,9 |
0,9 |
0,8 |
0,8 |
0,9 |
0,9 |
0,9 |
0,9 |
0,8 |
Jak to wygląda w praktyce…
Do analizy przyjąłem jeden z białostockich bloków z lat 90., wzniesiony z wielkiej płyty: budynek trzypiętrowy, pięcioklatkowy, z podpiwniczonym parterem, ze szczeliną dylatacyjną między drugą a trzecią klatką. Ma on 40 mieszkań o łącznej powierzchni 2478,20 m2. Zapotrzebowanie na ciepło całego budynku to 185 040 W, w tym mieszkania – 152 470 W, kuchnie – 31 260 W, łazienki – 16 610 W, i pokoje – 104 600 W. W artykule skupię się na analizie jedynie dwóch wybranych lokali o numerach: 17 i 27 (tab. 1) o tym samym metrażu – 72,72 m2. Lokal nr 17 ma największe zapotrzebowanie na ciepło w przeliczeniu na metr kwadratowy i wynosi ono 90,484 W/m2. Najmniej ciepła potrzebują mieszkania nr 11, 27 i 35 – 44,004 W/m2. Średnie zapotrzebowanie na ciepło w budynku wynosi 61,524 W/m2.
Aby wykazać, jak współczynnik położenia lokalu w bryle bloku może wpływać na rozłożenie kosztów opłat za c.o., posłużę się specjalistycznymi wyliczeniami współczynnika, opartymi na metodzie wyznaczenia go z zapotrzebowania na ciepło poszczególnych lokali oraz za pomocą tablic współczynników, zalecanych i opracowanych przez Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Techniki Instalacyjnej „Instal”.
Pierwsza metoda polega na wyliczeniu zapotrzebowania na ciepło przypadające na powierzchnie poszczególnych lokali. Oblicza się je na podstawie powierzchni lokali i dokumentacji technicznej budynku (tab. 2). Następnie wyznaczamy lokal o najmniejszym zapotrzebowaniu na ciepło w stosunku do powierzchni lokalu i porównujemy z zapotrzebowaniami innych lokali (tab. 3). W wyniku otrzymujemy wyliczony współczynnik korekcyjny niekorzystnego położenia lokalu w bryle bloku (tab. 4).
Posługując się drugą metodą doboru współczynnika położenia lokalu, zalecaną kiedyś przez COBRTI „Instal” dla budynków wybudowanych wg norm ochrony cieplnej budynków obowiązujących od początku 1983 r, ustaliłem następujące współczynniki korekcyjne (tab. 5). Jak wspomniałem – wprowadzenie korekt wartości poszczególnych współczynników położenia lokalu w bryle budynku zależy od uznania zarządzającego budynkiem (wewnętrzny regulamin rozliczeń kosztów ciepła).
Do porównania wykazanego zużycia musimy przyjąć następujące założenia:
1) czas trwania sezonu grzewczego 212 dni,
2) najniższe zużycie dzienne wynosi 10 jednostek,
3) współczynnik oceny K wyznaczony na podstawie normy PN-EN 834 KC = 1; KT = 1.
Tab. 6 Obliczenia jednostek zużycia lokalu nr 17; współczynnik położenia lokalu w bryle budynku 0,49 – zapotrzebowanie na ciepło
Pomieszczenie |
Zapotrzebowanie na ciepło projektowe [W] |
Jednostki odczytane |
Współczynnik oceny K |
Współczynnik położenia lokalu w bryle budynku |
Obliczeniowe jednostki zużycia |
Kuchnia |
1080 |
2120 |
0,4644 |
0,49 |
482,4187 |
Łazienka |
650 |
2120 |
0,2795 |
0,49 |
290,3446 |
Pokój 1 |
1940 |
2120 |
0,8342 |
0,49 |
866,5670 |
Pokój 2 |
1120 |
2120 |
0,4816 |
0,49 |
500,2861 |
Pokój 3 |
1170 |
2120 |
0,5031 |
0,49 |
522,6203 |
Pokój 4 |
620 |
2120 |
0,2666 |
0,49 |
276,9441 |
Suma |
6580 |
12720 |
|
|
2939,1810 |
Tab. 7 Obliczenia jednostek zużycia lokalu nr 17; współczynnik położenia lokalu w bryle budynku 0,8 – COBRTI „Instal”
Pomieszczenie |
Zapotrzebowanie na ciepło projektowe [W] |
Jednostki odczytane |
Współczynnik oceny K |
Współczynnik położenia lokalu w bryle budynku |
Obliczeniowe jednostki zużycia |
Kuchnia |
1080 |
2120 |
0,4644 |
0,8 |
787,6224 |
Łazienka |
650 |
2120 |
0,2795 |
0,8 |
474,0320 |
Pokój 1 |
1940 |
2120 |
0,8342 |
0,8 |
1414,8030 |
Pokój 2 |
1120 |
2120 |
0,4816 |
0,8 |
816,7936 |
Pokój 3 |
1170 |
2120 |
0,5031 |
0,8 |
853,2576 |
Pokój 4 |
620 |
2120 |
0,2666 |
0,8 |
452,1536 |
Suma |
6580 |
12720 |
|
|
4798,6620 |
Tab. 8 Obliczenia jednostek zużycia lokalu nr 27; współczynnik położenia lokalu w bryle budynku 1,00 – zapotrzebowanie na ciepło; COBRTI „Instal”
Pomieszczenie |
Zapotrzebowanie na ciepło projektowe [W] |
Jednostki odczytane |
Współczynnik oceny K |
Współczynnik położenia lokalu w bryle budynku |
Obliczeniowe jednostki zużycia |
Kuchnia |
680 |
2120 |
0,2924 |
1 |
619,8880 |
Łazienka |
290 |
2120 |
0,1247 |
1 |
264,3640 |
Pokój 1 |
1010 |
2120 |
0,4343 |
1 |
920,7160 |
Pokój 2 |
470 |
2120 |
0,2021 |
1 |
428,4520 |
Pokój 3 |
370 |
2120 |
0,1591 |
1 |
337,2920 |
Pokój 4 |
380 |
2120 |
0,1634 |
1 |
346,4080 |
Suma |
3200 |
12720 |
|
|
2917,1200 |
W tab. 6 mamy wyliczenia, ile jednostek obliczeniowych zostanie wykazanych w lokalu nr 17 przy zastosowaniu współczynnika wyliczonego z zapotrzebowania na ciepło lokali. Przy zapotrzebowaniu na ciepło 6580 W z 12 720 jednostek odczytanych otrzymujemy 2939,1810 jednostek obliczeniowych. W tab. 7, w tym samym lokalu, przy korzystaniu tabel COBRTI „Instal” z 12 720 jednostek obliczeniowych otrzymujemy 4798,6620 jednostek obliczeniowych.
W lokalu nr 27, „najcieplejszym” w całym budynku, współczynnik położenia lokalu w bryle budynku bez względu na metodę jego wyliczenia wynosi 1. W tab. 8 widzimy, że w lokalu z zapotrzebowaniem na ciepło 3200 W z 12 720 jednostek odczytanych otrzymujemy 2 917,1200 jednostek obliczeniowych.
W przedstawionej analizie zawartej w tab. 9 różnice w opłatach między lokalami, przy uwzględnieniu różnych współczynników, wynoszą ok. 0,75%. Różnice wyliczone wg zaleceń COBRTI „Instal” wynoszą zaś 39,21%. Przy tej samej powierzchni lokali i identycznym używaniu ogrzewania można zapłacić za zużyte ciepło 2858,78 zł lub 4702,69 zł. Można przepłacić 1843,91 zł tylko dlatego, że zarządca nieruchomości przyjął niewłaściwy sposób określania współczynnika. W tab. 9 przedstawiłem również wpływ kosztów jednostki rozliczeniowej na wysokość ponoszonych kosztów za c.o.
Czym więcej jednostek wykazanych przez podzielniki kosztów we wszystkich lokalach, tym mniejsze koszty tzw. jednostki obliczeniowej. Brak wykazanego zużycia na podzielnikach przekłada się na zwiększenie proporcji między kosztami ogrzewania ponoszonymi przez poszczególne lokale.
Żaden współczynnik korekcyjny nie zadziała, gdy część lokali nie wykaże zużycia. W rozliczeniach indywidualnych mnożenie współczynników przez „zero” wykazanego zużycia przekłada się na ponoszenie kosztów za pobór ciepła w tych lokalach przez pozostałych mieszkańców budynku mających wykazane wskazania.
Przedstawione porównania pozwalają stwierdzić, która z zastosowanych metod pozwala spełnić wymóg wspomnianego wcześniej art. 45a ust. 9 Prawa energetycznego w celu zredukowania różnic w kosztach opłat za c.o. wynikających z położenia lokalu w bryle budynku.
W przypadku rozliczania ciepła metodą pomiarową z wykorzystaniem ciepłomierza współczynnik korekcyjny położenia lokalu w bryle budynku jest z reguły równy 1. Spowodowane jest to tym, że większość zarządców nie ma ochoty wydawać pieniędzy na wyliczanie – niepotrzebnego ich zdaniem – współczynnika. Administratorzy zgodnie z ustawą (art. 45a ust. 9 Prawo energetyczne) przydzielają każdemu mieszkaniu identyczny współczynnik równy 1, uważając to jednocześnie za spełnienie wymogu ustawowego w zakresie zastosowania współczynnika wyrównawczego. Właścicielom mieszkań tłumaczą, że przecież przy rozliczaniu z wykorzystaniem licznika ciepła każdy i tak musi płacić za siebie, zaprzeczając jednocześnie przenikaniu ciepła przez przegrody. Zacznijmy od wyliczenia zapotrzebowania na ciepło do ogrzania mieszkania. Zapotrzebowanie na energię końcową Eco (tj. zużywaną przez pomieszczenia) ustalam wg wzorów.
gdzie: Qco – obliczeniowe zapotrzebowanie na moc cieplną, (MW), Atobl – różnica obliczeniowych temperatur powietrza wewnętrznego i zewnętrznego (oC); Sd – liczba stopniodni sezonu grzewczego.
gdzie: L(m) – liczba dni ogrzewania w m-tym miesiącu, ti – średnia, obliczeniowa temperatura powietrza w pomieszczeniach (wg warunków technicznych), teśr – średnia temperatura powietrza zewnętrznego w m-tym miesiącu.
Tab. 9 Porównanie zużycia ciepła wyliczonego z użyciem różnych metod doboru
|
Tab. 10 Porównanie zużycia ciepła wyliczonego bez i z użyciem współczynnika korekcyjnego
|
W tab. 10 różnica w ponoszeniu kosztów przez poszczególne lokale w przypadku zastosowania współczynnika korekcyjnego wynosi 0,76%. Gdy nie stosuje się współczynnika korygującego, różnica w ponoszonych opłatach za ciepło dochodzi do 51,37%. W przypadku stosowania do rozliczeń c.o. liczników ciepła można dołożyć do rozliczenia 1312 zł tylko z powodu różnicy w sposobie wyliczeń współczynnika.
Stan obiektów polskiego budownictwa wielorodzinnego często nie jest najlepszy. Nieizolowane piony grzewcze, słaba izolacyjność termiczna ścian zewnętrznych, nieszczelna stolarka okienna, termozawory umożliwiające odcięcie dopływu czynnika grzewczego, brak oddzielnych liczników ciepła. Należy zatem dążyć do tego, aby koszty opłat eksploatacyjnych ponoszonych przez mieszkańców tych budynków były zbliżone do wartości faktycznie zużywanych mediów. Zamiast narzekać na słabe regulacje prawne, trzeba zacząć realizować wytyczne już istniejące. Jak widać na opisanym przykładzie, różnice między lokalami wynikające z ich położenia w budynku można zredukować przez zastosowanie odpowiednich wyliczeń. Pozostaje nadzieja, że podnoszenie świadomości zarządców sprawi, że będą wybierać najlepsze metody rozliczania mediów w zarządzanych przez siebie budynkach, co przełoży się również na ponoszenie realnych kosztów ogrzewania lokali przez ich mieszkańców.
W trakcie swojej pracy nad problemowymi rozliczeniami ciepła stwierdziłem, że tylko 1% analizowanych przypadków był związany z wadliwą pracą urządzenia. Pozostałe to brak przełożenia otrzymanych wyników na realne możliwości poboru ciepła w lokalach.
Osoby zainteresowane szerzej tematem zapraszam do odwiedzenia stron: www. podzielniki.info lub www. ekonomicznydom. eu bądź kontaktu ze mną.
Mariusz Pietraszko
audytor i doradca energetyczny biegły sądowy m.in. z zakresu pomiarów zużycia ciepła na potrzeby c.o. i c.w.u.
Artykuł ukazał się pierwotnie w nr. 3/2015 „Biuletynu Informacyjnego” Podlaskiej OIIB i Podlaskiej OIAR.
[1] Projekt ustawy dostępny jest na stronie Ministerstwa Gospodarki http://bip.mg.gov.pl